جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص

جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، به جرمی گفته می شود که، شخصی با سوء استفاده از ضعف نفس شخص دیگر، اقدام به اخذ هرگونه مدرک اعم از سند، سفته، چک و ... نموده به گونه ای که ذمه شخص را مشغول و یا ذمه خود را بری نماید. مجازات این جرم در قانون مجازات اسلامی تعیین شده است.

جرم سوء استفاده از ضعف و نفس افراد، هر شخصی را که با سوء استفاده از ضعف افراد، ذمه خود را بری و ذمه دیگری را مشغول می نمایند؛ مجرم شناخته و مطابق مجازاتی که در قانون مجازات اسلامی برای آن مشخص شده است، محکوم و مجازات می نماید. 

اهمیت موضوع این جرم از آن جهت است که؛ این جرم، در زمره جرایم مرتبط با کلاهبرداری می باشد، و با مشغول کردن ذمه شخص ضعیف النفس، او را ملزم به انجام تعهدی می کند که، مسئولیتی در قبال آن ندارد. از آنجایی که جرم سوء استفاده از ضعف افراد نوعی کلاهبرداری است، می تواند صدمات جبران ناپذیری به افراد دارای ضعف نفس وارد نماید.

با توجه به اهمیت این جرم، در این مقاله به بررسی مواردی نظیر؛ جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، عناصر تشکیل دهنده آن، جرایم نزدیک به این جرم مانند کلاهبرداری یا خیانت در امانت، نحوه مجازات و تاثیر مرور زمان بر این جرم، نمونه شکواییه و نمونه رای جرم سوء استفاده از ضعف نفس افراد و در آخر رای وحدت رویه آن، پرداخته شده است.

جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص

قانون مجازات اسلامی، جرمی را مبنی بر سوء استفاده از افرادی که ضعف نفس دارند، جرم انگاری کرده است. طبق این قانون، اگر شخصی با استفاده از هر سندی، اعم از تجاری و غیر تجاری، یا هر نوشته ای، ذمه شخص دارای ضعف نفس را مشغول یا ذمه خود را بری نماید؛ مجرم شناخته شده و به مجازات جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، محکوم می شود.

منظور از افراد دارای ضعف نفس در این جرم، اشخاص رشید و غیر رشید هستند. در واقع اخذ هرگونه نوشته جهت مشغول کردن افراد رشید و غیر رشید جرم محسوب می شود. در قانون مدنی، صغیر، مجنون و سفیه را غیر رشید می خوانند. این افراد به دلایل مختلفی توانایی محافظت از مال خود را نداشته و نیازمند افرادی مانند قیم، ولی و وصی برای حفظ اموال خود هستند.

البته توجه به این نکته ضروری است که، جرم سوء استفاده از ضعف نفس افراد، فقط در مورد افراد غیر رشید، میسر نشده و نسبت به افراد دیگری نیز، ارتکاب آن امکان پذیر است. منظور از افراد دیگر در اینجا، افراد غیر رشید می باشد. در واقع افراد رشیدی که دچار ضعف نفس ( بیماری و یا ... ) بوده و می توان از آنها سوء استفاده کرد نیز، می توانند در زمره قربانیان این جرم قرار بگیرند.

عناصر تشکیل دهنده جرم سوء استفاده از ضعف نفس جسمانی

علاوه بر جرم سوء استفاه از ضعف نفس اشخاص، برای تحقق هر جرمی، وجود عناصر تشکیل دهنده جرم الزامی است. عناصر تشکیل دهنده جرم به سه دسته، مادی، معنوی و قانونی تقسیم شده و شالوده هر جرم را تشکیل می دهند. عناصر تشکیل دهنده جرم سوء استفاده از ضعف نفس جسمانی، به شرح زیر است:

عنصر مادی به معنای هرگونه فعل یا ترک فعلی است که منجر به وقوع یک جرم شود. عنصر مادی جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، اخذ هر گونه نوشته، سند اعم از تجاری و غیر تجاری، چک، سفته، حواله و .... که موجب برائت ذمه گیرند شده و ذمه دهنده سند را مشغول سازد، می باشد. 

در اینجا منظور از عنصر معنوی، انجام فعل مجرمانه، با قصد و سوء نیت مجرمانه می باشد. قصد مجرمانه در اینجا، استفاده از ضعف شخص جهت سوء استفاده و اخذ سند و یا نوشته می باشد. در واقع زمانی اخذ سند از شخص دارای ضعف نفس جرم است که، با سوء نیت و به قصد مجرمانه انجام شده باشد. لازم به ذکر است مجرم باید از وضعیت بزه دیده آگاهی داشته باشد تا این جرم محقق گردد.

