حبس تعزیری چیست

حبس تعزیری یکی از مجازات های تعزیری است که میزان آن در شرع مشخص نشده، اما قانون گذار میزان مجازات آن را تعیین کرده است. حکم حبس تعزیری به هشت درجه تقسیم شده است. در شرایطی امکان تخفیف و تبدیل حکم زندان تعزیری به جزای نقدی یا مجازات های جایگزین حبس وجود دارد.

مجازات های تعیین شده در قانون مجازات اسلامی کشور ما به طور کلی به پنج دسته: مجازات حد، قصاص، دیات، تعزیرات و اقدامات تامینی و تربیتی تقسیم می گردد. تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد و قصاص یا دیه نیست و شرایط ارتکاب جرم و میزان مجازات آن در شرع مشخص نشده است. از جمله مجازات های تعزیری می توان به حبس، جزای نقدی محرومیت از حقوق اجتماعی و ... اشاره کرد.

مجازات های تعزیری، شامل حبس و جزای نقدی، در قانون مجازات اسلامی برای اعمال اصل تناسب و اصل فردی سازی جرم و مجازات، به چند درجه تقسیم می شود که میزان مجازات هر درجه در قانون مشخص شده است. به این معنی که هر جرم تعزیری با توجه به طول مدت محکومیت آن، در یک درجه از درجات مجازات های تعزیری قرار می گیرد.

لذا؛ در ادامه این مقاله به این پرسش پاسخ می دهیم که حکم تعزیری چیست و برای چه جرائمی صادر می شود؛ سپس معنی حبس تعزیری  یعنی چه را توضیح خواهیم داد و در ادامه به طول مدت حبس هر کدام از درجات حبس تعزیر، مصادیق جرایم مستوجب حبس تعزیری و شرایط تخفیف و تبدیل برخی از این درجات خواهیم پرداخت.

حبس تعزیری چیست

در پاسخ به این که حبس تعزیری چیست؛ باید گفت که حبس تعزیری؛ حکم زندانی است که همانند سایر حبس های دیگر از روزی شروع می شود که محکوم علیه به موجب حکم قطعی قابل اجرا، محبوس و زندانی می گردد. در حبس تعزیری در صورت وجود شرایطی، دادگاه می تواند اجرای حکم را به تعویق بیاندازد و یا مجازات های دیگری را جایگزین حبس کند. در سال 1399 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در راستای کاهش تعداد محکومین به حبس تعزیری به تصویب مجلس رسید.

مجازات های تعزیری در قانون مجازات اسلامی به هشت درجه تقسیم شده است. به عبارت دیگر در صورتی که فردی مرتکب جرم تعزیری شود، به یکی از درجات 1 تا 8 مجازات تعزیری محکوم می شود. به عنوان مثال: مجرمی که جرم توهین را مرتکب شده است، به مجازات درجه 7 محکوم می گردد.

مجازات های تعزیری باید مادون حدود، یعنی کمتر از مجازات های حدی باشند و برخلاف حدود که شارع آن را مشخص کرده است، محدوده میزان مجازات تعزیری در قانون مشخص شده و قاضی باید برای تعیین میزان دقیق مجازات مجرم، با توجه به شرایط ارتکاب جرم، تصمیم گیری کند. به بیان ساده تر؛ انگیزه، سوء پیشینه و شخصیت مرتکب جرم برای تعیین میزان دقیق مجازات ها و حبس های تعزیری مدنظر قاضی قرار می گیرد. با توجه به تبصره ماده 19 قانون مجازات اسلامی؛ مجازاتی که حداقل آن منطبق بر یکی از درجات فوق و حداکثر آن منطبق با درجه بالاتر باشد، از درجه بالاتر محسوب می‌شود.

حکم تعزیری یعنی چه

پیش از این که به سوال حکم تعزیری یعنی چه پاسخ دهیم، لازم است ابتدا تعزیر را تعریف کنیم. ماده 18 قانون مجازات اسلامی در تعریف تعزیر می گوید: «تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می شود.»

بنابراین جرایم تعزیری شامل جرایمی است که قانون گذار جرم انگاری کرده و در شرع اسلامی نیامده است. احکامی که در این خصوص توسط دادگاه صادر می شود، حکم تعزیری است. حدود مجازات های تعزیری در قانون مجازات اسلامی مشخص شده است، با این حال مقدار و کیفیت تعزیر در دست قاضی است و او می تواند بر اساس شرایطی از جمله وضعیت روحی و روانی مجرم حین ارتکاب جرم، شیوه ارتکاب جرم و مسائلی از این قبیل، میزان حکم تعزیری را به طور دقیق، مشخص کند. 

حکم تعزیری، رای دادگاه نسبت به ماهیت دعوای کیفری در مورد جرایم تعزیری است. نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می شود.

حبس تعزیری درجه 1

معنی حبس تعزیری درجه 1، حکم زندان بيش از بيست و پنج سال است؛ یعنی مجرم به جرمی که مجازات آن مستوجب حبس تعزیری درجه 1،باشد می تواند به بیش از بیست و پنج سال زندان تعزیری محکوم شود. حکم حبس تعزیری درجه 1 را نباید با حکم زندان حدی اشتباه گرفت. به طور مثال مجازات جرم اکراه در قتل، حبس ابد است، با این حال این نوع حبس، از نوع زندان تعزیری است. 

