صیغه و شرایط آن

صیغه یا ازدواج موقت نوعی از ازدواج است که با خواندن خطبه صیغه محقق می شود و نتیجه آن هم محرمیت زن و مرد به یکدیگر است. برای این که صیغه صحیح باشد، باید مدت زمان آن و میزان مهریه زن مشخص باشد و در ازدواج موقت اصولا به زن نفقه تعلق نمی گیرد و زن و مرد از هم ارث نمی برند.

در قانون و فقه شیعه، عقد یا نکاح به دو دسته عقد دائم و عقد موقت یا صیغه تقسیم می شود. صیغه یک نوع عقد ازدواج است که برای مدت معلوم و با مهریه مشخص منعقد شده، که در نتیجه محرمیت برای زن و مرد ایجاد می شود و رابطه زوجیت بین آن ها برقرار می شود. برای این که زن و مرد به صیغه هم در بیایند کافی است فقط خطبه صیغه را بخوانند. 

فارغ از میزان پذیرش این نوع عقد در جامعه، برای این که صیغه به صورت صحیح منعقد شود، باید شرایطی در آن رعایت شود و همچنین از احکام و آثار خاصی در زمینه های ارث بردن زوجین از یکدیگر، تکلیف به پرداخت نفقه و قوانین مربوط به ثبت ازدواج برخوردار بوده که نیازمند تبیین بیشتری است. همچنین شرایط انحلال این نوع نکاح با عقد دائم متفاوت است. 

از این رو در این مقاله به این پرسش ها پاسخ می دهیم که اولا عقد موقت چیست و در چه شرایطی صحیحا منعقد می شود و سپس به این خواهیم پرداخت که شرایط ارث بردن و نفقه گرفتن در ازدواج موقت شامل چه مواردی است و در آخر هم شرایط انحلال، عده زن و قوانین ثبت ازدواج موقت را بررسی خواهیم کرد.

عقد موقت چیست

در فقه شیعه ، یکی از انواع عقد نکاح ، عقد نکاح موقت می باشد که به آن صیغه یا ازدواج موقت نیز گفته می شود . عقد موقت ، در واقع عقدی است که بر خلاف عقد دائم ، برای مدت زمان و مهریه مشخص و معینی جاری می شود و زن و مرد را به زوجیت یکدیگر در می آورد. مهم است که هنگام جاری شدن صیغه عقد موقت مهریه عقد موقت زن و مدت دقیق عقد مشخص و معلوم باشد؛ در غیر این صورت عقد موقت یا صیغه صحیح نیست. 

برای اینکه صیغه منعقد شود تنها لازم است که زن و مرد جمله صیغه را بخوانند و پس از آن به ازدواج یکدیگر در می آیند و محرمیت حاصل می شود. جمله صیغه می تواند توسط مرد، زن و یا به نمایندگی از آن دو توسط وکیل قرائت شود که با توجه به اینکه چه کسی آن را می خواند عبارت های آن متفاوت است. طبق نظر برخی از مراجع تقلید ترجمه فارسی آن را هم می توان خواند و مورد قبول است. جمله صیغه از قرار زیر است:

1 جمله صیغه محرمیت برای زن از این قرار است: "زوجتک نفسی فی المده المعلومه، علی المهرالمعلوم" با ترجمه: "من خودم را به همسری تو در آوردم با مدت معین و با مهر معین." و سپس مرد باید پاسخ بدهد: "قبلت" یعنی "قبول کردم.

2خطبه صیغه برای مرد این است: "زوجت موکلتی (نام زن) نفسی، فی المده المعلومه، علی المهر المعلوم" که یعنی:"من موکلم را به ازدواج خود در آوردم در مدت و مهر مشخص شده." و در جواب آن زن باید بگوید: "قبلت التزویج" و ترجمه آن:" قبول کردم این ازدواج را" است.

3جمله صیغه برای شخص سوم: "زوجت موکلتی (نام زن) موکلی (نام مرد) فی المده المعلومه علی المهر المعلوم" یعنی "موکل خودم (نام زن) را به تزویج (نام مرد) در آوردم، در مدت مشخص و با مهریه ی مشخص" و سپس به وکالت از مرد بگوید: "قبلت التزویج لموکلی (نام مرد)" که ترجمه آن "قبول کردم این ازدواج را" است.

