سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا

مقامات قضایی دادسرا، دارای سلسله مراتب خاص خود می باشند. دراین سلسله مراتب، دادستان، بالاترین مقام را داشته و نماینده جامعه می باشد. بعد از دادستان، معاون او قرار دارد که، جانشین او خواهد بود. بازپرس، سومین مقام قضایی دادسرا است. دادیار نیز، پایین ترین مقام قضایی، در سلسله مراتب است.

هر سازمان و نهاد، نیازمند چارت و دسته بندی، در تشکیلات و مقامات خود هست تا در انجام امور و اتخاذ تصمیم، دارای نظم و انسجام باشد. لزوم وجود مقام بالاتر، در این است که در هنگام اختلافات و عدم توافق در تصمیم گیری، یک نفر به عنوان مافوق، که از تجربه و دانش بیشتر برخوردار است، بتواند تصمیم نهایی را بگیرد.

نهادهای قضایی و دادگستری نیز، نیازمند داشتن سلسله مراتب مقامات می باشند. البته، از آنجا که نهادهای قضایی، بیشترین ارتباط و مسئولیت را در برقراری نظم و امنیت در جامعه دارند، ضرورت وجود سلسله مراتب، بیش از پیش در آن ها احساس می شود. از جمله نهادهای قضایی، دادسرا بوده که دارای سلسله مراتب خاص خود می باشد و هر سمت، شرح وظایف مشخصی دارد.

با توجه به توضیحات فوق، در این مقاله، قصد داریم، سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا را مورد بررسی قرار داده و سپس، جایگاه هر یک از مقامات قضایی دادسرا، نظیر دادستان، معاون وی، بازپرس و دادیار را توضیح دهیم. چنانچه پیرامون این موضوع، سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.

سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا

پیش از بررسی سلسله مراتب قضایی در دادسراها بهتر است به پاسخ به این پرسش بپردازیم که بالاترین مقام قضایی کشور کیست؟ بالاترین مقام قوه قضاییه رئیس قوه قضاییه می باشد که برای مدت پنج سال توسط مقام رهبری منصوب می‌شود و عالی‌ترین مقام این قوه است. رئیس قوه قضائیه باید فردی مجتهد عادل‏ و آگاه‏ به‏ امور قضایی‏ و مدیر و مدبر باشد. از جمله مهمترین وظایف رئیس قوه استخدام قضات‏ عادل‏ و شایسته‏ و عزل‏ و نصب‏ آنها می باشد. در ادامه برای بررسی بهتر به بیان سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا می پزداریم.

دادسراها، از جمله نهادهای قضایی هستند که دارای شرح وظایف مشخص بوده و در تمامی حوزه های قضایی شهرستان ها، وجود دارند. کشف جرم، تعقیب کیفری متهم، تحقیقات مقدماتی، اجرای احکام کیفری و ارسال پرونده به دادگاه در صورت نیاز، از جمله وظایف دادسراها در هر حوزه قضایی می باشد. پس از اعلام جرم توسط ضابطین یا شکایت شاکی خصوصی، وظایف دادسرا، آغاز می گردد.

مقامات قضایی دادسرا، دارای سلسله مراتب بوده و هریک از مقامات، با توجه به سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا، دارای شرح وظایف مشخصی می باشند. در این قسمت، قصد داریم، به ذکر سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا بپردازیم. با توجه به قانون آیین دادرسی کیفری، سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا عبارت است از:

دادستان: دادستان، بالاترین مقام، در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا بوده و ریاست دادسرا را بر عهده دارد.

معاون دادستان: پس از دادستان، دومین مقام، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا، معاون وی بوده که جانشین دادستان، در نبود او می باشد.

بازپرس: سومین مقام قضایی، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا، بازپرس است و عهده دار تحقیقات مقدماتی جرم، جمع‌ آوری ادله، بررسی ادله و در نهایت، صدور انواع قرار نهایی دادسرا، در خصوص جرم ارتکابی می باشد.

دادیار: دادیار، پایین ترین مقام، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا بوده و تمامی اقدامات او با اجازه و تایید دادستان، قابل انجام است. این مقام از مقامات قضایی دادسرا نیز قادر به صدور کیفر خواست در موارد مشخصی می باشد.

در یک دسته بندی دیگر مقامات قوه قضاییه طبقه بندی می شوند که هر سمت دارای وظایف و اختیارات به خصوص می باشد. در ادامه اسامی مقامات قوه قضاییه ارائه شده است : رئیس قوه قضائیه، معاون اول قوه قضائیه، دادستان کل کشور، رئیس دیوان عالی کشور، رئیس دیوان عدالت اداری، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، رئیس سازمان پزشکی قانونی و.. .

