جرم ربا خواری و مجازات آن

در مورد جرم ربا خواری و مجازات آن باید گفت که طبق ماده 595 قانون مجازات اسلامی مرتکبان این جرم اعم از ربا دهنده و ربا گیرنده به رد مال، پرداخت جزای نقدی معادل مبلغ ربا و حبس از مدت ۶ ماه تا ۳ سال و 74 ضربه شلاق محکوم می شوند. همچنین جرم ربا به دلیل عدم شمول مرور زمان، همواره در رویه قضایی امکان تعقیب و اجرای مجازات آن وجود دارد.

امروزه با افزایش نیاز به منابع مالی، ربا خواری یا به اصطلاح دیگر نزول به یکی از چالش های اصلی تبدیل شده است. در واقع افرادی که قادر به تامین نیاز های اولیه خود نیستند و دغدغه مالی دارند، مجبور به انجام ربا می شوند و خود را گرفتار مشکلات بسیار زیادی می کنند.

جرم ربا خواری، از جمله جرایم پیش بینی شده در قانون مجازات اسلامی است که مرتکب به دلیل برهم زدن نظم عمومی با مجازات های سنگینی مواجه می گردد؛ با توجه به اینکه اثبات جرم ربا خواری، پیچیدگی های قانونی مخصوص به خود را دارد، ضروری است، افراد در معرض اتهام به ارتکاب این جرم، با عناصر و ارکان آن و نکات مهمی که در تعریف این جرم، وجود دارد، آشنا باشند.

از این رو، در ادامه مقاله حاضر، قصد داریم، پس از پاسخ به این پرسش که جرم رباخواری چیست و اقسام و مصادیق آن چه می باشد به عناصر و ارکان تشکیل دهنده آن بپردازیم. سپس در مورد مدارک لازم برای اثبات ربا، مجازات و مرور زمان در این جرم صحبت خواهیم کرد. در انتها نمونه رای جرم ربا را ارائه خواهیم داد. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

جرم ربا خوری چیست

امروزه با توجه به رشد روز افزون تورم و به دنبال آن افزایش قیمت ها، روی آوردن مردم به ربا برای تامین نیاز های خود به یک معضل جدی تبدیل شده است. در واقع بسیاری از افراد به دلیل نیاز های مالی مجبور به گرفتن وام هایی با نرخ های سود بالا می شوند که این امر می تواند منجر به بحران های مالی شود.

باید توجه داشت که ربا نه تنها در قرآن کریم به عنوان گناه کبیره یاد شده، بلکه در قانون مجازات اسلامی نیز به عنوان یک جرم مالی و اقتصادی شناخته می‌شود. حال در پاسخ به این سوال که جرم ربا خواری چیست باید گفت که این جرم به معنای دریافت سود اضافی بر روی مبلغی است که به عنوان قرض، صلح و غیره به دیگری می دهند.

به عبارت دیگر هرگاه فردی پول یا مالی در قالب های مختلف و تحت هر قراردادی از جمله بیع، صلح یا قرض به دیگری دهد و در ازای آن از طرف مقابل توقع داشته باشد که مبلغ بیشتری را در آینده از او باز پس بگیرد، به عنوان ربا شناخته می شود .

اقسام و مصادیق جرم ربا

همانطور که گفته شد ربا به معنای دریافت سود اضافی در ازای قرض دادن مالی به دیگران است. حال از آن جایی که این جرم می ‌تواند تأثیرات مخربی بر فرد و جامعه به ‌دنبال داشته باشد. تبیین اقسام و مصادیق جرم ربا در فهم بهتر این جرم و راهکارهای پیشگیری از آن حائز اهمیت است.

ربای قرضی یکی از رایج‌ ترین شکل ‌های ربا است و زمانی اتفاق می افتد که فردی پولی را به عنوان قرض دریافت کرده و متعهد می شود که مبلغ بیشتری را به او پس بدهد. به عنوان مثال شخص 50 میلیون به دیگری می دهد به شرط این که 3 ماه بعد 70 میلیون به او پس بدهد. 

برخی اعتقاد دارند که این نوع ربا معمولا در سیستم های بانکی رایج است. در واقع اکثر بانک ها به این شرط وام را به متقاضی می دهند که اصل مبلغ را همراه با سود بیشتر به بانک پس بدهند. به طور کلی، ربای قرضی می‌ تواند آسیب ‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی به همراه داشته باشد، زیرا افراد را در یک چرخه بدهی و فقر قرار می‌دهد و به تداوم این وضعیت دامن می ‌زند.

