استرداد جهیزیه

استرداد جهیزیه به معنای پس گرفتن جهیزیه و به اصطلاح دیگر بردن جهیزیه از خانه مرد، از طریق قانونی توسط زن است. زن می تواند از طریق مراجع قضایی و ارائه دادخواست استرداد جهیزیه و سیاهه جهیزیه، تملک خود بر اموال جهیزیه، را ثابت نموده و اقدام به باز پس گیری جهیزیه نماید.

استرداد جهیزیه به معنای باز پس گیری آن توسط زوجه می باشد و زن می تواند در هنگام طلاق و حتی قبل از آن، اقدام به پس گرفتن جهیزیه خود نماید. در واقع بر اساس مواد اشاره شده در قانون مدنی ، زن هیچ تکلیفی مبنی بر تهیه اثاث برای زندگی مشترک نداشته و این وظیفه بر عهده مرد می باشد. بر این اساس زن می تواند، هر آنچه تحت عنوان جهیزیه به خانه مرد آورده است را باز پس گیرد.

اهمیت موضوع استرداد جهیزیه از آن جهت است که، اموال تحت عنوان جهیزیه، در مالکیت زن می باشد. و زن حق هر گونه دخل و تصرف در این اموال را داراست، همچنین مرد فقط می تواند از این اموال استفاده نموده و نمی تواند هیچ تصرف دیگری که تحت عنوان مالکیت محسوب شود، انجام دهد. از این جهت زن می تواند جهیزیه خود را چه در حین طلاق و چه قبل از آن از مرد پس بگیرد.

با توجه به اهمیت موضوع استرداد جهیزیه، در این مقاله به این پرسش که اصلا استرداد جهیزیه چیست به صورت جامع پاسخ داده شده است و عناوینی چون روش های استرداد جهیزیه، استرداد جهیزیه با شهادت شهود، استرداد جهیزیه با مامور، حکم بردن وسایل منزل توسط زن، کسری جهیزیه و  استرداد جهیزیه توسط مرد، بررسی خواهد شد.

استرداد جهیزیه چیست

در این قسمت ابتدا به این سوال که استرداد جهیزیه چیست، با استناد به ماده قانون مدنی پاسخ داده می شود. تهیه جهیزیه، وظیفه ای است که تحت عنوان عرف، بر عهده خانواده دختر گذاشته شده و به نحوی نوعی حمایت، در راستای تشکیل کانون خانواده محسوب می شود، اما از نظر قانونی زن هیچ تکلیفی بر تهیه جهیزیه ندارد. استرداد جهیزیه به معنای باز پس گیری جهیزیه و خروج آنها از منزل مرد توسط زوجه می باشد.

قانونگذار در ماده 1107 قانون مدنی، صراحتا به این امر اشاره می کند که، تهیه اثاث مورد نیاز در زندگی مشترک، یکی از وظایف مرد بوده و بخشی از نفقه زن محسوب می شود. با توجه به این ماده از قانون مدنی، زن وظیفه ای مبنی بر تهیه این اثاث نداشته و  می تواند در صورت تهیه اثاث منزل، تحت عنوان جهیزیه، از روش های قانونی، اقدام به پس گیری آن نماید. 

به طور معمول استرداد جهیزیه، امری است که در جریان دعوای طلاق صورت می گیرد؛ یعنی زمانی که دعوای طلاق در جریان است، زن با تنظیم دادخواست استرداد جهیزیه، اقدام به پس گرفتن این اموال می نماید. البته این مسئله به معنای عدم امکان پس گرفتن جهیزیه قبل از طلاق نبوده و قانونگذار هیچ ممنوعیتی از بابت استرداد جهیزیه قبل از طلاق، را در قانون لحاظ نکرده است. پس زوجه می تواند با استفاده از طرق قانونی، جهیزیه را پس بگیرد.

روش های استرداد جهیزیه

در بخش قبل به این پرسش که استرداد جهیزیه چیست پاسخ داده شد و هم چنین به این نکته که استرداد جهیزیه از طریق روشهای قانونی امکان پذیر است، نیز اشاره شد. در این قسمت به بررسی روش های استرداد جهیزیه پرداخته شده و هر کدام به اختصار توضیح داده می شود.

با توجه به اینکه تمام دعاوی مطرح شده به منظور پس گرفتن جهیزیه، تحت عنوان استرداد جهیزیه می باشد؛ روش های استرداد جهیزیه، بسته به مواردی که زوجه به عنوان دلیل و مدرک به دادگاه ارائه می دهد، متفاوت خواهد بود. در واقع با توجه به دلایل و مدارک زوجه، روش های استرداد جهیزیه به سه دسته تقسیم شده و به شرح زیر می باشند:

روش اول، در واقع ساده ترین و ابتدایی ترین روش، برای استرداد جهیزیه می باشد. در این روش زوجین به این توافق رسیده اند که جهیزیه اموال زن محسوب شده و می تواند آن ها را پس بگیرد. در این حالت بدون طرح هرگونه دعوا جهت استرداد جهیزیه، پس دادن جهیزیه توسط مرد انجام خواهد شد.

