انکار و اثبات رابطه زوجیت

انکار و اثبات رابطه زوجیت، یعنی یکی از طرفین منکر رابطه زوجیت با طرف دیگر شده و ادعا می کند، عقد نکاحی میان او و طرف مقابل منعقد نشده است. در این حالت، اثبات زوجیت بر عهده مدعی وجود نکاح می باشد. مجازات جرم انکار رابطه زوجیت در قانون حمایت از خانواده تعیین شده و مجرم به حبس تعزیری و جزای نقدی درجه 6، محکوم می شود.

رابطه زوجیت، با منعقد شدن عقد نکاح میان طرفین به وجود می آید. اما در بعضی از موارد پیش می آید که، یکی از طرفین این رابطه زوجیت را انکار کرده و به کلی وجود عقد نکاح میان خود و طرف مقابل را نمی پذیرد. در چنین شرایطی، اثبات رابطه زوجیت بر عهده طرف مقابل بوده و کسی که رابطه را انکار نکرده باید بار اثبات آن را به دوش بکشد.

اهمیت موضوع انکار و اثبات رابطه زوجیت، از این جهت است که، رابطه زوجیت، باعث ایجاد آثار حقوقی، از جمله، ارث، مهریه، نفقه، تمکین و ... برای زوجین می شود. وجود یا عدم وجود رابطه زوجیت، این آثار حقوقی را تحت تاثیر قرار داده و حتی ممکن است حقوق مالی زوجین در رابطه زوجیت را نیز از بین ببرد. 

با توجه به اهمیت موضوع انکار و اثبات رابطه زوجیت، در این مقاله به بررسی عناوینی چون، انکار رابطه زوجیت و روش های اثبات آن در نکاح دائم و موقت، مجازات جرم انکار و اثبات این رابطه با متوفی، پرداخته خواهد شد. همچنین نکاتی مانند، مرجع رسیدگی به این دعوا و مدارک لازمه برای اثبات، نمونه رای اثبات رای و اعتراض به آن و در آخر رای وحدت رویه اثبات زوجیت توضیح داده خواهد شد.

انکار رابطه زوجیت

در بعضی موارد پیش می آید که، شخصی رابطه زوجیت و عقد نکاح میان خود و طرف دیگر رابطه را، نپذیرفته و آن را انکار نماید. این انکار زوجیت زمانی اتفاق می افتد که، عقد ازدواج، در دفتر ازدواج و طلاق ثبت نمی شود. عدم ثبت ازدواج، موجب شانه خالی کردن طرفین از بار مسئولیت ازدواج شده و در بسیاری از موارد موجب انکار عقد نکاح میان طرفین می شود.

قانونگذار در قانون حمایت از خانواده نیز به این امر اشاره کرده و مسئله انکار رابطه زوجیت را در ماده 52 این قانون، بیان کرده است. ادعای رابطه زوجیت اگر در دادگاه و توسط هر کدام از طرفین رابطه مطرح شود، باید توسط مدعی وجود رابطه زوجیت، اثبات شده و در مرجع قضایی صالح به آن رسیدگی شود.

با توجه به اینکه وجود رابطه زوجیت، آثار حقوقی از جمله ارث بردن زوجین از یکدیگر، مهریه و نفقه برای زن، حق تمکین برای هر دو طرف و ... را به دنبال دارد، عدم وجود این رابطه و ادعای انکار باید در دادگاه ثابت شود. در غیر این صورت، اگر ادعای مطرح شده بی اساس باشد، طرف منکر، به مجازات محکوم می شود.

مجازات جرم انکار رابطه زوجیت

همانطور که در قسمت قبل به آن اشاره شد، اگر شخصی از طرفین رابطه، مدعی انکار رابطه زوجیت باشد و معلوم شود این ادعا کاملا بی اساس است یا توسط مدعی وجود رابطه زوجیت، اثبات شود؛ مجرم شناخته شده و طبق قانون حمایت از خانواده به مجازات مطرح شده در این قانون، محکوم خواهد شد.