یکی دیگر از اقسام ربا، ربای معاملی است. این نوع ربا زمانی رخ می ‌دهد که یک طرف در یک معامله جنسی را تحویل می ‌دهد و از طرف دیگر، جنسی نامرغوب یا زیاده بر مقداری که تحویل داده‌ است، دریافت می ‌کند. به عبارت دیگر، در این نوع ربا، ارزش در دو طرف معامله هم خوانی ندارد و این عدم تطابق ممکن است به نفع یک طرف باشد و به ضرر طرف دیگر تمام شود.

به عنوان مثال اگر دو طرف‌ معامله کالا هایی مثل برنج، قند یا هر چیز دیگری که می‌ توان آن ها را وزن یا اندازه‌ گیری کرد، مبادله کنند و یکی از طرفین به ‌طور غیر منصفانه بیشتر دریافت کند، این را باید مصداق ربای معاملاتی دانست.

بنابراین ربای معاملی در مورد اموالی است که هر دو کالایی که تبادل می ‌شود، قابل اندازه‌گیری (مکیل یا موزون) و از یک نوع جنس باشند. به ‌طور ساده، اگر فردی 10 کیلو برنج بدهد و در عوض 15 کیلو برنج بگیرد، این معامله را باید جز معاملات ربوی دانست، زیرا مقدار برنجی که دریافت می ‌کند بیشتر از مقداری است که داده‌ است و این دو جنس (برنج) نیز از یک نوع هستند.

عناصر و ارکان جرم ربا

در خصوص عناصر و ارکان جرم ربا در ابتدا باید بیان نمود که برای تحقق هر جرمی لازم است که 3 عنصر قانونی، مادی و معنوی داشته باشد. منظور از عنصر قانونی این است که قانون گذار آن عمل را جرم دانسته و برای آن مجازات در نظر گرفته باشد.

ماده 595 قانون مجازات اسلامی در مورد جرم و مجازات آن مقرر می دارد:« هر نوع توافق بین دو یا چند نفر، تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن، جنسی را با شرط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله نماید و یا زائد بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید، ربا محسوب و جرم شناخته می شود مرتکبین اعم از ربادهنده، رباگیرنده و واسطه بین ‌آن ها علاوه بر رد اضافه به صاحب مال، به شش ماه تا سه سال حبس و تا (74) ضربه شلاق و نیز معادل مال مورد ربا به عنوان جزای نقدی محکوم ‌می‌گردند.»

از طرف دیگر برای تحقق جرم ربا، انجام یک فعل مجرمانه از سوی مرتکب ضروری می باشد که به آن عنصر مادی می گویند. عنصر مادی جرم ربا را می توان بر بنای بر ماده 595 قانون مجازات اسلامی، دریافت کردن، پرداختن و واسطه شدن بین دریافت و پرداخت دانست. باید توجه داشت که رویه قضایی در خصوص جرم ربا این است صرف توافق جهت اخذ مبلغ اضافه در معامله، جرم ربا محسوب نمی گردد بلکه وقوع آن مستلزم دریافت مازادی است که مورد توافق طرفین بوده است.

برای وقوع جرم ربا در کنار عنصر قانونی و مادی باید عنصر معنوی یا همان قصد و علم و عمد مرتکب برای انجام جرم نیز احراز گردد. به عبارت دیگر زمانی فرد بخاطر ربا خواری مجازات می شود که مرتکب قصد، دادن یا گرفتن ربا داشته و با علم و آگاهی از ربا بودن و جرم بودن آن مرتکب چنین رفتاری شده است.

مدارک لازم برای اثبات ربا 

پس از توضیح در خصوص جرم ربادهنده، ارکان و عناصر تشکیل دهنده و مجازات آن باید گفت که برای اثبات این جرم در مراجع قضایی لازم است که یکسری مدارک تهیه شود. در این راستا، اطلاع از مدارک لازم برای اثبات جرم ربا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. 

ربا، به دلیل پنهان‌ کاری و شیوه‌ های مختلفی که در آن اعمال می ‌شود، به راحتی قابل اثبات نیست. در واقع اگر قرارداد ربا به صورت کتبی ثبت شده یا بین طرفین سفته یا چکی رد و بدل شده باشد از طریق این مدارک می توان در مراجع قضایی ربا را اثبات نمود.