روش دوم، زمانی توسط زوجه قابل اعمال است که، سیاهه جهیزیه موجود بوده و با استناد به این سیاهه یا لیست جهیزیه، که قبلا به امضای مرد و چند شاهد رسیده، زوجه اقدام به پس گرفتن جهیزیه می کند. سیاهه جهیزیه ای که امضای مرد و شاهدان را داشته باشد، برای باز پس گیری جهیزیه در مراجع قضایی قابل استناد است.

روش سوم، در صورت نبود لیست یا سیاهه جهیزیه، وجود فاکتور خرید کالا، می تواند مدرکی برای باز پس گیری جهیزیه محسوب شود.  البته توجه به این نکته ضروری است که، فاکتور باید معتبر و به نام زوجه تهیه شود. در این صورت پس گرفتن اقلام جهیزیه امکان پذیر بوده و استرداد جهیزیه انجام خواهد شد.

در روش چهارم، استرداد جهیزیه بدون وجود سیاهه و حتی فاکتور خرید جهیزیه، کمی دشوار خواهد شد. در صورت عدم وجود سیاهه جهیزیه، زوجه برای استرداد جهیزیه باید به شهادت شهود و یا اقرار مرد استناد نماید. در این روش بررسی ارزش شهادت شهود، وابسته به نظر قاضی است.

با توجه به روش های استرداد جهیزیه که در بالا نام برده شد؛ استرداد جهیزیه اگر بدون وجود سیاهه جهیزیه و یا فاکتور خرید جهیزیه باشد، دشوار بوده و روش های دیگری مانند شهادت شهود و یا اقرار مرد، می تواند استرداد را ممکن سازد. اما وجود سیاهه و یا فاکتور، شرایط را آسان می کند و زوجه با استناد به این مدارک به راحتی می تواند جهیزیه را پس بگیرد.

استرداد جهیزیه با شهادت شهود

در قسمت قبل به  توضیح  روش های استرداد جهیزیه و این موضوع  که استرداد از طریق سیاهه و عدم وجود آن به چه صورت خواهد بود، پرداخته شد. در این قسمت به بررسی موضوع استرداد جهیزیه با شهادت شهود در حالت وجود شرایط شهادت در قانون مدنی پرداخته و توضیح خواهیم داد که آیا پس گرفتن جهیزیه بدون وجود سیاهه و تنها با شهادت شهود امکان پذیر می باشد؟

همانطور  که گفته شد، اگر زوجی سیاهه یا لیستی از جهیزیه خود نداشته باشد و مرد نیز تعلق جهیزیه به زن را نپذیرد، استرداد جهیزیه فقط با شهادت شهود و یا اقرار خود مرد امکان پذیر است.  در صورت عدم اقرار مرد، تنها راه، شهادت شهود می باشد. شهادت شهود یکی از ادله اثبات دعوی در نظام حقوقی ایران بوده و استناد به آن کاملا امکان پذیر و از نظر قانونگذار پذیرفتنی می باشد.

البته توجه به این نکته ضروری است که، شهادت شهود دارای شرایط خاص خود بوده و هرگونه شهادتی از نظر دادگاه پذیرفتنی نمی باشد. اما اگر شهود دارای صلاحیت و شرایط قانونی برای شهادت دادن باشند و  تمام مراحل قانونی به درستی طی شود؛ زوجه می تواند با استناد به این شهادت و از طریق مرجع قضایی صالح، جهیزیه را پس بگیرد.

استرداد جهیزیه با مامور 

همانطور که در بخش روش ها و مراحل استرداد جهیزیه به آن اشاره شد، پس گرفتن جهیزیه از طریق سیاهه جهیزیه، راحت ترین راه استرداد بوده و در صورت عدم وجود این سیاهه، زوجه از طریق اقرار خود مرد یا شهادت شهود، می تواند جهیزیه را پس بگیرد. اما در بعضی از شرایط حتی پس از صدور حکم قطعی استرداد جهیزیه به زوجه نیز، مرد حاضر به پس دادن جهیزیه نشده و از اجرای حکم خودداری می کند. در این صورت نوبت به استرداد جهیزیه با مامور می رسد.

خودداری مرد از اجرای حکم صادر شده توسط دادگاه، امری معمول بوده و در موارد زیادی دیده شده که مرد با جا به جا کردن و یا حتی پنهان کردن اقلام جهیزیه، سعی دارد از بردن جهیزیه توسط زن، جلوگیری نماید. وجود این شرایط این حق را برای زوجه ایجاد کرده تا با استناد به حکم صادره و با استفاده از مامور، اقدام به پس گرفتن جهیزیه نماید.

در این حالت زوجه باید با استفاده از قوه ی قهریه و اجبار، اقدام به اجرای حکم قطعی دادگاه یا شورای حل اختلاف نماید. منظور از قوه قهریه در این جا، استرداد جهیزیه با مامور کلانتری می باشد که می تواند با استناد به حکم استرداد و در مواردی که ضرورت دارد و همچنین ممانعت مرد از پس دادن جهیزیه، اقدام به شکستن قفل منزل نموده و جهیزیه را به زوجه تحویل دهد.

