عقد معین و عقد نامعین و تفاوت آنها

بر اساس تعریف عقد معین و عقد نامعین، در قانون مدنی؛ عقد معین، نظیر بیع و اجاره، عقدی بوده که بر خلاف عقود نامعین، نامی مشخص، همچنین، تشریفات انعقاد مخصوص به خود را داشته و برای صحت انعقاد، باید، علاوه بر رعایت قواعد عمومی صحت معاملات، قواعد مخصوص به خود را نیز رعایت کنند که این امر، از جمله تفاوت عقد معین و عقد نامعین می باشد.

عقد یا قرارداد، از جمله مهم ترین نهادهای حقوقی مورد پیش بینی قانون گذار، در قانون مدنی بوده که با توجه به اهمیت آن، بخش زیادی از مواد این قانون را به خود اختصاص داده است. عقد، بر اساس قانون مدنی یعنی، یک نفر یا چندین نفر، با یک نفر یا چندین نفر دیگر، بر انجام دادن یک موضوع توافق کرده و به موجب این توافق، نسبت به یکدیگر، متعهد شوند.

قانون گذار، عقود را به انواع مختلفی نظیر عقد جایز، عقد لازم، عقد مشروط، عقد معلق، عقد تشریفاتی و غیر تشریفاتی تقسیم بندی کرده است. یکی از مهم ترین تقسیم بندی عقود، تقسیم آن، به عقد معین و عقد نا معین می باشد که با یکدیگر متفاوت بوده و هرکدام، قواعد و تشریفات مخصوص به خود را جهت صحت انعقاد دارند و بدون رعایت قواعد مخصوص آن ها، عقد منعقد شده، صحیح نخواهد بود.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم بگوییم که تعریف عقد معین و عقد نامعین چیست و چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند؛ سپس، نحوه تشخیص این عقود از یکدیگر را توضیح دهیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

عقد معین چیست ؟

قبل از تعریف عقد معین و عقد نامعین، ذکر تفاوت آن ها و نحوه تشخیص شان از یکدیگر، بهتر است با مراجعه به قانون مدنی، بگوییم که مفهوم عقد و قرارداد، در این قانون، چه می باشد. سپس، توضیح دهیم که تعریف عقد معین و عقد نامعین چیست، نحوه تشخیص شان از هم، چگونه بوده و چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند.

ماده 183 قانون مدنی، در تعریف عقد، مقرر می دارد: "عقد، عبارت است از اینکه یک یا چند نفر، در مقابل یک یا چند نفر دیگر، تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آن ها باشد." بر اساس این ماده، عقد یا قرارداد، تعهدی بوده که یک یا چند نفر، به یک یا چند نفر دیگر، برای انجام امری می دهند و این تعهد، مورد قبول و رضایت تمام آن ها است. 

همانطور که در مقدمه گفتیم، قانون مدنی، عقود را از جهات مختلف، تقسیم بندی کرده است و یکی از مهم ترین این تقسیم بندی ها، تقسیم عقد، به عقد معین و عقد نامعین می باشد. لذا، در این بخش از مقاله، قصد داریم، بگوییم که تعریف عقد معین چیست و انواع آن، بر اساس قانون مدنی، کدامند. 

عقد معین، عقدی است که به علت پر کاربرد بودن و رواج زیاد انواع آن میان افراد جامعه، در قانون، دارای عنوان و نامی مشخص است و قواعد و تشریفات اختصاصی خود را دارد. از عقود معین، می توان به عقد بیع، عقد اجاره، عقد رهن، عقد وکالت، عقد کفالت و عقد هبه اشاره کرد که قواعد انعقاد مخصوص به هریک، در قانون مدنی، به طور جداگانه پیش بینی شده و طرفین، باید، علاوه بر رعایت قواعد عمومی صحت معاملات، این قواعد را نیز حین انعقاد، رعایت کنند.

عقد نامعین چیست ؟

در قسمت قبل، درباره عقد معین توضیح داده و گفتیم که تعریف عقد معین چیست. همچنین، اشاره کردیم که عقد هبه، عقد اجاره، عقد رهن، عقد وکالت و عقد کفالت، از جمله انواع عقد معین هستند. در این قسمت، قصد داریم، درباره تعریف عقد نامعین صحبت کنیم و پس از تکمیل تعریف عقد معین و عقد نامعین، تفاوت میان این دو عقد و نحوه تشخیص آن ها از یکدیگر را توضیح دهیم. برای تعریف عقد نامعین، بهتر است به ماده 10 قانون مدنی، مراجعه کرد:

ماده 10 قانون مدنی، مقرر می دارد : " قراردادهای خصوصی، نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده اند، در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است ." این ماده، به این معنی بوده که اشخاص، در معاملات میان خودشان با دیگری، ملزم به بستن قرارداد، به شکلی که در قانون ذکر شده، نیستند و می توانند، قراردادهای خصوصی خود را به هر شکل و صورتی، منعقد کنند.