مجازات حبس و جریمه نقدی یک جرم زمانی درجه یک به حساب می آید که میزان زندان آن بیش از 25 سال حبس و میزان جزای نقدی آن بیش از یک میلیارد ریال می باشد که جزای نقدی آن، به موجب مصوبه مورخ 1399/12/25 هیات وزیران به دو میلیارد و هشتصد میلیون ریال تعدیل شده است.

از دیگر مجازات های تعزیری درجه 1 مصادره کل اموال است. لذا مصادره کل اموال مطابق ماده 19 قانون مجازات اسلامی مجازات درجه یک محسوب شده و طبق شرایطی مجازات شخص حقوقی می باشد: انحلال شخص حقوقی.

بر اساس ماده 215 قانون مجازات اسلامی دادگاه نسبت به ضبط اشیاء و اموال بلکه در موارد محکومیت اعمال نمی شود بلکه در موارد موقوفی و منع تعقیب و حکم برائت نسبت ضبط اشیاء و اموال می تواند تصمیم گیری کند.

حبس تعزیری درجه 2

حبس تعزیری درجه 2 مجازات حبس کمتر از 25 سال و بیشتر از 15سال می باشد. که به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می شود. حبس تعزیری درجه 2 پس از گذراندن یک چهارم مجازات قابل تقلیل است.

ماده 8 قانون مجازات حبس تعزیری در این خصوص بیان می دارد: «یک تبصره به شرح زیر به ماده 57 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392/2/1 بیان می کند: حبس‌ های تعزیری درجه دو، درجه سه و درجه چهار نیز پس از گذراندن یک‌ چهارم مجازات‌ های حبس قابل اعمال است».

از لحاظ جزای نقدی نیز جزای نقدی مندرج در ماده 19 قانون مجازات اسلامی مصوبه مورخ 1399/12/25 هیات وزیران به یک میلیارد و پانصد میلیون ریال تا دو میلیارد و هشتصد میلیون ریال تعدیل شده است که میزان مجازات جزای نقدی به رای قاضی دادگاه بستگی دارد و میزان آن را قاضی تعیین می کند.

حبس تعزیری درجه 3

حبس درجه 3 عبارت است از حکم زندان بيش از ده تا پانزده سال. طبق ماده 8 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در صورتی که محکومین به حبس درجه 2، درجه 3 و درجه 4 یک چهارم از مدت زمان محکومیت خود را گذرانده باشند و شرایط ماده 57 قانون مجازات اسلامی هم فراهم باشد، می توانند حکم نیمه آزادی را از دادگاه دریافت کنند.

ماده 57 قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است: «در حبس های تعزیری درجه پنج تا هفت دادگاه صادر کننده حکم قطعی می تواند مشروط به گذشت شاکی و سپردن تامین مناسب و تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفه ای، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی یا درمان اعتیاد یا بیماری که در فرآیند اصلاح یا جبران خسارت وارد بر بزه دیده موثر است، محکوم را با رضایت خود او، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد.»

همچنین محکوم می تواند در طول دوره تحمل مجازات در صورت دارا بودن شرایط قانونی، صدور حکم نیمه آزادی را تقاضا نماید و دادگاه موظف به رسیدگی است. مقررات این ماده در مورد حبس های تعزیری درجه دو، درجه سه و درجه چهار، در صورت گذراندن یک چهارم مدت حبس قابل اعمال است.

حبس تعزیری درجه 4

مجازات جرایم مستوجب حبس درجه 4، حکم زندان تعزیری بيش از پنج تا ده سال است. از جمله جرایمی که مجازات آن ها حبس درجه چهار است؛ می توان به سوء قصد به جان رهبر یا مقامات جمهوری اسلامی، خرید و فروش و قلب سکه و بر هم زدن نظم عمومی اشاره کرد.

میزان جزای نقدی در حبس تعزیری درجه 4 در ماده 19 قانون مجازات اسلامی به موجب مصوبه مورخ 1399/12/25 هیات وزیران به پانصد میلیون ریال تا یک میلیارد ریال تعدیل شده است قاضی با توجه به شرایط و اوضاع و احوال پرونده، حالت روحی و روانی مجرم میزان مجازات را تعیین می نماید. این مجازات هم مانند سایر مجازات ها، قابلیت اعتراض را داشته و می توان به رای دادگاه معترض شد.

حبس تعزیری درجه 4 بیش از پنج تا  ده سال است که طبق ماده 11 قانون کاهش مجازات های حبس تعزیری در مورد جرایم قابل گذشت، میزان حداقل و حداکثر حبس تعزیری درجه 4 تا 8 نصف شده است. چنانچه ده سال را برای متهمی تعیین  شده باشد؛ به نصف این مقدار یعنی 5 سال تقلیل می یابد. ماده 11 این قانون بیان می دارد: «حداقل و حداکثر مجازات‌ های حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت مقرر در قانون برای جرائم قابل گذشت به نصف تقلیل می‌ یابد.»