شرایط صحیح بودن صیغه

برای اینکه آثار حقوقی و شرعی عقد موقت یا نکاح متعه، جاری شود باید شرایطی را داشته باشد. این شرایط شامل شرایط صحت عقد نکاح به صورت کلی، که باید هم در صیغه هم در نکاح دائم وجود داشته باشد، و شرایط اختصاصی صحیح بودن عقد، که فقط مختص به ازدواج موقت بوده، می باشد و در صورت نبود هر کدام از این شرایط عمومی و اختصاصی، عقد موقت صحیح نخواهد بود. شرایط صحیح بودن صیغه عبارتند از:

1شرایط عمومی صحت ازدواج موقت: داشتن قصد برای ایجاد عقد، رضایت داشتن برای انعقاد عقد، نبودن مانع برای ازدواج به طور مثال زن شوهر نداشته باشد، و در آخر هم رعایت شرایط ازدواج موقت دختر باکره ؛ یعنی اذن پدر یا جد پدری آنها .

2شرایط اختصاصی صحت ازدواج موقت: تعیین مدت برای ازدواج موقت و تعیین مهریه عقد موقت.

قوانین ارث در عقد موقت

به موجب قانون مدنی ، در عقد دائم رابطه توارث میان زن و مرد شکل می گیرد یعنی آن ها در صورت فوت دیگری از هم ارث می برند . اما در صیغه رابطه توارثی میان زن و مرد شکل نمی گیرد . یعنی اگر یکی از مرد و زنی که به عقد موقت به زوجیت هم در آمده اند فوت کند ، دیگری از ایشان ارث نمی برد حتی اگر در عقد شرط شده باشد. تنها در صورتی اموال زن یا شوهر در ازدواج موقت به همسرش می رسد که این را وصیت کند.

هرچند زن و شوهر از هم در ازدواج موقت ارث نمی برند، در صورتی که نتیجه ازدواج آن ها فرزند یا فرزندانی باشد، آن ها از پدر و مادر خود، و والدین آن ها از فرزندان ارث خواهند برد.

شرایط نفقه در عقد موقت

سوال مهمی که معمولا در خصوص صیغه مطرح می شود ، در مورد نفقه زن در صیغه است . به بیان دیگر ، آیا مرد موظف است که در عقد موقت یا صیغه به همسر خود نفقه دهد و اگر نه شرایط نفقه در عقد موقت چیست؟ در عقد دائم مرد مکلف است که نفقه زن خود را تامین نماید و در صورتی که از این تکلیف خود سر باز زند، ضمانت اجراهایی در قانون تعریف شده است که زن می تواند با استفاده از آن و با مراجعه به دادگاه نفقه خود را بگیرد.

مطابق قانون مدنی ، مرد تکلیفی بابت پرداخت نفقه به همسر موقت خود ندارد . بلکه زن تنها در صورتی مستحق نفقه در ازدواج موقت است که توافقی حاصل شده باشد یا عقد بر مبنای آن جاری شده باشد به این معنی که در حین عقد شرط شود که به زن حتما نفقه تعلق گرفته شود.

شرایط انحلال عقد موقت

صیغه هم مانند ازدواج دائمی منحل می شود با این حال یکی از تفاوت هایی که ازدواج موقت با دائم دارد این است که در ازدواج موقت نمی توان طلاق گرفت و زن و شوهر باید برای اتمام رابطه زوجیت خود باید تا پایان مدت صیغه صبر کنند. در صورتی که صیغه طولانی تر باشد، راهکار های دیگری برای خاتمه زوجیت در قانون پیش بینی شده است. شرایط انحلال عقد موقت از قرار زیر است: 

1فوت یکی از زوجین: در این مورد تفاوتی میان ازدواج دائم و موقت نیست و در صورتی که زن یا شوهر فوت کند، ازدواج آن ها منفسخ می شود.

2بذل مدت ؛ که به معنای بخشیدن مدت زمان باقی مانده از صیغه است . بذل مدت ازدواج موقت از جمله اختیارات شوهر می باشد و هر زمان که بخواهد می تواند مدت باقی مانده را به زن ببخشد و به عقد موقت خاتمه دهد. شوهر می تواند در زمان انعقاد ازدواج موقت به زن، وکالت در بذل بدهد و با استناد به آن زن می تواند هر زمان که بخواهد. مدت باقی مانده از ازدواج را بذل کند.

3انقضای مدت ؛ انقضای مدت در عقد موقت عبارت است از پایان یافتن مهلت یا مدتی که حین عقد موقت یا صیغه تعیین شده است که پس از سپری شدن این مدت، بین زن و مرد دیگر رابطه زوجیت نیست.