جایگاه دادستان در سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسر

در قسمت قبل، در خصوص سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا، توضیح دادیم و گفتیم که دادستان، بالاترین مقام، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا است. پس از توضیح سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا، در این قسمت، قصد داریم، به بررسی جایگاه دادستان در  سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا بپردازیم و به این پرسش پاسخ دهیم که دادستان بالاتر است یا رئیس دادگستری .

دادستان یا مدعی العموم، شخصی است که ریاست دادسرا را بر عهده دارد و در بالاترین مقام، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا، قرار می گیرد. به دادستان، مقام تعقیب نیز گفته می شود. قانون آیین دادرسی کیفری، وظایف و اختیارات دادستان را ذکر کرده است. بر اساس این قانون، برخی وظایف دادستان، به عنوان بالاترین مقام، در سلسله مراتب مقامات قضایی در داسرا، عبارتند است از:

ریاست بر دادسرا شروع به تعقیب جرم در هریک از موارد شکایت شاکی یا مدعی خصوصی، اعلام ضابطین قضایی، مقامات رسمی یا اشخاص موثق، وقوع جرم مشهود در برابر دادستان یا بازپرس، اظهار و اقرار متهم، اطلاع دادستان از وقوع جرم به طرق قانونی دیگر

صدور کیفر خواست: پس از آنکه بازپرس به دستور دادستان، تحقیقات مقدماتی را آغاز کرد، در صورتی که ادله ای مبنی بر انتساب جرم به متهم بیابد، اقدام به صدور قرار جلب به دادرسی کرده و سپس، پرونده را جهت صدور کیفر خواست، نزد دادستان، ارسال می نماید.

در این خصوص که رئیس دادگستری بالاتر است یا دادستان لازم به ذکر است دادستان بالاترین مقام دادسرا است و دادسرا تنها صلاحیت صدور قرار را دارد و چنانچه رسیدگی به پرونده مستلزم صدور حکم نهایی باشد پرونده به دادگستری ارسال می شود. دادسرا نهادی است که به تحقیقات مقدماتی برای پرونده رسیدگی می کند حال آنکه دادگستری یا همان دادگاه موظف به صدور رای است. لذا رئیس دادگستری نظارت دارد بر دادستان و قرارهای دادسرا .

برای پاسخ به اینکه قدرت دادستان بیشتر است یا قاضی می شود باید گفت وظیفه اصلی  دادستان صادر کردن حکم در پرونده است، علی القاعده دادستان وظیفه صدور رای نداشته و اصلی ترین وظیفه دادستان، این است که در دعاوی کیفری، راسا و یا از طریق سایر مقامات دادسرا از قبیل بازپرس و دادیار، رسیدگی و تحقیقات مقدماتی در مورد ارتکاب جرم را بر عهده داشته و نتایج تحقیقات وی، در صدور رای توسط قاضی، مد نظر قرار می گیرد. لذا می توان گفت  با توجه به فرق قاضی با دادستان قدرت قاضی به لحاظ اختیار صدور رای از دادستان بیشتر است.

به عبارتی تفاوت دادستان با رئیس دادگستری با دادستان این است که دادستان تنها صلاحیت  رسیدگی جرم، تعقیب مجرمین و صدور کیفرخواست برای متهمین را دارد. اما رئیس دادگستری به پرونده های ارجاعی نظارت دارد و نهادی است که رسیدگی بر پرونده بر عهده اوست بر خلاف دادستان که فقط تعقیب و تحقیقات مقدماتی پرونده بر عهده اوست.

همچنین در رابطه با اینکه مقام فرماندار بالاتر است یا دادستان باید گفت فرماندار در ایران مسئولیت اداره یک شهرستان  را بر عهده دارد وبالاترین مقام مسئول در سطح شهرستان محسوب می‌شود. همچنین مدیریت برنامه‌ها، بودجه و هماهنگی ادارات دولتی و نهادهای دولتی در سطح شهرستان بر عهده فرماندار است حال آنکه وظیفه دادستان رسیدگی به پرونده های قضایی در دادسراست. لذا این دو عنوان وظایف و اختیارات کاملا متفاوتی دارند و طرح این پرسش اساسا اشتباه است.