ماده 52 قانون حمایت از خانواده اینگونه بیان می کند: " هر کس در دادگاه زوجیت را انکار کند و سپس ثابت شود این انکار بی اساس بوده است یا برخلاف واقع با طرح شکایت کیفری یا دعوای حقوقی مدعی زوجیت با دیگری شود به حبس تعزیری درجه شش و یا جزای نقدی درجه شش محکوم می شود." با توجه به این ماده، ادعای انکار رابطه زوجیت اگر خلاف واقع باشد، جرم محسوب شده و برای شخص انکار کننده، مجازات در پی خواهد داشت.

همانطور که در ماده 52 قانون حمایت از خانواده به آن اشاره شد، زمانی این ادعا جرم محسوب می شود که، این ادعای انکار بی اساس بوده و طرف دیگر رابطه، وجود رابطه زوجیت را اثبات کرده باشد. در این صورت، مجازات جرم انکار رابطه زوجیت، حبس تعزیری و یا جزای نقدی از درجه 6، یعنی حبس بیش از 6 ماه تا 3 سال و جزای نقدی بیش از۲۰۰ میلیون تومان تا ۸۰۰ میلیون تومان می باشد. 

روش های اثبات زوجیت در نکاح دائم و موقت

همانطور که در قسمت قبل به آن اشاره شد، شخصی که مدعی وجود رابطه زوجیت است، موظف به اثبات وجود آن نیز می باشد. اثبات این رابطه به چند روش امکان پذیر است. در این قسمت، روش های اثبات زوجیت در نکاح دائم و موقت، مورد بررسی قرار گرفته می شود. روش های اثبات این رابطه به شرح زیر است:

اقرار، یعنی اگر مرد یا زن، به وجود رابطه زوجیت، اقرار نمایند، نیازی به روش دیگر نبوده و رابطه اثبات می شود. 

سند کتبی، یعنی همان سند ازدواج رسمی یا معمولی. البته اعتبار سند رسمی ازدواج در دادگاه از سند معمولی بیشتر است.

شهادت شهود، زمانی که شاهد عقد نکاح زوجین بوده باشند، به صورت دو مرد یا یک مرد و دو زن.

سوگند، که به دو صورت سوگند مدعی برای اثبات رابطه زوجیت و سوگند منکر برای انکار رابطه زوجیت می باشد.

هم زیستی و معاشرت، به معنای زندگی در خانه مشترک که درعرف جامعه، میان زن و مرد با انعقاد عقد نکاح میسر می باشد.

عکس، صدا و فیلم، یعنی محتوایی که ثابت کننده یا یکی از ادله اثبات زوجیت محسوب شود، مثل فیلم عروسی.

روش های اثبات زوجیت در نکاح دائم

روش های اثبات زوجیت در نکاح دائم، به طور کلی، همان مواردی است که در بالا به آن اشاره شده است. درواقع در نکاح دائم می توان به هریک از روش های اثبات رابطه زوجیت، استناد کرد و درصورت تشخیص قاضی و مرجع قضایی، اثبات نکاح دائم، با روش های بالا امکان پذیر است. با وجود این موارد، ساده ترین راه اثبات رابطه زوجیت در نکاح دائم، ارائه سند کتبی ازدواج یا همان عقدنامه می باشد.

روش های اثبات زوجیت در نکاح موقت 

در نکاح موقت به دلیل عدم وجود سند کتبی تحت عنوان عقدنامه، و همچنین در بسیاری از موارد عدم وجود شاهد، اثبات رابطه زوجیت کمی سخت تر از نکاح دائم است. اما نکاح موقت نیز می توان با استناد به روش های اثبات رابطه زوجیت، ثابت کرد. البته وجود سند کتبی در عقد موقت و ثبت این عقد در دفترخانه ازدواج به صورت رسمی، در سه حالت امکان پذیر است، یعنی توافق طرفین، بارداری، شروط ضمن عقد. در صورت وجود هر یک از این سه حالت، عقد موقت باید ثبت شود.