اما به طور کلی، این عقود، باید، تابع قواعد و مقررات کلی قراردادها بوده و هم چنین، نباید، مخالف قانون و شرع باشند. از این رو قانون گذار، شرایط عمومی صحت معاملات را که عبارت از قصد و رضای طرفین و اهلیت آن ها، مشخص بودن موضوع معامله و مشروع بودن جهت آن می باشد، را پیش بینی کرده است.

بر اساس این ماده و با در نظر گرفتن تعریف عقد معین، در تعریف عقد نامعین می توان گفت، قراردادهایی که در قانون، عنوان و شکل به خصوصی ندارند، به عبارتی، کلیه قراردادهای خصوصی میان افراد، در صورتی که شرایط صحت عمومی قراردادها، در آن ها رعایت گردد و مخالف شرع و قوانین آمره نباشند، عقد نامعین هستند. وجود این قراردادها، از این رو است که افراد، دارای آزادی اراده بوده و لزومی ندارد برای انعقاد هر عقد، به دنبال عنوان خاصی در قانون باشند. 

تفاوت عقد معین و عقد نامعین

در قسمت های قبل، توضیح دادیم که تعریف عقد معین و عقد نامعین که از انواع عقد، در قانون مدنی می باشند، چیست. همچنین، گفتیم که عقد معین، شامل عقد وقف، عقد بیع، عقد اجاره و مواردی از این دست بوده که بر خلاف عقد نامعین، در انعقاد آن ها، علاوه بر رعایت شرایط عمومی صحت معاملات، باید، شرایط اختصاصی انعقاد آن ها که در قانون، پیش بینی شده نیز رعایت گردد. پس از تعریف عقد معین و عقد نامعین، در این قسمت، قصد داریم، درباره تفاوت عقد معین و عقد نامعین، صحبت کنیم که این تفاوت ها عبارتند از: 

اولین تفاوت عقد معین و عقد نامعین، بر اساس تعریف عقد معین و عقد نامعین، در این است که برای انعقاد عقد نامعین، رعایت شرایط عمومی صحت قراردادها، کفایت می کند؛ اما در انعقاد عقد معین، علاوه بر رعایت این تشریفات، باید، قواعد مخصوص به آن ها نیز رعایت گردد.

دومین تفاوت عقد معین و عقد نامعین، در این است که در صورت سکوت قرارداد و عدم تعیین تکلیف راجع به برخی جهات موضوع قرارداد، در عقد نامعین، باید، به طرفین قراداد رجوع کرد و اراده آن ها را جویا شد، اما، در عقد معین، ابتدا باید، به متن قانون، رجوع کرد و دید که حکم قانون، در این خصوص چیست. مثلا، در عقد بیع که یک عقد معین بوده، در صورت عدم تعیین تکلیف در خصوص زمان تحویل کالا، حکم آن را باید در قانون مدنی جویا شد، چراکه در خصوص این موضوع، تعیین تکلیف نموده است.

پس از تعریف عقد معین و عقد نامعین و ذکر تفاوت میان این دو، در ادامه مقاله، قصد داریم، درباره نحوه تشخیص این دو عقد، از یکدیگر صحبت کرده و بگوییم که نحوه تشخیص عقد معین از عقد نامعین، بر اساس قواعد قانون مدنی، چیست.

نحوه تشخیص عقد معین از عقد نامعین

در قسمت های قبل، گفتیم که تعریف عقد معین و عقد نامعین چیست و تفاوت آن ها در چه زمینه هایی می باشد. پس از تعریف عقد معین و عقد نامعین و ذکر تفاوت آن ها، در این قسمت، قصد داریم، درباره نحوه تشخیص عقد معین از عقد نامعین، بر اساس قواعد قانون مدنی، صحبت کنیم.

گاهی ما، عقدی را منعقد می کنیم و با توجه به تصور خود از منابع قانونی و عرف جامعه، نامی برای آن، انتخاب می نماییم. این نام، لزوما، درست نخواهد بود و بدین ترتیب، ممکن است در تشخیص عقد معین از عقد نامعین اشتباه کنیم و علی رغم جست و جو در قانون، نتوانیم معین یا نامعین بودن عقد منعقد شده را متوجه شویم. 

در این مواقع و در صورت بروز اختلاف، در خصوص تشخیص و تعیین معین یا نامعین بودن عقد، این وظیفه قاضی دادگاه بوده که با توجه به نوع تعهد و تکلیف ایجاد شده و قصد و نیت طرفین برای انعقاد عقد و با توجه به شرایطی که در قانون، برای هر عقد ذکر شده، عنوان عقد را مشخص نماید.

برای مطالعه بیشتر درباره عقد معین و عقد نامعین و تفاوت آنها در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون عقد معین و عقد نامعین و تفاوت آنها پاسخ دهند.