حکم بردن وسایل منزل توسط زن

زمانی که زوجین بر سر مالکیت اموال جهیزیه به توافق نمی رسند و مرد مالکیت زن بر جهیزیه را نمی پذیرد؛ پس گرفتن جهیزیه توسط زن باید از طریق قانونی انجام شود. حکم بردن وسایل منزل توسط زن در صورت ممانعت مرد، باید از طریق دادگاه یا مرجع حل اختلاف صادر شود. 

در واقع زن باید به صورت قانونی، با ارسال اظهارنامه و تهیه دادخواستی مبنی بر استرداد جهیزیه از طریق دفاتر الکترونیکی خدمات قضایی و با ارائه مدارک مبنی بر مالکیت، استرداد جهیزیه را از دادگاه یا مرجع حل اختلاف درخواست نماید. در این صورت می تواند از طرق قانونی، اقدام به استرداد جهیزیه نماید.

در بعضی از موارد دیده می شود که، زن بدون ارائه دادخواست و طرح دعوای برای باز پس گیری جهیزیه، اقدام به بردن جهیزیه خود بدون اطلاع شوهر نموده و مشکلاتی به بار می آورد. برای مثال مرد می تواند علیه زن دعوای سرقت را در دادگاه مطرح نموده و مشکلات جدیدی ایجاد کند. پس بهترین و منطقی ترین راه طرح دعوای استرداد جهیزیه، از طریق مرجع قضایی صالح می باشد. 

البته به طور معمول، در رویه دادگاه های کیفری ایران، در روابط زوجین و اموال موجود در منزل مشترک، حکمی مبنی بر سرقت اموال مشترک علیه زن توسط دادگاه صادر نشده، اما پیشنهاد می شود با طرح دعوی و ارائه دادخواست استرداد جهیزیه، زوجه اقدام به پس گرفتن جهیزیه نماید و از ایجاد مشکلات جدید جلوگیری کند.

کسری جهیزیه

معمولا در کنار دعوای استرداد جهیزیه، ادعای دیگری نیز از جانب زوجه مبنی بر کسری جهیزیه مطرح می گردد. کسری جهیزیه به معنای گم شدن و کم بودن اقلام جهیزیه می باشد. در صورتی که زن اقلام جهیزیه را کم تر از مقدار معین تشخیص دهد، می تواند ادعای کسری جهیزیه را مطرح نماید.

در صورت وجود چنین شرایطی، زوجه باید با ارائه مدارک یعنی سیاهه جهیزیه، یا فاکتور ها، و حتی شهادت شهود میزان اقلام جهیزیه را مشخص کرده و کسری جهیزیه را ثابت نماید. زوجه در صورت اثبات وجود کسری در جهیزیه، می تواند پرداخت خسارت آن را توسط مرد از مرجع صالح مطالبه نماید. 

اگر زن بتواند با استفاده از مدارک قابل قبول، کسری جهیزیه را اثبات نماید، مرجع قضایی، شوهر را به استرداد مال کسر شده محکوم می نماید. در صورتی که عین مال کسر شده موجود نباشد، مرد موظف به دادن مثل یا قیمت آن مال به زوجه خواهد شد. پس از قطعی شدن رای، زوجه می تواند با مراجعه به اجرای احکام، نسبت به الزام شوهر برای دادن مثل یا قیمت مال کسر شده اقدام نماید. 

استرداد جهیزیه توسط مرد

تا این قسمت از مقاله، استرداد جهیزیه به زن مورد بررسی قرار گرفت و روش ها و مراحل استرداد جهیزیه، استرداد جهیزیه با شهود، استرداد جهیزیه با مامور، حکم بردن وسایل جهیزیه توسط زن و حتی کسری جهیزیه مورد توضیح و بررسی قرار گرفت. سوالی که در این قسمت مطرح می شود این است که آیا پس گرفتن وسایل خریداری شده توسط مرد نیز امکان پذیر است؟ تکلیف وسیله ای که مرد در جهیزیه عوض کرده و یا خودش خریده چه می شود؟ 

همانطور که گفته شد، جهیزیه، اموالی را شامل می شود که زوجه برای شروع زندگی مشترک تهیه نموده و تحت مالکیت او نیز می باشد. مرد حق دخل و تصرف در این اموال را نداشته و فقط می تواند از آنها در زندگی مشترک استفاده نماید. اما گاهی شرایطی پیش می آید که در بین اموال جهیزیه، وسایلی است که مرد آنها را خریده و یا اموال مستهلک شده جهیزیه را با مال جدید جایگزین کرده است. در این صورت شرایط استرداد این اموال متفاوت می باشد. 

در صورت وجود چنین حالتی، زن تنها می تواند اموال خود را تحت عنوان جهیزیه درخواست نماید، هر آنچه توسط مرد خریداری شده باشد، جزو اموال وی شناخته شده و استرداد آن ها تحت عنوان جهیزیه به زن امکان پذیر نمی باشد. در واقع ابتدا اموال مرد از جهیزیه جدا شده و سپس اموال زن به او بازگردانده می شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد استرداد جهیزیه و روش های آن در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون استرداد جهیزیه و روش های آن پاسخ دهند.