تقسیم ارث فرزند فوت شده

در حالت فوت فرزند پیش از والدین، در صورت وجود والدین بدون فرزندان متوفی، سهم ارث مادر یک سوم و سهم ارث پدر، دو سوم می باشد. در حالت وجود فرزندان، سهم هر یک از والدین، یک ششم بوده، یک دختر، یک دوم ترکه و چند دختر، دو سوم ترکه را به ارث می برند و اگر فرزندان، پسر باشند، مازاد بر یک ششم ارث پدر و مادر، سهم ارث آن ها خواهد بود.

مرگ یک فرد در جهان واقعی، گرچه به معنای پایان شخصیت حقوقی وی نیز بوده، اما این شخصیت حقوقی پایان یافته می تواند آثار حقوقی متعددی را تا سال ها در جهان واقعی بر جای بگذارد. وقف، وصیت و مسائل مربوط به ترکه و تقسیم ارث، نمونه ای از این آثار می باشد.

روال عادی در بحث مربوط به ترکه و تقسیم ارث، فوت والدین، پیش از فرزندان خود می باشد. اما گاهی این فرزند است که پیش از والدین خود فوت می کند. در این صورت، این سوال مطرح می گردد که تقسیم ارث فرزند فوت شده که خود می تواند دارای پسر و دخترانی باشد، چه شرایط و قواعدی دارد؟

در این مقاله به بررسی مصادیق تقسیم ارث فرزند فوت شده، تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود پدر و مادر، تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود فرزندان، تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود فرزندان، تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود همسر ( زوج یا زوجه ) خواهیم پرداخت و به پرسش هایی از جمله چرا به فرزند فوت شده ارث نمی رسد؟ اگر فرزند قبل از پدر فوت کند، آیا به فرزندان میت از این پدر بزرگ ارثی می رسد؟ پاسخ خواهیم داد و در آخر توضیحاتی در خصوص ارث فرزند فوت شده قبل از مادر و قانون ارث برای فرزند فوت شده قبل از پدر ارائه شده است.

مصادیق تقسیم ارث فرزند فوت شده

هنگامی که فرزندی فوت می کند، با توجه به این که آیا پدر و مادر وی در لحظه فوت او در قید حیات بوده ، ازدواج کرده و فرزند یا فرزندانی از وی بر جا مانده، یا نه، تقسیم ارث وی می تواند دارای حالات متفاوتی باشد. بر این اساس، چهار حالت اصلی قابل طرح می باشد.

1وجود پدر و مادر فرزند فوت شده، بدون فرزندان :

در این حالت بررسی تخصیص ارث به پدر بزرگ و یا مادر بزرگ بدون داشتن نوه می باشد در حالتی که فرزندش فوت شده است . 

2وجود فرزندان وی بدون پدر و مادر 

3وجود پدر و مادر و فرزندان 

4 وجود همسر ( زوج یا زوجه ) 

یکی از موانع مهم ارث نسب نا مشروع است. وفق قانون زنازاده، ارث نخواهد برد، مگر در صورت داشتن شرایط ارث فرزند نامشروع از جمله شرایط شبهه که رابطه توارث را بر هم نمی زند. برای آشنایی با شرایط ارث بری فرزند نامشروع مطالعه مقاله زیر به علاقه مند توصیه می گردد.

تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود پدر و مادر

در تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود پدر و مادر، پدر و مادر فرزند فوت شده یا یکی از آن ها در لحظه فوت او در قید حیات بوده و فرزند فوت شده، فاقد همسر و فرزند اعم از پسر و دختر می باشد. ماده 906 قانون مدنی درباره حکم این وضعیت، مقرر داشت: « اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشند موجود نباشد هر یک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را می برد و اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث و پدر دو ثلث می برد .... » بنابراین مطابق این ماده، دو حالت را باید تفکیک نمود:

1تنها یکی از والدین فرزند فوت شده در لحظه فوت او در قید حیات می باشد. در این صورت، پدر یا مادر زنده، تمام ترکه فرزند فوت شده را به ارث خواهد برد.

2هر دو والدین در لحظه فوت فرزند در قید حیات می باشند. در این صورت، سهم ارث مادر از فرزند یک سوم بوده و دو سوم ترکه به پدر تعلق می گیرد.

