شروع به جرم و ارکان آن

هر گاه کسی، تصمیم بر انجام جرمی بگیرد و شروع به اجرای آن کند، اما عمل وی، به واسطه یک عامل خارج از اراده او، معلق بماند، به طوری که اگر آن عامل وجود نداشت، حتما جرم رخ داده بود، شروع به جرم رخ داده است. رکن مادی، معنوی و قانونی، از ارکان شروع جرم هستند و مقصود از رکن مادی، تحقق رفتار مادی شروع به جرم، در دنیای خارج است.

قانونگذار، برای برقراری نظم و آرامش عمومی و فردی در جامعه، قوانینی را وضع کرده است که عدم رعایت این قوانین، موجب بی نظمی و سلب امنیت و آرامش افراد در جامعه می شود. در واقع، لازمه برقراری نظم و آسایش، وجود قانون است.

بر طبق قانون مجازات اسلامی، هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون، برای آن مجازات تعیین شده است، جرم محسوب می شود. نظم و امنیت جامعه، به قدری مهم است که قانون گذار، در مواردی، حتی شروع به عمل مجرمانه، بدون انجام کامل جرم را در صورتی که مصداق شروع به جرم گردد، جرم انگاری کرده و برای آن، مجازات تعیین نموده است.

 از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم، پس از تعریف شروع به جرم و بررسی شرایط تحقق آن، ارکان شروع جرم، مراحل ارتکاب جرم و عنصر مادی شروع جرم را بررسی کرده؛ سپس، به ذکر مثال ها و مصادیق این عمل، بپردازیم و به این پرسش پاسخ دهیم که تفاوت شروع به جرم با عملیات اجرایی جرم چیست.

تعریف شروع به جرم چیست

در پاسخ به این پرسش که تعریف شروع به جرم چیست؟ باید به ماده 122 قانون مجازات اسلامی، مراجعه کرد. این ماده، مقرر می دارد: "هر کس، قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او، قصدش معلق بماند، ... مجازات می‌ شود" 

بنابراین، می توان گفت، گاهی فردی، قصد عمل مجرمانه را در ذهن خود دارد و شروع به اجرای آن جرم نیز می کند، ولی به دلیل یک عامل خارج از اراده او، قصد و هدفش معلق می ماند. در این شرایط، مرتکب، مجرم بوده و به مجازات پیش بینی شده در قانون مجازات، محکوم خواهد شد.

مستفاد از مواد 123 و 124 قانون مجازات اسلامی، صرف قصد ارتکاب به یک جرم و یا انجام اقدامات و اعمالی که مقدمه انجام جرم است اما، ارتباطی مستقیم با وقوع جرم ندارد، شروع به جرم، نبوده و اگر مرتکب، با اراده خود، جرمی که شروع به ارتکاب آن کرده است را ترک نماید، شروع جرم، محقق نخواهد شد.

به عنوان مثال: صرف خرید چاقو و اسلحه، برای کشتن دیگری، شروع به جرم قتل، محسوب نمی گردد اما، در صورتی که فرد، اسلحه را بر شقیقه دیگری بگذارد و قبل از کشیدن ماشه، پلیس او را دستگیر کند، شروع به جرم، محقق شده است.

شرایط تحقق شروع به جرم

برای تحقق شروع به جرم، باید شرایطی وجود داشته باشد، لذا، در این بخش از مقاله، قصد داریم تا به بررسی شرایط تحقق شروع به جرم پرداخته و بگوییم، تحت چه شرایطی، مرتکب شروع به جرم، به مجازات های مندرج در ماده 122 قانون مجازات اسلامی جدید، محکوم خواهد شد. شرایط تحقق شروع به جرم عبارتند از:

قصد ارتکاب عمل مجرمانه: برای شروع به جرم، فرد مرتکب باید، قصد مجرمانه قبلی داشته باشد؛ به عبارت دیگر، در جرم های غیر عمدی، شروع به جرم منتفی است. 

آغاز و شروع عملیات اجرایی عمل مجرمانه که ارتباط مستقیم، با وقوع جرم دارد: در واقع، فرد باید رفتاری را مرتکب شود که ارتباط مستقیم با ارتکاب جرم دارد.

 وجود مانع خارجی یا عدم انصراف ارادی مرتکب: یعنی فرد به اراده خود، آن عمل را ترک نکند، بلکه یک مانع خارجی، پیش بیاید و مانع از ادامه عمل مجرمانه شود. در ادامه، در خصوص ارکان شروع جرم، توضیح خواهیم داد.

ارکان شروع به جرم

یکی از پرسش های رایج در خصوص مساله شروع به جرم، این است که ارکان شروع به جرم چیست؟ لذا در این بخش از مقاله، قصد داریم با در نظر گرفتن مفاد ماده 122 قانون مجازات اسلامی جدید، ارکان شروع جرم را مورد بررسی قرار دهیم که عبارتند از: 

رکن معنوی یا قصد: یعنی، فردی که اقدام به شروع به جرم نموده، با علم و آگاهی و سوء نیت و خواستن و حصول نتیجه مجرمانه، اقدام به این امر کند.

رکن قانونی: یعنی، شروع به جرمی که فرد، اقدام به آن کرده، در قانون، جرم انگاری شده و برای آن، مجازات در نظر گرفته شده باشد.

رکن مادی: یعنی، فرد، در دنیای خارج، دست به رفتاری بزند که در قانون، به عنوان شروع به جرم، جرم انگاری شده است. شایان ذکر است، تحقق شروع به جرم، منوط بر تحقق نتیجه نیست و صرف تحقق ارکان آن، برای مجازات مرتکب، کافی است.