اما در بسیاری از موارد، ربا خواری به ‌صورت مخفیانه و به عنوان معاملات صوری انجام می ‌شود. به عبارتی در این حالت، قرارداد شفاهی بین طرفین منعقد می ‌شود که به سادگی قابل اثبات نیست. در واقع تنها راه حل برای زمانی که طرفین به صورت شفاهی توافق به ربا می کنند، شهادت شهود است.

مجازات ربا خواری در قانون 

ربا خواری یکی از جرایم اقتصادی و اجتماعی در نظام حقوقی ایران به شمار می‌ رود که تأثیرات منفی زیادی بر روی جامعه و اقتصاد دارد. از این ‌رو، قانون‌گذار با توجه به اهمیت جلوگیری از این عمل، مجازات ‌های سنگینی را برای مرتکبان جرم ربا در نظر گرفته است. به همین خاطر در این قسمت از مقاله به مجازات ربا خواری در قانون اشاره می شود. 

بر اساس ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، برای ربا خواری مجازات ‌های متعددی مشخص شده است. در واقع جرم ربا گیرنده و هم جرم ربا دهنده مجازات داشته و هر دو به حبس از مدت ۶ ماه تا ۳ سال و 74 ضربه شلاق محکوم می ‌شوند. علاوه بر این مرتکب موظف به رد مال مربوط به ربا و پرداخت جزای نقدی معادل مبلغ ربا می ‌باشد. لازم به ذکر است در مواردی که ربا گیرنده مسلمان و ربا دهنده کافر باشد، معاف از مجازات مذکور هستند. این معافیت در خصوص پدر و فرزند و زن و شوهر نیز وجود دارد. 

همچنین از آن جایی که جرم ربا اثرات منفی بر نظم عمومی می گذارد باید آن را جز جرائم غیر قابل گذشت دانست. با توجه به غیر قابل گذشت بودن جرم ربا، حتی اگر شاکی از شکایت خود صرف ‌نظر کند یا رضایت دهد، این اقدام نمی ‌تواند موجب سقوط مجازات مرتکب شود. در واقع شکایت شاکی و گذشت وی در شروع به تعقیب و رسیدگی و ادامه آنها و اجرای مجازات تأثیری ندارد.

در مرور زمان در جرم ربا 

بخش های قبلی به ارکان و مجازات جرم ربا پرداختیم و در این مورد که آیا جرم ربا قابل گذشت هست یا خیر بیان نمودیم که این جرم به دلیل این که نظم عمومی را بهم می زند در زمره جرائم غیر قابل گذشت قرار می گیرد. حال در این قسمت از مقاله مرور زمان در جرم ربا را مورد بررسی قرار می دهیم. 

قانون گذار برای شکایت، تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات جرائم تعزیری، مدت زمان خاصی را تعیین کرده است. پس از گذشتن این مهلت، امکان تعقیب و اجرای مجازات از بین می ‌رود. با این حال، باید توجه داشت که مرور زمان به طور خاص بر جرائم قابل گذشت و تعزیری حاکم است. جرائم قابل گذشت، آن دسته از جرایمی هستند که شاکی می‌ تواند با اعلام رضایت، تعقیب و اجرای مجازات مجرم را متوقف کند. 

در خصوص جرم ربا باید گفت این جرم به دلیل غیر قابل گذشت بودن آن مشمول مرور زمان شکایت نمی شود ولی مشمول مرور زمان تعقیب و اجرای حکم موضوع مواد 105 و 107 قانون مجازات اسلامی خواهد شد. 

نمونه رای جرم ربا 

همانطور که در بخش های قبلی نیز گفته شد قانون گذار برای مقابله با جرم ربا مجازات ‌های سنگینی در نظر گرفته است. حال در این قسمت از مقاله ، به یک نمونه رأی جرم ربا پرداخته می شود که می ‌تواند برای فهم بهتر نحوه مواجهه مراجع قضائی با این جرم و پیامد های آن مورد استفاده قرار گیرد.

علاقه مندان به دانلود نمونه رأی جرم ربا، می توانند از طریق لینک زیر اقدام نمایند.

همانطور که در رای فوق مشاهده می شود قانون گذار معاملات ربوی را یکی از معاملات مخل نظم عمومی و مغایر با موازین شرعی دانسته است به گونه ای که این معامله هیچ اثری ندارد و برای طرفین هیچ تعهدی ایجاد نمی کند. بر همین اساس اگر در مورد این معامله اختلافی ایجاد شود نمی توان در دادگاه اقامه دعوا نمود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد جرم ربا خواری و مجازات آن در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره کیفری تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون جرم ربا خواری و مجازات آن پاسخ دهند.