به هنگام تقسیم ارث از مهمترین مسائل اختلاف وراث در تقسیم ارث می باشد. اختلاف در سهم الارث، عدم مشارکت وراث در فروش مال مشترک از دلایل اختلاف در تقسیم ارثیه می باشد. در ادامه برای اشنایی با روش های حل اختلاف در ارثیه مطالعه مقاله زیر پیشنهاد می گردد.

تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود فرزندان

تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود فرزندان یعنی در لحظه فوت فرزند، پدر و مادر وی در قید حیات نبوده، اما فرزند فوت شده، خود دارای فرزند یا فرزندانی باشد، تقسیم ارث فرزند فوت شده میان فرزندان وی، مطابق ماده 907 قانون مدنی خواهد بود و ذکر این نکته، ضروری است که تقسیم ارث قبل از فوت، امکان پذیر نبوده مگر از طریق راه های قانونی آن.

به موجب ماده 907: « اگر متوفی ابوین نداشته و یک یا چند نفر اولاد داشته باشد ترکه بطریق ذیل تقسیم می شود: اگر فرزند منحصر به یکی باشد خواه پسر خواه دختر، تمام ترکه به او می رسد. اگر اولاد متعدد باشند ولی تمام پسر یا تمام دختر، ترکه بین آنها بالسویه تقسیم می شود. اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آنها پسر و بعضی دختر، پسر دو برابر دختر می برد. » همانطور که ملاحظه می شود، ماده 907 قانون مدنی، سه فرض را پیش بینی نموده است:

1فرزند فوت شده در لحظه فوت تنها دارای یک فرزند می باشد. در این فرض، تمام ترکه به فرزند باقی مانده می رسد.

2فرزند فوت شده در لحظه فوت، دارای چند فرزند بوده که همگی دختر یا پسر هستند. در این فرض، ترکه به نحو تساوی میان فرزندان تقسیم می گردد.

3فرزند فوت شده در لحظه فوت، دارای چند فرزند بوده که برخی دختر و برخی پسر می باشند. در این فرض، سهم پسر دو برابر سهم دختر خواهد بود.

لازم به ذکر است که در قواعد گفته شده، تفاوتی میان فرزند ناشی از نکاح دائم و موقت نبوده و ارث بردن فرزند در ازدواج موقت دقیقا مانند نکا ح دائم می باشد. یکی دیگر از مسائل مهم در زمینه ارث فرزند ف.ت شده ارث بردن از فرزند رضاعی و قواعد آن است. برای آشنایی بیشتر با این موضوع مطالعه مقاله زیر توصیه می گردد.

تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود پدر و مادر و فرزندان

تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود پدر و مادر و فرزندان حالتی است که هم پدر و مادر و هم فرزندان در قید حیات هستند، از آنجا که در طبقات ودرجات ارث همگی در یک طبقه قرار گرفته، همه آن ها ارث می برند، اما با توجه به اینکه فرزند به جای مانده از متوفی، دختر یا پسر بوده و با در نظر گرفتن تعداد فرزندان، نحوه تقسیم ارث فرزند فوت شده ، متفاوت خواهد بود و به همین دلیل ما نیز این فروض را به طور جداگانه بررسی می کنیم.

1پدر و مادر و یک دختر : چنانچه والدین فرزند فوت شده یا یکی از آن ها در لحظه فوات او در قید حیات بوده و همچنین دارای یک فرزند دختر نیز باشد، تقسیم ارث فرزند فوت شده، مطابق ماده 908 قانون مدنی انجام خواهد شد. مطابق این ماده : « هرگاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشند با یک دختر، فرض هریک از پدر و مادر سدس ترکه و فرض دختر نصف آن خواهد بود و ما بقی باید بین تمام وراث به نسبت فرض آنها تقسیم شود » 

بنابراین طبق این ماده، در فرضی که وراث فرزند فوت شده، پدر و مادر و یک دختر او باشند، سهم هر یک از پدر و مادر، یک ششم ترکه بوده، دختر، یک دوم ترکه را به ارث برده و ما بقی ترکه میان وراث به نسبت سهامشان تقسیم می گردد.