منظور از عنصر قانونی جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، جرم انگاری شدن این موضوع توسط قانونگذار می باشد. مطابق ماده 596 قانون مجازات اسلامی، سوء استفاده از ضعف نفس افراد، جرم شناخته شده است، همچنین قانونگذار با تعیین مجازات برای این جرم، عنصر قانونی آن را نیز محقق کرده است.

همانطور که در بالا به آن اشاره شد، برای تحقق جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، باید هر سه عنصر مادی، معنوی و قانونی تحقق جرم، وجود داشته باشد. عدم وجود هر یک از این عناصر، باعث می شود این جرم، محقق نشود. در واقع هر سه عنصر در کنار هم، موجب جرم تلقی شدن فعل یا ترک فعل شده و در این صورت قابل مجازات است.

جرایم نزدیک به سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، کلاهبرداری یا خیانت در امانت

جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، در واقع نوعی تدلیس محسوب می شود. چراکه اخذ هرگونه سند از شخص دارای ضعف نفس با قصد و نیت مجرمانه، به منظور فریب وی انجام شده و قصد از این کار، برائت ذمه گیرنده سند می باشد. در اینجا این سوال مطرح می شود که، آیا می توان از جرایم نزدیک به سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، کلاهبرداری یا خیانت در امانت را نام برد؟

کلاهبرداری

کلاهبرداری جرمی است که، به واسطه آن، مال دیگری با توسل به ابزارهای فریبکارانه و با قصد و سوء نیت مجرمانه، برده می شود. این جرم نیز مانند جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، به روش های فریبکارانه، متوسل شده و با دارا بودن سوء نیت مجرمانه، به قصد بردن مال افراد، تحقق می یابد. تفاوت این دو جرم تنها در عنصر مادی و فعل آن ها می باشد.

خیانت در امانت

جرم خیانت درامانت، جرمی است که، شخصی با قصد و نیت مجرمانه اقدام به استفاده، تلف و یا حتی انجام اعمال مالکانه، نسبت به مالی می نماید که به او امانت داده شده است. اما این جرم را نمی توان به جرم سوء استفاده از ضعف نفس افراد شبیه دانست. چرا که در جرم خیانت در امانت، عمل فریبکارانه ای رخ نداده و شخص تنها بدون اذن، از مال استفاده نموده یا آن را تلف می کند. 

با توجه به تعاریفی که ارائه شد؛ می توان گفت، جرم کلاهبرداری از این جهت که عنصر مادی آن همراه با تدلیس وفریب می باشد، می تواند تا حدودی به جرم سوء استفاده از ضعف نفس افراد شبیه باشد. لازم به ذکر است، در جرم کلاهبرداری بردن مال دیگری از عناصر جرم است در حالی که التزام به سند یا برائت ذمه به موجب آن سند که در ماده 596 ذکر شده لزوما بردن مال محسوب نمی شود.

 اما در مورد جرم خیانت در امانت، باید گفت که این دو جرم به هم شباهتی ندارند، چراکه، در جرم خیانت درامانت، فعل فریبکارانه ای رخ نداده، مالی برده نشده و از ضعف نفس اشخاص، سوء استفاده نشده است. جرم خیانت در امانت در واقع مربوط به مالی است که از طرف شخصی به شخص دیگر به عنوان امین به امانت گذاشته شده و امین نیز، استفاده ای از مال کرده که اذن آن را نداشته است.

مجازات جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص 

 با توجه به توضیحاتی که در قسمت های قبل داده شد؛ زمانی که شخصی با قصد مجرمانه و سوء نیت، اقدام به ارتکاب جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص نموده و از اخذ سند یا نوشته به عنوان فعل مجرمانه استفاده نماید؛ با توجه به جرم انگاری شدن این فعل، به مجازات تعیین شده برای آن محکوم خواهد شد.

قانون مجازات اسلامی در ماده 596 قانون مجازات اسلامی ( تعزیرات )، اینگونه بیان می کند که: "هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیررشید به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصا حساب یا هرگونه نوشته‌ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر می‌شود به هر نحو تحصیل نماید علاوه بر جبران خسارات مالی به حبس تعزیری محکوم خواهد شد." 

مجازات تعیین شده برای این جرم، حبس تعزیری از 3 ماه تا 1 سال و جزای نقدی از 66 میلیون تا 264 میلیون ریال می باشد. در صورتی که مجرم، رابطه ای مبنی بر ولایت، وصایت، قیمومت با شخص داشته باشد؛ علاوه بر جبران خسارت مالی، از 1 سال و 6 ماه تا 3 سال و 6 ماه حبس محکوم می شود.

نمونه شکواییه سوءاستفاده از ضعف نفس

در قسمت های قبل به بررسی مفهوم جرم سوء استفاده از ضعف نفس، عناصر و مجازات آن پرداخته شد. در این قسمت از مقاله به مشاهده و بررسی نمونه شکواییه سوء استفاده از ضعف نفس پرداخته و موارد مورد نیاز جهت درج در فرم شکواییه نام برده و توضیح داده خواهد شد. 

