فورس ماژور یا قوه قاهره چیست

فورس ماژور یا قوه قاهره به معنی حادثه ای است خارجی، غیر قابل پیش بینی و غیر قابل رفع  که متعهد را از انجام تعهد باز داشته و در صورت وقوع آن، علی رغم عدم اجرای تعهد از سوی متعهد، وی ملزم به جبران خسارت وارده نمی باشد. شرط تحقق قوه قاهره ، آن است که اتفاق پیش آمده، حادثه ای خارجی، غیر قابل رفع و غیر قابل پیش بینی باشد.

در مبحث تعهدات، اعم از تعهد قراردادی و تعهد غیر قراردادی ، هنگامی که شخصی در برابر دیگری متعهد می گردد، متعهد موظف است تا تعهد خود را در مقابل متعهد له مطابق مفاد قرارداد یا حکم قانون اجرا نموده و در صورت عدم اجرا یا اجرای ناقص تعهد، ملزم به پرداخت خسارت اعم از خسارت عدم انجام تعهد و خسارت تاخیر در انجام تعهد می باشد.

با این وجود گاهی شرایطی ایجاد می شود که علی رغم عدم اجرای تعهد از سوی متعهد از آنجا که این عدم اجرا منتسب به متعهد و اراده وی نبوده، وی ملزم به جبران خسارت وارده نمی باشد. یکی از این موارد، فورس ماژور یا قوه قاهره می باشد. در این صورت ممکن است که این سوال مطرح شود که فورس ماژور یا قوه قاهره چیست؟

به همین دلیل در این مقاله به بررسی حقوقی فورس ماژور یا قوه قاهره پرداخته، ابتدا به این سوال پاسخ می دهیم که فورس ماژور یا قوه قاهره چیست ؟ سپس شرط تحقق قوه قاهره را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

فورس ماژور یا قوه قاهره چیست ؟

در جایی که تعهدی اعم از تعهد قراردادی و تعهد غیر قراردادی ایجاد گردیده و شخصی در برابر دیگری متعهد می گردد، متعهد موظف است تا تعهد خود را در مقابل متعهد له مطابق مفاد قرارداد یا حکم قانون اجرا نموده و در صورت عدم اجرا یا اجرای ناقص تعهد، ملزم به پرداخت خسارت اعم از خسارت عدم انجام تعهد و خسارت تاخیر در انجام تعهد می باشد.

گاهی به دلیل وقوع یکی از اسباب سقوط تعهدات تعهد متعهد ساقط می شود اما گاه در شرایطی خاص ، علی رغم عدم اجرای تعهد از سوی متعهد از آنجا که این عدم اجرا منتسب به متعهد و اراده وی نبوده، وی ملزم به جبران خسارت وارده نمی باشد. یکی از این موارد، فورس ماژور یا قوه قاهره می باشد. در این صورت ممکن است که این سوال مطرح شود که فورس ماژور یا قوه قاهره چیست؟

به عنوان مثال، متصدی حمل و نقل، ضمن یک قرارداد در مقابل صاحب کالا متعهد می شود که کالای متعلق به وی را تا تاریخ خاصی از مبدا تعیین شده به مقصد تعیین شده در قرارداد برساند. هم چنین توافق می شود که در صورت هر روز تاخیر در تحویل کالا در مقصد، متصدی حمل، مبلغی را به عنوان خسارت به مالک کالا پرداخته و در صورتی که کالا کلا تلف گردد، معادل قیمت روز کالا را به عنوان خسارت عدم انجام تعهد به مالک بپردازد.

در شرایط عادی ، در صورت تحویل با تاخیر کالا، متصدی حمل ملزم به پرداخت خسارت تاخیر روزانه بوده و با تلف کالا در طول مدت حمل، وی ملزم به پرداخت خسارت عدم انجام تعهد می باشد. اما تصور کنید که درطول مدت حمل، ناگهان آتشفشانی فعال گردیده و مسیر اصلی به سمت مقصد را مسدود ساخته و بنابراین متصدی حمل مجبور شده تا با تغییر مسیر به یک مسیر فرعی، کالا را چند روز دیرتر از موعد توافق شده به مقصد برساتند.

