اقسام دلیل در ادله اثبات دعوی

دلیل قانونی و دلیل اخلاقی، همچنین، دلیل مستقیم و غیر مستقیم از اقسام دلیل در حقوق هستند و دلایل به اعتبار میزان دلالت آن ها، به دلیل ظنی و یقینی، تقسیم می گردند؛ از مصادیق دلایل اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری، بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری و مدنی، می توان به اقرار و شهادت اشاره نمود.

شخصی که ادعا می کند حق او تضییع شده یا جرمی نسبت به او رخ داده است، می تواند با ثبت دادخواست یا شکواییه از دفاتر خدمات قضایی و سپس مراجعه به دادگاه صلاحیت دار، اعاده حق خود را درخواست و تقاضای صدور حکم مجازات مجرم یا احقاق حق خود را داشته باشد. البته اثبات هر امری، اعم از وجود حق، تضییع آن یا وقوع جرم در دادگاه، با کمک دلیل صورت می گیرد.

از آنجا که صرف ادعا، بدون اثبات، امکان اعاده حق یا صدور حکم مجازات برای مجرم را غیر ممکن می سازد، قانون گذار، اقسام دلیل در حقوق و دلایل اثبات دعوی در محکمه را مورد پیش بینی قرار داده تا افراد، در مقام دفاع یا دعوا، از آن ها، استفاده کنند و دادگاه، با کمک آن ها، بتواند نسبت به صدور حکمی عادلانه و بر مبنای حقیقت و واقعیت، اقدام نماید.

از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم انواع و اقسام دلیل در ادله اثبات دعوا و به اعتبار دلالت را توضیح داده و بگوییم که مقصود از دلیل از پیش فراهم شده و دلیل اتفاقی، دلیل قانونی و دلیل اخلاقی و دلیل مستقیم و دلیل غیر مستقیم چیست.

انواع و اقسام دلیل در ادله اثبات دعوا

دلیل، به معنای لغوی راهنما، در اصطلاح عرفی و حقوقی، به امری گفته می شود که موضوعی را اثبات کرده و به کشف و اثبات حقیقت، کمک می کند. دلیل را می توان به اعتبار میزان دلالت (دلیل قطعی، دلیل ظنی)؛ به اعتبار منشاء (دلیل شخصی، دلیل قضایی، دلیل قانونی)؛ با توجه به کارکرد آن(دلیل موضوعی، دلیل حکمی)؛ به اعتبار اختیار قاضی(دلیل احرازی، دلیل اخباری) و به اعتبار نقش آن در اثبات دعوا(دلیل اصلی، دلیل تامینی، دلیل تکمیلی) تقسیم بندی نمود.

از آنجا که دلیل، در اثبات دعاوی حقوقی و کیفری، کاربرد دارد، در این تیتر از مقاله، قصد داریم درباره انواع و اقسام دلیل در ادله اثبات دعوا که توسط قانون گذار، مورد پیش بینی قرار گرفته اند، صحبت کنیم. اقسام دلیل در حقوق، به عنوان دلایل اثبات دعوی در محکمه، در دعاوی حقوی و کیفری عبارتند از: 

اقرار، سند، شهادت، قسم و امارات قضایی، از اقسام دلیل در حقوق، به عنوان دلایل اثبات دعوی در دعاوی حقوقی و اقرار، شهادت، سوگند و علم قاضی، از اقسام دلیل در حقوق، به عنوان دلایل اثبات دعوی در دعاوی کیفری هستند.

مقصود از اقرار این است که یکی از اصحاب دعوا، از وجود حقی، به ضرر خود و به سود دیگری یا از ارتکاب یک جرم، خبر دهد و مقصود از شهادت، این است که فردی سوای اصحاب دعوا، از هر آنچه که به صورت تصادفی یا غیر تصادفی در خصوص موضوع دعوا، مطلع شده است، در محکمه، خبر دهد. سند، عبارت است از هرگونه نوشته عادی یا رسمی که در مقام دفاع یا دعوا، در محکمه، ارائه می گردد.

قسم در دعاوی حقوقی، زمانی استفاده می شود که مدعی، هیچ دلیلی برای اثبات ادعای خود ندارد و طرف مقابل دعوا، ادعای او بر برحق بودن را انکار کند که در این شرایط، مدعی می تواند، درخواست سوگند شخص انکار کننده را از محکمه بخواهد و سوگند در دعاوی کیفری، گواه گرفتن خدا، بر گفتن امر به صورت راست و صادقانه است که سوگند و قسم، صرفا در برخی دعاوی، قابل استفاده بوده و تشریفات مخصوص به خود را دارند.

امارات قضایی یا دلایل تکمیلی، نشانه هایی همانند اسکرین شات، صدای ضبط شده، نظر کارشناس و فیلم دوربین های مدار بسته هستند که ممکن است در اقناع قاضی تاثیر داشته و بر صدور رای تاثیر بگذارند و مقصود از علم قاضی که بالاتر از هر دلیلی بوده، این است که قاضی علم پیدا کند که جرم، محقق شده یا خیر و اصحاب دعوا، راست می گویند یا دروغ.