اثبات زوجیت دائم با متوفی

در بعضی موارد دیده شده است که، میان طرفین رابطه، نکاح دائم منعقد شده است اما ثبت این نکاح صورت نگرفته. پس از فوت یکی از طرفین، تکلیف اثبات زوجیت دائم چه می شود؟ شخصی که ادعای اثبات زوجیت دائم دارد، این ادعا را علیه چه کسی مطرح می کند؟ آیا اثبات زوجیت برای مدعی آثار حقوقی در پی خواهد داشت؟

وجود رابطه زوجیت میان دو نفر، باعث ایجاد آثار حقوقی خواهد شد. یکی از این آثار حقوقی، مسئله ارث می باشد. زمانی که شخصی فوت می کند، همسر دائم او، یکی از وراث قانونی، از طبقه اول محسوب شده و همراه سایر وراث از سهم الارث بهره می برد. در این صورت امکان انکار رابطه زوجیت بین شخص و متوفی از طرف وراث متوفی، وجود دارد.

اثبات زوجیت دائم با متوفی زمانی اتفاق می افتد که، وراث متوفی، وجود رابطه زوجیت دائم شخص را با متوفی انکار کنند. در واقع در اثبات زوجیت دائم با متوفی، شخصی که ادعای وجود رابطه زوجیت را دارد، باید علیه وراث متوفی، طرح دعوا نموده و وجود رابطه زوجیت میان خود و متوفی را ثابت نماید. لازم به ذکر است که برای اثبات زوجیت دائم با متوفی، ادای سوگند نقش اساسی داشته و امتناع از آن حق را ساقط می کند. اثبات رابطه زوجیت با استفاده از روشهای اثبات رابطه زوجیت امکان پذیر است.

مدارک لازم برای اثبات رابطه زوجیت

شخصی که مدعی وجود رابطه زوجیت است، ملزم به ارائه مدارک لازم برای اثبات رابطه زوجیت بوده و باید برای تهیه این مدارک اقدام نماید. شخص در واقع باید با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و ارائه مدارک هویتی، اقدام به تنظیم دادخواست و اثبات رابطه زوجیت نماید.

مدارکی که برای اثبات رابطه زوجیت لازم و ضروری می باشد، به شرح زیر است:

مدارک هویتی، یعنی شناسنامه و کارت ملی مدعی رابطه زوجیت یا همان خواهان.

سند ازدواج رسمی یا غیر رسمی ( یعنی سند عادی ).

صورت جلسه ای از ازدواج یا اقرار خود خوانده.

شهادت شهود و افراد مطلع، تحت شرایطی که در زمان انعقاد نکاح حاضر بوده باشند.

درخواست جلب نظر کارشناس

ارائه تقاضایی مبتنی بر انجام تحقیقات محلی 

درخواست استعلام 

تقاضای اتیان سوگند

ارائه دلایل و استنادات دیگر

ارائه مدارک برای اثبات رابطه زوجیت ضروری بوده و هر شخصی که مدعی وجود رابطه زوجیت است، باید با ارائه این مدارک و تنظیم دادخواست، وجود رابطه زوجیت را در مرجع قضایی اثبات نماید. اثبات رابطه زوجیت بدون ارائه مدارک نام برده شد، امکان پذیر نمی باشد.

مرجع رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت 

در قسمت قبل به موضوع ارائه مدارک ضروری جهت اثبات رابطه زوجیت پرداخته شد. اما این مدارک لازم جهت اثبات رابطه زوجیت، باید به کدام مرجع ارائه شود؟ مرجع رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت، کدام مرجع می باشد؟ آیا مرجع رسیدگی کننده به دعوای اثبات رابطه زوجیت در ایران، همانند مراجع رسیدگی کننده در خارج از ایران است؟ 

در مورد مسئله رسیدگی به دعوی از جمله دعوای اثبات زوجیت، همواره موضوع صلاحیت مراجع قضایی مطرح است. این مسئله به این معناست که کدام مرجع نسبت به سایر مراجع می تواند دعوای اثبات رابطه زوجیت را به بهترین نحو، حل و فصل نماید. درمورد اثبات و انکار رابطه زوجیت، مرجع قضایی صالح در داخل کشور و خارج از کشور متفاوت بوده و به این دعوا رسیدگی می کنند.

مرجع رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت در داخل ایران

همانطور که گفته شد، مرجع رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت، با توجه به اینکه این دعوا در داخل ایران مطرح شده باشد یا خارج از ایران، متفاوت می باشد. مرجع رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت در داخل ایران، دادگاه خانواده می باشد. این دادگاه در تمام شهرستان ها تشکیل شده و در صورت نبود این دادگاه، دادگاه حقوقی و عمومی، مسئول رسیدگی به این دعوا می باشد.