در این صورت، با وجود تاخیر در تحویل کالا به دلیل اینکه واقعه آتشفشان، یک فورس ماژور یا قوه قاهره محسوب می گردد، متصدی از تعهد پرداخت خسارت تاخیر تادیه معاف خواهد بود. همین حکم در جایی هم اجرا می شود که به دلیل وقوع حادثه ای کالا کاملا از بین رفته و بنابراین متصدی حمل ملزم به پرداخت خسارت عدم انجام تعهد نخواهد بود.

شرط تحقق قوه قاهره

در بخش قبل به این سوال پاسخ دادیم که فورس ماژور یا قوه قاهره چیست؟ و توضیح دادیم که در صورت وقوع فورس ماژور یا قوه قاهره، علی رغم عدم اجرای تعهد هم چون تعهد به انجام کار در قرارداد از سوی متعهد از آنجا که این عدم اجرا منتسب به متعهد و اراده وی نبوده، وی ملزم به جبران خسارت وارده نمی باشد.

اما برای اینکه فورس ماژور یا قوه قاهره، متعهد را از انجام تعهد و پرداخت خسارت معاف نماید، لازم است که دارای شرایطی باشد. به همین دلیل در این بخش، شرط تحقق فورس ماژور یا قوه قاهره را بررسی کرده و به این سوال پاسخ می دهیم که شرط تحقق قوه قاهره چیست؟

به طور کلی، برای اینکه فورس ماژور یا قوه قاهره، متعهد را از انجام تعهد و پرداخت خسارت همچون ضمانت اجرای عدم انجام تعهد در قرارداد تعهد به انتقال معاف نماید، لازم است که 3 شرط فراهم باشد. بنابراین در پاسخ به این سوال که شرط تحقق قوه قاهره چیست؟ باید گفت که شرط تحقق فورس ماژور یا قوه قاهره ، شامل 3 مورد زیر می باشد:

فورس ماژور یا قوه قاهره، حادثه ای خارجی باشد

منظور از اینکه گفته می شود فورس ماژور یا قوه قاهره، حادثه ای خارجی باشد، این مساله است که فورس ماژور یا قوه قاهره خارج از اراده متعهد باشد ، نه اینکه لزوما در خارج از جسم متعهد اتفاق بیفتد. بنابراین، با توجه به این نکته، در کنار حوادثی نظیر سیل، زلزله و جنگ، اتفاق هایی نظیر سکته قلبی متعهد را که امری خارجی و خارج از اراده وی می باشد را می توان فورس ماژور یا قوه قاهره محسوب نمود.  

فورس ماژور یا قوه قاهره، حادثه ای غیر قابل رفع باشد

با توجه به این شرط که فورس ماژور یا قوه قاهره باید حادثه ای غیر قابل رفع باشد، می توان نتیجه گرفت که چنانچه متعهد قادر به رفع حادثه پیش آمده بوده و این امر در چهارچوب توانایی وی باشد، دیگر نمی توان آن حادثه را فورس ماژور یا قوه قاهره به حساب آورده و رای بر عدم تعهد متعهد داد.

فورس ماژور یا قوه قاهره، واقعه ای غیر قابل پیش بینی باشد

از این شرط که فورس ماژور یا قوه قاهره باید الزاما واقعه ای غیر قابل پیش بینی باشد، می توان نتیجه گرفت که در صورتی که وقوع حادثه برای متعهد قابل پیش بینی بوده، اما وی علی رغم پیش بینی حادثه و توانایی بر اجتناب از آن زمان، عمدا اقدامی را انجام داده که در اثر برخورد با آن حادثه، از انجام تعهد خود باز ماند، این حادثه دیگر فورس ماژور یا قوه قاهره محسوب نشده و در نتیجه متعهد ملزم به جبران خسارات وارده به متعهدله می باشد.

به عنوان مثال، تصور نمایید که متصدی حمل و نقلی، ضمن قراردادی، ارسال کالا از مسیر دریا را بر عهده می گیرد. اما چند ساعت قبل از ارسال کالا از طریق مرکز پیش بینی آب و هوا متوجه می شود که در چند ساعت آینده طوفان شدیدی اتفاق خواهد افتاد. در این حالت و در صورتی که متصدی حمل با وجود آگاهی از خطر طوفان، اقدام به حمل کالا نموده و کالا در اثر وقوع طوفان از بین برود، متصدی حمل ملزم به جبران خسارت مالک کالا بوده، اگرچه رفع حادثه طوفان برای وی امکان پذیر نبوده است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص فورس ماژور یا قوه قاهره ، در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون فورس ماژور یا قوه قاهره پاسخ دهند .