به هنگام بررسی وظایف و اختیارات دادستان سوالی که عموما مطرح می شود این است که مقام قاضی بالاتر است یا دادستان ؟  در این خصوص باید گفت دادستان نوعی مقام تعقیب است که ریاست دادسرا را به عهده دارد. از جمله وظایف دادستان کشف جرم، تعقیب مجرمین و صدور کیفرخواست برای متهمین است. اما وظیفه اصلی قاضی، رسیدگی به پرونده و صدور حکم بر اساس قانون می باشد؛ به صورتی که به دعوی حقوقی یا کیفری خاتمه دهد و در واقع دو رکن متفاوت از یکدیگرند. اما به لحاظ ریاست بر دادسرا مقام دادستان بالاتر است.

جایگاه معاون دادستان در سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا

در قسمت قبل، به توضیح جایگاه دادستان، در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا پرداختیم و گفتیم که او، وظیفه ریاست بر دادسرا را برعهده دارد. پس از توضیح در خصوص دادستان، در این قسمت، قصد داریم، در خصوص جایگاه معاون دادستان، در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا صحبت کنیم.

دومین جایگاه، جایگاه معاون دادستان در  سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا است و متعلق به معاون دادستان است. معاون دادستان، جانشین   و نماینده دادستان در نبود وی است. در واقع، این مقام، کمک کار دادستان است و در زمان غیبت دادستان، به جای او، اداره همه یا برخی از امور دادسرا را در دست می گیرد. در زمانی که خود دادستان حضور داشته و غیبت ندارد، معاون دادستان، در محدوده ای که دادستان به او اختیار می دهد، اعمال اراده می کند.

جایگاه بازپرس در  سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا 

در قسمت قبل، به بررسی دومین مقام قضایی، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا پرداختیم و گفتیم که معاون دادستان، دومین مقام، در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا است که جانشین دادستان، در نبود وی است. پس از بررسی جایگاه معاون دادستان، در این قسمت، قصد داریم، در خصوص جایگاه بازپرس در  سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا  صحبت کرده و به توضیح برخی از وظایف او در این جایگاه و با توجه به تقسیم بندی وظایف در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا، بپردازیم.

طبق قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس، سومین مقام قضایی، در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا بوده و وظیفه کشف جرم را بر عهده دارد. بازپرس، مسئول اصلی انجام تحقیقات مقدماتی است.  وظیفه پیدا کردن متهم، بازجویی، یافتن و جمع آوری کردن دلایل و مدارک جرم، بر عهده بازپرس است.

جایگاه بازپرس، در سلسه مراتب مقامات قضایی دادسرا، تا حدی متفاوت است. از این جهت که هرچند بازپرس، برای شروع تحقیقات خود، به اجازه دادستان نیاز دارد، اما، وقتی اجازه شروع تحقیقات به او داده شد، ملزم نیست که همیشه و در همه مسائل مربوط به انجام تحقیقات، از نظر دادستان پیروی کند. در مواردی که بین بازپرس و دادستان، اختلاف نظر به وجود بیاید، دادگاه کیفری، به این موضوع رسیدگی خواهد کرد و تعیین می کند که نظر کدام یک صحیح می باشد.

در بررسی سلسله مراتب دادسرا ممکن است این سوال برای افراد مطرح شود که بازپرس بالاتر است یا دادیار ؟ همانطور که گفتیم سومین مقام قضایی، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا، بازپرس است و عهده دار تحقیقات مقدماتی جرم، جمع‌ آوری ادله، بررسی ادله و در نهایت صدور قرار می باشد حال آنکه دادیار، پایین ترین مقام، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا بوده و تمامی اقدامات او با اجازه و تایید دادستان، قابل انجام است. بنابر این بازپرس بالاتر از دادیار است.

جایگاه دادیار در  سلسه مراتب مقامات قضایی در دادسرا

در قسمت قبل، گفتیم که بازپرس، سومین مقام قضایی در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا است که تحقیقات مقدماتی راجع به جرم را انجام می دهد و شروع تحقیقات او، به دستور دادستان است. پس از بررسی جایگاه بازپرس در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا، در این قسمت، قصد داریم در خصوص جایگاه دادیار، در این سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا صحبت کنیم.

در سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا، دادیار، از پایین ترین مقام برخوردار است و حیطه استقلال عمل او، محدود به اجازه و نظر دادستان است. دادیار، کسی است که صرفا، در هر موردی که دادستان به او اجازه دهد، می تواند انجام وظیفه کند؛ به عبارتی، تمام اقدامات دادیار، تحت نظر دادستان خواهد بود و او برای هر تصمیم خود، موافقت دادستان را نیاز دارد و مانند بازپرس، حق مخالفت با دادستان را ندارد. در پاره ای از جرایم کم اهمیت، این مقام از مقامات قضایی دادسرا نیز می تواند اقدام به صدور قرار جلب به دادرسی نماید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا ​در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسرا پاسخ دهند.