مرجع رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت در خارج از ایران

درمورد مرجع رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت در خارج ازایران، می توان به مواد 14 و 15 قانون حمایت از خانواده، اشاره کرد. بر اساس این قانون چند حالت برای تعیین مرجع صالح جهت رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت در خارج از ایران وجود دارد: 

درحالت اول، یکی از طرفین مقیم خارج و دیگری در داخل کشور مقیم و ساکن است، که در این صورت صالح ترین مرجع، دادگاه محل اقامت طرفی است که در ایران اقامت دارد.

در حالت دوم، زوجین هر دو در خارج از کشور مقیم هستند، اما یکی از طرفین به صورت موقت در ایران سکونت دارد، صالح ترین مرجع، دادگاه محل سکونت موقت شخص در ایران می باشد.

درحالت سوم، که طرفین، هر دو در خارج از کشور سکونت دارند، صالح ترین دادگاه، دادگاه شهرستان تهران می باشد. این امر در صورتی امکان پذیر است که طرفین برای اقامه دعوا، محل دیگری را انتخاب نکرده باشند.

درحالت چهارم، اشخاصی که در خارج از ایران مقیم بوده و سکونت دارند، می توانند دعاوی خانوادگی را در مراجع صلاحیت دار محل سکونت خویش مطرح نمایند. 

همانطور که در بالا به آن اشاره شد، اگر طرفین رابطه زوجیت در ایران اقامت داشته باشند، دادگاه خانواده به دعوای اثبات رابطه زوجیت رسیدگی می نماید. در غیر این صورت، برای افرادی که خارج از ایران اقامت سکونت دارند، با توجه به موارد بالا عمل خواهد شد.

نمونه رای اثبات زوجیت

در قسمت های قبل به بررسی موارد چون، انکار و اثبات رابطه زوجیت، مجازات جرم انکار، مراجع رسیدگی کننده به دعوای اثبات زوجیت پرداخته شد. در این قسمت از مقاله جهت آشنایی بیشتر مخاطب با نحوه رای دهی به دعوای اثبات رابطه زوجیت، نمونه رای اثبات زوجیت، به صورت لینک در این قسمت قرار داده شده است.

علاقه مندان به آشنایی بیشتر با رای اثبات زوجیت، می توانند از طریق لینک بالا اقدام به دانلود این نمونه رای اثبات رابطه زوجیت نموده و با اصول و نحوه رسیدگی به دعوای اثبات زوجیت به صورت کامل آشنا شوند.

اعتراض به رای اثبات زوجیت

در این قسمت از مقاله به بررسی روشهای اعتراض به رای اثبات زوجیت پرداخته شده است. توجه به این نکته ضروری است که، پرونده ابتدا در دادگاه بدوی بررسی شده و رای صادر می شود. اگر رای صادره، براساس قانون قابل اعتراض باشد، شخص می تواند، درخواست تجدیدنظر نسبت به حکم را از دادگاه تجدیدنظر خواستار شود. فرجام خواهی از رای دادگاه بدوی و تجدیدنظر امکان پذیر می باشد مگر در مواردی که قانون، ممنوع اعلام کرده است.

واخواهی از رای اثبات زوجیت؛ زمانی انجام می شود که رای غیابی از طریق دادگاه صالح صادر شده باشد. شخص غایب می تواند نسبت به این رای اعتراض نماید. توجه به این نکته ضروری است که، اگر رای صادر شده از دادگاه قطعی باشد، واخواهی از آن امکان پذیر نمی باشد.

 تجدید نظر از رای اثبات زوجیت؛ تجدید نظرخواهی از رای اثبات زوجیت قابل اعمال است، چراکه دعوای اثبات رابطه زوجیت در زمره دعاوی غیر مالی می باشد، لازم به ذکر است که، رایی که بر اساس اقرار یکی از طرفین دعوا و یا رای یک یا چند کارشناس که طرفین، کتبا رای آنان را قاطع دعوا قرار داده باشند، صادر شده باشد، قابل تجدید نظر خواهی نیست. تجدید نظر از حکم قطعی صادره، امکان پذیر نمی باشد مگر در شرایطی که قانون تعیین کرده است.