2پدر و مادر و چند دختر : در حالتی که علاوه بر پدر و مادر، چند دختر فرزند فوت شده نیز در لحظه فوت او در قید حیات می باشند، ماده 909 قانون مدنی بر نحوه تقسیم ارث فرزند فوت شده حاکم می باشد. به موجب این ماده :« هرگاه پدر یا مادر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشند با چند دختر فرض تمام دخترها دو ثلث ترکه خواهد بود که بالسویه بین آنها تقسیم می شود و فرض هریک از پدر و مادر یک سدس و ما بقی اگر باشد بین تمام ورثه به نسبت فرض آنها تقسیم می شود... » 

مطابق این ماده، در صورتی که وراث فرزند فوت شده، منحصر به پدر و مادر و چند دختر باشد، سهم ارث مادر و پدر ، یک ششم ترکه بوده، دو سوم ترکه سهم الارث دختران است که میان خود به تساوی تقسیم می کنند و مابقی ترکه میان وراث به نسبت سهامشان تقسیم می گردد.

3پدر و مادر و فرزند یا فرزندان پسر : چنانچه وراث فرزند فوت شده، پدر و مادر و فرزندان پسر او باشند، سهم هر کدام از پدر و مادر از ترکه، یک ششم بوده و بقیه ترکه به فرندان می رسد. بنابراین در این حالت، بحث تقسیم اضافه ترکه میان وراث به نسبت سهامشان مطرح نمی گردد.

تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود همسر ( زوج یا زوجه )

در خصوص تقسیم ارث فرزند فوت شده در حالت وجود همسر ( زوج یا زوجه ) باید گفت به موجب ماده 913 قانون مدنی :« در تمام صور مذکوره دراین مبحث هریک از زوجین که زنده باشد فرض خود را می برد و این فرض عبارت است از نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه درصورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد و از ربع ترکه برای زوج و ثمن آن برای زوجه درصورتی که میت اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد و مابقی ترکه برطبق مقررات مواد قبل ما بین سایر وراث تقسیم می شود.»

مطابق این ماده، اگر در لحظه فوت فرزند همسر وی در قید حیات باشد ابتدا سهم ارث زوج و زوجه از ترکه به او داده می شود. به این ترتیب که، سهم ارث زوج، یک دوم ترکه در صورت نبود فرزند و یک چهارم ترکه در صورت وجود فرزند برای متوفی بوده و سهم ارث زوجه، یک چهارم ترکه در صورت نبود فرزند و یک هشتم ترکه در صورت وجود فرزند برای متوفی می باشد. پس از پرداخت این سهام، ما بقی ترکه میان بقیه وراث طبق ترتیبی که توضیح داده شد، تقسیم می گردد.

چرا به فرزند فوت شده ارث نمی رسد؟

پبش از این در خصوص نحوه وشرایط تقسیم ارث در صورت فوت فرزند توضیحاتی ارائه شد و اکنون نوبت به پاسخ دهی به این پرسش است که چرا به فرزند فوت شده ارث نمی رسد؟ در پاسخ به پرسش فوق لازم است ماده 875 قانون مدنی را مورد بررسی قرار دهیم؛ به موجب ماده مذکور: «شرط وراثت زنده‌ بودن در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد در صورتی ارث می‌ برد که نطفه او حین‌ الموت منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگر چه فورا پس از تولد بمیرد.»

بنابراین وفق نص صریح قانون مدنی مهمترین دلیل ارث نبردن فرزند فوت شده، وجود این شرط زنده بودن در حین فوت مورث می باشد. در صورت فوت فرزند و وجود ورثه در طبقه اول برای متوفی، طبقه دوم وراث سهمی در ماترک نخواهند داشت. اما چنانچه در صورت فوت فرزند، تنها ورثه طبقه اول متوفی همسر او باشد، نوه های متوفی، از جمله فرزندان فرزند فوت شده، از ماترک ارث می برند.

همانطور که پیش از این گفتیم در صورت وجود فرزند برای متوفی سهم الارث فرزندان پسر دوبرابر سهم الارث فرزندان دختر می باشد. برای آشنایی بیشتر با چرایی دو برابر بودن سهم پسر مطالعه مقاله چرا ارث زن نصف مرد است، به علاقه مندان این موضوع توصیه می گردد.

اگر فرزند قبل از پدر فوت کند، آیا به فرزندان میت از این پدر بزرگ ارثی می رسد؟

برای پاسخ به پرسش اگر فرزند قبل از پدر فوت کند، آیا به فرزندان میت از این پدر بزرگ ارثی می رسد؟ باید بگوییم برای این امر دو فرض قابل تصور است. فرض اول مربوط به زمانی است که متوفی تنها فرزند خود را در گذشته از دست داده است و حین فوت فرزند دیگری ندارد و فرض دوم مربوط به زمانی است که متوفی در زمان فوت فرزند دیگری نیز داشته باشد.