عده زن در عقد موقت

عده، مدت زمانی است که زن باید صبر کند تا بتواند ازدواج مجدد، اعم از موقت یا دائمی داشته باشد. هدف از وجود عده مشخص شدن نسب فرزندانی است که ممکن است بوجود بیاید و در گذشته اگر زن بلافاصله پس از جدایی یا مرگ شوهرش ازدواج می کرد در حالی که از همسر قبلی خود باردار بود، تشخیص اینکه آن فرزند متعلق به چه کسی است، دشوار بوده است. از این رو عده وجود دارد تا شک و شبهه های این چنینی از بین برود. 

بر اساس قانون مدنی ، عده زن در عقد موقت در صورت بذل مدت و انقضای مدت دو طُهر است  یعنی به اندازه ای که دو بار عادت ماهیانه بشود ولی اگر زنی که هنوز یائسه نشده باشد و باید عادت ماهیانه داشته باشد، به دلایلی عادت ماهیانه نبیند ، مدت عده چهل و پنج روز خواهد بود و در صورتی که باردار باشد، تا زمان زایمان باید عده نگه دارد. همچنین در صورتی که در حین عقد موقت شوهر فوت کند ، زن باید مدت عده وفات شوهر در عقد موقت که چهار ماه و ده روز است، نگه دارد .

در صورتی که زن از زنانی که عده ندارند باشد، می تواند بلافاصله ازدواج کند.این زنان عبارتند از: زن باکره، یائسه، و زنانی که رحم ندارند.

قوانین ثبت عقد موقت

به موجب قانون حمایت خانواده ،مرد مکلف به ثبت ازدواج دائم می باشد:"چنانچه مردی بدون ثبت در دفاتر رسمی به ازدواج دائم، طلاق یا فسخ نکاح اقدام یا پس از رجوع تا یک ماه از ثبت آن خودداری یا در مواردی که ثبت نکاح موقت الزامی است از ثبت آن امتناع کند، ضمن الزام به ثبت واقعه به پرداخت جزای نقدی درجه پنج و یا حبس تعزیری درجه هفت محکوم می‌شود. این مجازات در مورد مردی که از ثبت انفساخ نکاح و اعلام بطلان نکاح یا طلاق استنکاف کند نیز مقرر است." یعنی اگر ازدواج دائم را ثبت نکند ممکن است به هشت الی هجده میلیون تومان یا حبس از 91 روز تا 6 ماه محکوم شود.

با این حال همانطور که گفته شد این تکلیف مربوط به ازدواج دائم است و ثبت ازدواج موقت اختیاری است و لذا قاعدتا مرد تکلیفی در این خصوص ندارد و در صورتی که ازدواج موقت را ثبت نکند، مجازات نمی شود. با این حال شرایطی وجود دارد که مرد مکلف است ازدواج موقت را ثبت کند. این شرایط عباتند از: 

1باردار شدن زن: در صورتی که زن باردار شود برای گرفتن شناسنامه برای فرزند، لازم است ازدواج موقت ثبت شود.

2توافق طرفین: زن و شوهر با موافقت هم، ازدواج موقت خود را به ثبت برسانند.

3شرط ضمن عقد: در ازدواج موقت شرط شده باشد که صیغه حتما ثبت شود.

بر اساس اعلام معاون اجتماعی پلیس فتا ناجا، سایت های همسریابی و صیغه یابی، تنها کانال هایی برای کلاهبرداری های میلیاردی بوده و هیچ کدام از این سایت ها دارای مجوز از مراجع قانونی نمی باشند. با توجه به بند " ث " ماده یک آیین نامه ساماندهی و اعتبار بخشی مراکز مشاوره در راستای ماده 43 قانون برنامه پنجم توسعه، ارایه خدمات مشاوره ای صرفا در زمینه ازدواج و از طریق مراکز معتبر مشاوره خانواده قانونی ، امکان پذیر می باشد.

از آنجا که مقررات قانون مدنی در باب ارث آمره بوده و در صیغه، زن و شوهر از هم ارث نمی برند، شرط ارث بردن در صیغه باطل می باشد.

بنابر هشدار رئیس مرکز مبارزه با جرایم ملی و سازمان یافته پلیس فتا، اپلیکیشن‌ های اندرویدی که با عنوان صیغه یاب فعالیت کرده، افراد را  به صفحات جعلی بانکی هدایت کرده و با این روش، با سرقت اطلاعات کارت بانکی افراد، اقدام به خالی کردن حساب آن ها می کنند. شهروندان در صورت مشاهده این موارد، از طریق لینک ثبت گزارشات مردمی در سایت پلیس فتا به نشانی Cyberpolice.ir، موارد مجرمانه را گزارش دهند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد صیغه و شرایط آن به کانال تلگرام حقوق خانواده مراجعه کنید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون  صیغه و شرایط آن  پاسخ دهند .