حبس تعزیری درجه 5

از آنجایی که حبس تعزیری در واقع مجازاتی بوده که مشمول حدود، قصاص و دیه نیست و قانونگذار آن ها را در خصوص جرایم تعزیری که با توجه به وضعیت جامعه، جرم انگاری کرده، در حبس تعزیری درجه 5 مجازات حبس از 2 تا 5 سال است.

جزای نقدی مندرج در ماده 19 قانون مجازات اسلامی مصوبه مورخ 1399/12/25 هیات وزیران به دویست و چهل میلیون ریال تا پانصد میلیون ریال تعدیل شده است. با توجه به جرم مرتکب شده توسط متهم و دفعات تکراری جرم میزان جزای نقدی متفاوت بوده است. چنانچه متهم برای بار اول مرتکب جرم شده باشد با متهمی که برای دفعه دوم یا سوم یا بیشتر مرتکب جرم شده باشد؛ میزان جزای نقدی متفاوت بوده و قطعا برابر نخواهد بود.

حبس تعزیری درجه 6

مجازات تعزیری درجه 6 حبس و جزای نقدی را دربر می گیرد که با توجه به سنگین بودن جزای نقدی درجه 6 قانونگذار تحت شرایطی، امکان تعلیق و تخفیف آن را پیش بینی کرده و تنها با وجود قواعد و شرایط  قانونی است که امکان اعمال آن وجود خواهد داشت.

در حبس تعزیری درجه شش جزای نقدی مندرج در ماده 19 قانون مجازات اسلامی مصوبه مورخ 1399/12/25 هیات وزیران به شصت میلیون ریال تا دویست و چهل میلیون ریال تعدیل شده است.

میزان جزای نقدی در جرایم تعزیری درجه 6 برابر با جزای نقدی بیش از شصت میلیون ریال تا دویست و چهل میلیون ریال می باشد و از جمله شرایط تخفیف جزای نقدی درجه 6، همچنین تبدیل و تعلیق آن، وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف، و نداشتن بیش از دو فقره سابقه کیفری موثر، از شرایط عفو جزای نقدی درجه 6 است.

حبس تعزیری درجه 7

مدت حبس درجه 7 از نود و يک روز تا شش ماه است. همچنین چنانچه مجازات یک جرم مطابق هیچ کدام از درجات مجازات های تعزیری نباشد، آن مجازات درجه 7 محسوب خواهد شد. محکومان به مجازات حبس درجه 7، در صورتی که سابقه محکومیت کیفری به برخی از جرایم را نداشته باشند، حبس آن ها، قابل تبدیل به مجازات های جایگزین یعنی خدمات عمومی، جزای نقدی و مانند این ها را خواهد داشت.

در حبس تعزیری درجه 7 جزای نقدی مندرج در ماده 19 قانون مجازات اسلامی مصوبه مورخ 1399/12/25 هیات وزیران به سی میلیون ریال تا شصت میلیون ریال تعدیل شده است. با توجه به نداشتن سابقه کیفری تعلیق و تخفیف مجازات قابل پیش بینی است.

طبق ماده 66 قانون مجازات اسلامی: "مرتکبان جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش ماه حبس است به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم می گردند؛ مگر این که به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری به شرح زیر باشند و از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد: الف) بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون (10.000.000) ریال یا شلاق تعزیری ب) یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه"

حبس تعزیری درجه ٨

جزای نقدی  درجه 8 ماده 19 قانون مجازات اسلامی مصوبه مورخ 1399/12/25 هیات وزیران به سی میلیون ریال تعدیل شد و طبق تبصره  1 همین ماده موارد محرومیت از حقوق اجتماعی را هم به دنبال خواهد داشت که در مجازات های تبعی ذکر شده است. مجازات تبعی مجازاتی است که علاوه بر مجازات اصلی، خود به خود به مجرم تحمیل شده و نیازی به ذکر در حکم نداشته است. این مجازات به تبعیت از مجازات اصلی، نسبت به مجرم اعمال می گردد. به همین دلیل به آن ها مجازات تبعی گفته می شود. پس با موقوف شدن مجازات اصلی، مجازات تبعی نیز زایل می شود.

مجازات تبعی مجازاتی است که علاوه بر مجازات اصلی، به طور خود به خود به مجرم تحمیل شده و نیاز به ذکر در حکم نداشته و نتیجه جدا نشدنی مجازات اصلی است. در واقع این مجازات به تبعیت مجازات اصلی به متهم اعمال می گردد. به همین دلیل به آن مجازات تبعی گفته می شود.

ماده 65 قانون مجازات اسلامی : "مرتکبان جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها سه ماه حبس است به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم می گردند." بنابراین حبس تعزیری درجه 8 که تا 3 ماه می باشد. به دلیل سبک بودن آن، دادگاه مکلف است حبس را به مجازات جایگزین حبس تبدیل کند

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد حبس تعزیری در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون حبس تعزیری پاسخ دهند.