اگر متوفی تنها فرزند خود را از دست داده باشد و دارای نوه از فرزند فوت شده باشد، نوه از ماترک پدر بزرگ خود ارث می برد. این امر به وضوح در ماده 889 قانون مدنی نمایان است: «در بین وراثت طبقه اولی اگر برای میت اولادی نباشد اولاد اولاد او هرقدر که پایین بروند قائم‌ مقام پدر یا مادر خود بوده و با هر یک از‌ ابوین متوفی که زنده باشد ارث می‌برند ولی در بین اولاد اقرب به میت ابعد را از ارث محروم می‌ نماید.»

فرض دوم نیز مربوط به زمانی است که متوفی به غیر از فرزند فوت شده اش، فرزند دیگری نیز دارد که در حین فوت متوفی در قید حیات هستند، در این صورت ماترک بین فرزندان متوفی تقسیم می شود و دیگر نوه سهمی در ماترک نخواهد داشت. در بخش دوم ماده 889 قانون مدنی هم به این امر اشاره شده که در بین اولاد اقرب به میت ابعد را از ارث محروم می نماید.

ارث فرزند فوت شده قبل از مادر

اگر فرزند قبل از پدر و مادر خود فوت کند و هیچ فرزندی هم نداشته باشد سهم ارث پدر و مادر متوفی یک سوم از دارای او به فرض و سهم ارث پدر وی دو سوم از دارایی او می باشد. حال اگر متوفی دارای فرزند باشد سهم الارث پدر و مادر متوفی به یک ششم از کل ماترک تقلیل می یابد.

در خصوص ارث فرزند فوت شده قبل از مادر به ماده 906 قانون مدنی نیز باید اشاره شود:« اگر برای متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشند موجود نباشد هر یک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را می‌ برد و اگر پدر و ‌مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث و پدر دو ثلث می‌ برد لیکن اگر مادر حاجب داشته باشد سدس از ترکه متعلق به مادر و بقیه مال پدر است.»

همانطور که پیش از این گفتیم سهم الارث زوجین از یکدیگر در صورت وجود فرزند به یک دوم تقلیل می یابد. سهم الارث زوج از همسرش در صورت وجود فرزند یک چهارم و فرض نبود فرزند یک دوم و سهم الارث زوجه در صورت وجود فرزند برای زوج یک هشتم و در صورت نبود فرزند یک چهارم. برای اشنایی بیشتر با ارث زن بدون فرزند مطالعه مقاله زیر توصیه می گردد.

قانون ارث برای فرزند فوت شده قبل از پدر

در خصوص قانون ارث برای فرزند فوت شده قبل از پدر باید گفت، اولین شرط وراثت زنده بودن در حین فوت مورث می باشد. وفق ماده 875 قانون مدنی: «شرط وراثت زنده‌ بودن در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد در صورتی ارث می‌ برد که نطفه او حین‌ الموت منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگر چه فورا پس از تولد بمیرد.» در این صورت اگر چنانچه هر یک از پدر و مادر فوت کنند، متوفی از هیچ یک ارثی نخواهد برد.

پس از فوت فرزند، همانطور که پیش از این نیز مطرح شد اگر متوفی فرزندی نداشته باشد سهم الارث مادر یک سوم و پدر دو سوم از ماترک می باشد. اما اگر متوفی فرزند داشته باشد سهم الارث هریک از پدر و مادر به یک ششم از دارایی تقلیل می یابد. اگر متوفی دارای فرزند باشد و والدین او فوت کنند، موضوع ارث بری از پدر بزرگ و مادر بزرگ او مطرح است؛ اگر والدین متوفی دارای ورثه دیگری در درجه اول از طبقه اول ارث نباشند، نوه می تواند از پدربزرگ یا مادر بزرگ خود ارث ببرد.

اگر میت (منظور پدر بزرگ است) اولاد نداشته باشد، نوه پسرى او اگر چه دختر باشد، سهم پسر میت را مى ‏برد و نوه دخترى او اگر چه پسر باشد، سهم دختر میت را مى ‏برد، مثلا اگر میت یک پسر از دختر خود و یک دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت مى ‏کنند، یک قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر مى ‏دهند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد تقسیم ارث فرزند فوت شده در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تقسیم ارث فرزند فوت شده پاسخ دهند.