البته تجدید نظر از حکم صادره توسط مرجع صالح، باید با توجه به دلایل قانونی باشد، این دلایل عبارت اند از، ادعای عدم اعتبار ادله و مدارک ارائه شده از جانب دادگاه، مخالفت رای با قانون، عدم صلاحیت دادگاه صادر کننده حکم، وجود جهات رد دادرس و ... . با وجود این شرایط، شخص می تواند، نسبت به رای صادره از دادگاه، درخواست تجدیدنظر نماید.

فرجام خواهی، درصوتی که رای صادره درمورد دعوای اثبات زوجیت از دادگاه صالح، خلاف با موازین شرعی و مقررات قانونی باشد. از آنجایی که اثبات رابطه زوجیت در مورد، احکام راجع به اصل نکاح است. فرجام خواهی از حکم آن، امکان پذیر است. البته فرجام خواهی و لایحه فرجام خواهی اثبات زوجیت، در دیوانعالی کشور پیگیری و صادر می شود.

لازم به ذکر است که، فرجام خواهی باید بر اساس موارد معین شده در قانون باشد؛ همچنین آرای صادره از دادگاه بدوی که به دلیل عدم تجدیدنظر خواهی، قطعی شده است قابل فرجام خواهی نخواهد بود مگر به دلیل وجود شرایطی اعم از؛ احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر، وقف، ثلث، حبس و تولیت. 

اعاده دادرسی؛ که از موارد فوق العاده، اعتراض به رای صادره می باشد و موارد خاصی را که در مواد 426 آیین دادرسی مدنی و 427 آیین دادرسی کیفری به آن اشاره شده را در بر می گیرد. اعاده دادرسی یکی از راه های، اعتراض به رای قطعی دادگاه می باشد.

موارد اعاده دادرسی عبارت اند از؛ صدور حکم متضاد با قانون و خواسته خواهان، تضاد حکم با حکم دیگری درباره ی همان موضوع و صادره از همان دادگاه، حیله و تقلب از طرفین دعوا، استناد به اسناد جعلی و شهادت دروغ، یافتن اسناد جدید، مرتبط تر با حقانیت موضوع.

اعتراض شخص ثالث؛ مربوط به زمانی است که رای صادر شده در مورد اثبات زوجیت، خللی به حقوق شخص ثالث وارد نماید.

اعتراض به رای اثبات زوجیت، با توجه به پرونده و حکم صادر شده، امکان پذیر بوده و به روش هایی که در بالا به آن ها اشاره شد، انجام می شود. البته باید در مورد هر پرونده مربوط به دعوای اثبات رابطه زوجیت، به این نکته توجه داشت، باید شرایط اعتراض به رای اثبات زوجیت وجود داشته باشد، در غیر این صورت ممکن است، اعتراض به رای با توجه به دلایل ارائه شده، امکان پذیر نباشد.

رای وحدت رویه اثبات زوجیت

در قسمت های قبل به بررسی عناوینی چون مجازات جرم انکار رابطه زوجیت، مدارک لازمه جهت اثبات و روش های اعتراض به رای اثبات زوجیت پرداخته شد. همچنین نمونه رای اثبات زوجیت، جهت آشنایی بیشتر متقاضی ارائه شد. در این قسمت به بررسی موضوع رای وحدت رویه اثبات زوجیت پرداخته و به این پرسش که، آیا رای وحدت رویه ای جهت اثبات زوجیت صادر شده است یا خیر، پاسخ خواهیم داد.

با توجه به اینکه رای وحدت رویه ای مبنی بر اثبات زوجیت صادر نشده است، در این قسمت از مقاله، نمونه ای از رای فرجام خواسته ارائه شده از دیوانعالی، در لینک بالاقرار داده شده است. متقاضی می تواند با دانلود متن موجود در لینک بالا، با نمونه ای از رای فرجام خواسته و نحوه صدور این رای، آشنا شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد انکار و اثبات رابطه زوجیت در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون انکار و اثبات رابطه زوجیت پاسخ دهند.