علاقه مندان به دانلود نمونه شکواییه سوءاستفاده از ضعف نفس، می توانند از لینک زیر اقدام نمایند.

همانطور که در نمونه شکواییه آمده است، شاکی علاوه بر درج اطلاعات خواسته شده در شکواییه مانند، اطلاعات هویتی خود و خوانده، باید متنی حاوی خواسته خود از مرجع قضایی را، در شکواییه قید نماید. این متن باید حاوی متن خواسته، میزان ضرر، مشخصات خوانده و ... باشد.

مرور زمان سوءاستفاده از ضعف نفس

در این قسمت از مقاله، مسئله مرور زمان در جرم سوءاستفاده از ضعف نفس، مورد بررسی قرار خواهد گرفت. آیا موضوع مرور زمان از تعقیب تا صدور حکم، برای این جرم نیز قابل اعمال است؟ اگر مجرم، ولی، وصی و یا قیم شخص باشد، مرور زمان سوءاستفاده از ضعف نفس، به چه صورت اعمال خواهد شد؟

در پاسخ به سوالات بالا می توان این چنین گفت که، جرم سوءاستفاده از ضعف نفس، مشمول مرور زمان شده و این مرور زمان نسبت به اینکه مجرم چه کسی است؛ متفاوت می باشد. در واقع مرور زمان سوءاستفاده از ضعف نفس در شرایطی که مجرم، قیم، ولی یا وصی شخص باشد، متفاوت بوده و حکم دیگری دارد.

علاوه بر مطالب گفته شده، طبق نظریه مشورتی شماره 7/97/2944 مورخه 1398/08/11 اداره حقوقی قوء قضائیه در خصوص جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، عبارات ضعف نفس و هوی و هوس، به کلیه افراد رشید و غیر رشید اطلاق شده و اخذ هرگونه سند به قصد مجرمانه از این افراد را، جرم تلقی می کند.

در جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، مرور زمان این جرم، برای اشخاصی که در مقام ولی، وصی و یا قیم شخص هستند؛ مجازات درجه 5، قانون مجازات اسلامی در نظر گرفته شده و 10 سال می باشد. در مورد مابقی اشخاصی که مرتکب این جرم می شوند، مرور زمان از درجه 6، یعنی 7 سال در نظر گرفته می شود. لازم به ذکر است که این مرور زمان از تاریخ قطعیت اجرای حکم محاسبه می شود.

نمونه رای اثبات ضعف نفس

در این قسمت از مقاله برای آشنایی بیشتر مخاطب با نحوه رای دهی درجرم سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص، نمونه رای اثبات ضعف نفس در قالب لینک دانلود ارائه شده است. مخاطب می تواند با مطالعه این نمونه رای، نحوه رای دهی این جرم و مواد قانونی رعایت شده توسط قانونگذار را مشاهده نماید. 

علاقه مندان به دانلود نمونه رای اثبات ضعف نفس، می توانند از طریق لینک زیر اقدام نمایند. 

همانطور که در نمونه رای اثبات ضعف نفس مشاهده می شود، مواردی نظیر عناصر تشکیل دهنده این جرم، نسبت مجرم با شخص، شهادت شهود و ... در روند پرونده موثر بوده و همچنین تاثیر بسزایی در رای صادر شده از مرجع قضایی صالح داشته است.

رای وحدت رویه در خصوص سوءاستفاده از ضعف نفس

در قسمت قبل، نمونه رای اثبات ضعف نفس، بررسی و موارد تاثیرگذار در رای صادره، مشاهده شد. در این قسمت به موضوع رای وحدت رویه در خصوص سوءاستفاده از ضعف نفس پرداخته می شود. سوالی که در اینجا مطرح می شود، این است که، آیا رای وحدت رویه ای در مورد جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، صادر شده است یا خیر؟ 

در پاسخ به سوالی که مطرح شد می توان گفت که، قانونگذار هیچ گونه رای وحدت رویه ای برای جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، صادر نکرده است. از آنجایی که رای وحدت رویه ای درمورد این جرم وجود ندارد؛ در این قسمت از مقاله نمونه رای دادگاه تجدید نظر درمورد جرم سوءاستفاده از ضعف نفس، در قالب لینک دانلود ارائه شده است.

علاقه مندان به دانلود نمونه رای تجدیدنظر اثبات جرم سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص، می توانند از طریق لینک زیر اقدام نمایند.

زمانی که شخصی از رای صادر شده توسط دادگاه بدوی، ناراضی باشد، در صورت وجود شرایط جهت تجدیدنظر، می تواند آن را درخواست نماید. در نمونه رای تجدیدنظر بالا، نحوه رای دهی در دادگاه تجدیدنظر، مدارک مورد استناد و رای صادره، قابل مشاهده است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره کیفری تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص پاسخ دهند.