اقسام دلیل در حقوق به اعتبار میزان دلالت

همانگونه که در تیتر قبلی مقاله گفتیم، دلیل را می توان به اعتبارات مختلفی، تقسیم بندی نمود که یکی از این اعتبارات، تقسیم بندی دلیل به اعتبار میزان دلالت آن است. اقسام دلیل در حقوق به اعتبار میزان دلالت را می توان به دلیل قطعی و دلیل ظنی، تقسیم بندی کرد که توضیح هریک، به شرح زیر است:

دلیل قطعی: دلیل قطعی، دلیلی است که کاشف از واقعیت بوده و ایجاد قطعیت می کند و در صورت عدم معارض، یعنی در صورت عدم وجود دلیلی که آن را نقض کند، طبق مدلول این دلیل، می توان حکم داد. اقرار، سند، شهادت و سوگند، از ادله قطعی هستند.

دلیل ظنی: دلیل ظنی، دلیلی است که در آن، تردید و شک و گمان وجود دارد، کاشف از واقعیت و حقیقت نبوده و ایجاد قطعیت نمی کند و می توان به امارات قضایی، در خصوص مثال برای این دلایل، اشاره کرد. علاقمندان به کسب اطلاعات در خصوص مفهوم دلیل و اهمیت آن، می توانند مقاله پیشنهادی در قسمت حتما بخوانید را مطالعه نمایند.

دلیل از پیش فراهم شده و دلیل اتفاقی

از جمله اقسام دلیل در حقوق، دلیل از پیش فراهم شده و دلیل اتفاقی است که در این بخش از مقاله، قصد داریم تا به توضیح آن ها پرداخته و بگوییم که مقصود از این نوع از انواع دلیل، چه می باشد. در توضیح دلیل از پیش فراهم شده و دلیل اتفاقی باید گفت:

دلیل از پیش فراهم شده، دلیلی است که شخص پیش از به وجود آمدن اختلاف، آن را فراهم می کند؛ مانند سند پرداخت وجه یا سند رسمی خانه ای که از قبل، وجود داشته و به عنوان ادله اثبات دعوا، در مقام دفاع، در محکمه، ارائه می گردد.

اما دلیل اتفاقی، دلیلی است که به صورت اتفاقی در زمان اختلاف، وجود داشته یا پس از وقوع آن، تهیه و تدارک می شود. مانند اینکه مال خسارت دیده به کارشناس ارجاع گردیده یا از محل مورد تصرف، معاینه محل به عمل آید. در ادامه مقاله، قصد داریم پیرامون مصادیق دیگری از اقسام دلیل در حقوق، یعنی دلیل قانونی و دلیل اخلاقی، صحبت کنیم.

دلیل قانونی و دلیل اخلاقی

یکی دیگر از مصادیق اقسام دلیل در قانون، دلیل قانونی و دلیل اخلاقی است که در این بخش از مقاله، قصد داریم در خصوص آن ها و شرایط تحقق شان، توضیح دهیم. در توضیح چیستی دلیل قانونی و دلیل اخلاقی باید گفت، دلیل قانونی یعنی، دلایلی که صرفا بر اساس قانون، برای اثبات یک ادعا مجاز دانسته شده اند.

در مقابل، دلیل اخلاقی که صرفا در نظام های قضایی که ادله معنوی و اغنایی را در دادرسی خود پذیرفته اند وجود دارد، به دلایل معنوی و اخلاقی ای گفته می شود که ذهن قاضی را اقناع کرده و می تواند بر اساس آن ها، اقدام به صدور حکم نماید. شایان ذکر است دلیل اخلاقی، در نظام حقوقی ایران، وجود ندارد.

دلیل مستقیم و دلیل غیر مستقیم

در قسمت های قبلی مقاله، توضیح دادیم که دلایل اثبات دعوی در محکمه چیست و برخی از اقسام دلیل در حقوق را بررسی کردیم. یکی دیگر از انواع دلیل در حقوق، دلیل مستقیم و دلیل غیر مستقیم است که در این بخش، به توضیح آن، خواهیم پرداخت. 

هر گاه دلیل، امری را بی واسطه اثبات کند، به آن دلیل مستقیم گفته می شود. مانند سفته که به امضای خوانده رسیده است و طلب خواهان و مدیون بودن خوانده دعوا را ثابت می کند؛ در مقابل، دلیل غیر مستقیم، اموری را ثابت می کند که با اثبات حق مورد ادعا، ملازمه داشته و یا با آن در پیوند می باشد.

از مصادیق دلیل غیر مستقیم می توان به مثالی که در ادامه می آید، اشاره کرد؛ مانند اینکه اماره قانونی تصرف به متصرف مال، اجازه می دهد با اثبات تصرف خود بر مال، از آوردن دلیل مالکیت بی نیاز شود. برای کسب اطلاعات در خصوص دادگاه صالح رسیدگی به دلیل، مطالعه مقاله زیر، توصیه می شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص اقسام دلیل در حقوق در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اقسام دلیل در حقوق پاسخ دهند.