مراحل ارتکاب جرم

برای تحقق ارتکاب هر جرم، لازم است تا، مراحلی توسط مرتکب، طی شود که شروع به جرم نیز یکی از این مراحل است. در این بخش از مقاله، قصد داریم از نظر قانونی، مراحل ارتکاب جرم را مورد بررسی و رسیدگی قرار دهیم که به شرح زیر می باشد:

قصد مجرمانه: قصد مجرمانه که به آن، عنصر معنوی نیز می گویند، عبارت است از اینکه مرتکب جرم، با علم و آگاهی، تصمیم بر انجام عملی گیرد که در قانون، جرم انگاری شده؛ به قصد مجرمانه، در معنای خاص، سوء نیت داشتن نیز می گویند.

عملیات مقدماتی: مقصود از عملیات مقدماتی، تهیه وسایل و فراهم آوردن مقدمات ارتکاب به یک جرم است. نظیر اینکه سارق، وسایل مورد نیاز برای سرقت از منزل دیگری را فراهم آورد.

عملیات اجرایی: به معنای این است که مرتکب، در دنیای خارج، اقدام به اعمال و رفتاری نماید که برای ارتکاب جرم، لازم است.

شروع به جرم: مرتکب جرم، با قصد و نیت ارتکاب یک جرم، شروع به عملیات اجرایی ای که ارتباط مستقیم با آن جرم دارد کرده اما، به واسطه یک عامل خارج از اراده وی، اقدام او برای ارتکاب جرم، بدون اثر و معلق باقی می ماند. 

تحقق جرم: فرد، با سوء نیت، در دنیای مادی، مرتکب آنچه در قانون، جرم انگاری شده می گردد و همین امر، سبب مواجه شدن او، با مجازات جرم مورد ارتکاب خواهد شد که این مجازات ها، در مواردی نظیر قتل عمد، موجب از بین رفتن جان مرتکب می شوند.

عنصر مادی شروع به جرم چیست

همانطور که توضیح دادیم، در ماده 122 قانون مجازات اسلامی جدید، شروع به جرم، جرم انگاری شده و بنابراین، مرتکبین این امر، به مجازات های مقرر در این ماده، محکوم خواهند شد. با توجه به جرم بودن شروع به جرم، این امر نیز دارای ارکان مادی، قانونی و معنوی است که در این بخش از مقاله، قصد داریم در خصوص عنصر مادی آن، صحبت کنیم.

قبل از بررسی این امر که عنصر مادی شروع به جرم چیست، باید، به تعریف رکن مادی، از منظر قانون گذار بپردازیم. مقصود از رکن یا عنصر مادی جرم، تحقق رفتارهالی جرم انگاری شده در قانون (اعم از فعل یا ترک فعلی که دارای مجازات است)، در دنیای مادی و عالم خارج، توسط مرتکب می باشد.

مقصود از عنصر مادی شروع به جرم، اقدام به رفتار و انجام علمیات اجرایی در دنیای خارج است که ارتباط مستقیم با وقوع جرم دارد لکن، این رفتار، به علت یک عامل خارج از اراده فرد، ناقص و بی نتیجه می می ماند. 

مثال ها و مصادیق شروع به جرم

پس از توضیح در این خصوص که ارکان شروع جرم چیست و تعریف رکن مادی آن، در این بخش از مقاله، قصد داریم به ذکر مثال ها و مصادیق شروع به جرم بپردازیم تا خوانندگان محترم، بتوانند، بهتر، متوجه مفهوم شروع به جرم شوند. در زیر، مثال ها و مصادیق شروع به جرم، ارائه شده است:

الف، به طور غیر مجاز و پنهانی، به گاوصندوق ب، دسترسی می یابد، و در حین باز کردن در گاوصندوق و برداشتن مدارک، پلیس سر رسیده و اقدام به دستگیری وی می کند. در اینجا، الف، به جرم شروع به جرم سرقت، محاکمه و مجازات خواهد شد.

ج، به علت اختلافات خانوادگی با ب، پس از خرید چاقو برای کشتن وی، به منزل او رفته و به طور پنهانی، وارد منزل ب می گردد. در حین بالا بردن دست خود، برای فرود آوردن چاقو بر گردن ب که در خواب به سر می برد، فردی، از پشت سر، وارد شده و دست الف را در هوا، متوقف می کند و بدین ترتیب، الف، در فرود آوردن چاقو بر گردن ب و کشتن او بدین سبب، موفق نمی شود.

تفاوت شروع به جرم با عملیات اجرایی جرم چیست

با توجه به اینکه بین شروع به جرم با عملیات اجرایی جرم، تفاوت وجود داشته و در اکثر موارد، افراد، عملیات اجرایی جرم را نیز شروع به جرم لحاظ می کنند، در این بخش از مقاله، قصد داریم در خصوص تفاوت شروع به جرم با عملیات اجرایی جرم، صحبت کنیم و بگوییم که تفاوت شروع به جرم با عملیات اجرایی جرم چیست.

شروع به جرم، ارتباط مستقیمی با جرم دارد و در صورتی که یک عامل خارج از اراده فرد، مانع از انجام و ادامه عمل شروع شده نگردد، جرم، رخ خواهد داد. همانند وقتی که کسی، در درگیری، چاقو را تا نزدیکی قلب دیگری برده و قصد دارد آن را در قفسه سینه او، فرو کند اما، شخص ثالثی، دست او را گرفته و وی را متوقف می کند.

عملیات اجرایی جرم، به معنای این است که مرتکب جرم، در دنیای خارج، دست به انجام اعمال و رفتاری بزند که برای ارتکاب جرم، لازم است. به طوری که با انجام تمام و کمال این عملیات اجرایی، جرم محقق گردد. 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص ارکان شروع به جرم در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ارکان شروع به جرم پاسخ دهند.