ضمان معاوضی

در پاسخ به این سوال که ضمان معاوضی چیست باید گفت که این ضمان وقتی مطرح می شود که مبیع قبل از تحویل به مشتری در اثر حادثه ای تلف شود، که در این حالت بیع منفسخ و بایع باید پولی که از مشتری گرفته به او پس بدهد. همچنین تفاوت ضمان معاوضی و ضمان درک در این است که ضمان معاوضی مربوط به تلف کالا از قبل از تسلیم است در حالی که ضمان درک مربوط به مستحق للغیر بودن مال می باشد.

امروزه، قرارداد های متنوعی بین افراد در زمینه‌های مختلف منعقد می‌شود. این قرارداد ها ممکن است شامل خرید و فروش کالا، ارائه خدمات و . . . باشند. یکی از چالش‌های عمده ‌ای که ممکن است پس از انجام معامله به وجود آید، مربوط به وضعیت کالا یا موضوع معامله است. به عنوان مثال، ممکن است کالا قبل از تحویل به خریدار تحت شرایط خاصی مورد آسیب قرار گیرد یا تلف شود. در چنین مواردی، سوالی که پیش می‌آید این است که چه کسی مسئول است؟

در این خصوص، مفهوم ضمان معاوضی اهمیت پیدا می‌کند چرا که با درک درست از این مفهوم می توان مسئول را شناسایی کرد. به همین خاطر پرداختن به معنا و چیستی ضمان معاوضی برای خریداران و فروشندگان و سایر کسب و کارها امری ضروری به نظر می رسد.

لذا؛ در ابتدا به این سوال که ضمان معاوضی به زبان ساده چیست، پاسخ داده می شود. سپس معنای انتقال این ضمان مورد بررسی قرار می گیرد و در انتها نیز اطلاعاتی در رابطه با ضمان معاوضی قهری و تفاوت ضمان معاوضی و ضمان درک بیان می شود. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

ضمان معاوضی به زبان ساده چیست ؟

ضمان به معنای این است که فردی متعهد می‌شود که مالی را به فرد دیگری پرداخت کند. این تعهد می‌تواند به ناشی از عقد باشد یا اینکه به خاطر قوانین موجود مجبور به انجام آن باشد. یکی از مواردی که منشأ ایجاد آن عقد می باشد، ضمان معاوضی است. حال ممکن است که این سوال در ذهن برخی از افراد ایجاد شود ضمان معاوضی به زبان ساده چیست ؟

در پاسخ به سوال فوق باید گفت که ضمان معاوضی به معنای التزام به پرداخت عوض معین در مقابل عوض دریافتی است. در واقع این ضمان راجع به حالتی است که مبیع قبل از تحویل دادن در اثر حادثه و واقعه ای مانند سیل و زلزله تلف و انواع بیع منفسخ شود، در این صورت بایع باید پولی که از مشتری گرفته به او پس بدهد. 

ماده 387 قانون مدنی است که مقرر می دارد:« اگر مبیع قبل از تسلیم بدون تقصیر و اهمال از طرف بایع تلف شود بیع منفسخ و ثمن باید به مشتری مسترد گردد مگر این که بایع برای‌ تسلیم به حاکم یا قائم مقام او رجوع نموده باشد که در این صورت تلف از مال مشتری خواهد بود.» بنابراین ضمان معاوضی زمانی مطرح می شود که فروشنده کالا را به خریدار نداده باشد اما پول آن را گرفته باشد و کالا قبل از تحویل بدون تقصیر فروشنده از بین برود که در این صورت فروشنده باید پول را به خریدار برگرداند. 

مثال ضمان معاوضی این است فردی ماشینی را از دیگری خریداری کند ولی آن را از بایع تحویل نگیرد. در این مدت هر اتفاقی که برای ماشین بیافتد بایع مسئول است یعنی اگر قبل از اینکه بایع ماشین را تحویل مشتری دهد از بین برود، فروشنده مسئول بوده و مکلف است ثمن پرداختی را به وی پس بدهد. 

لازم به ذکر است که پس از تحویل مبیع، بایع دیگر مسئولیتی نداشته و اگر برای مال مورد معامله اتفاقی بیافتد مسئولیت آن با خود خریدار است. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که ضمان معاوضی مختص مبیع نیست و اگر ثمن هم قبل از تسلیم تلف شود، این ضمان اعمال می گردد. همچنین ضمان معاوضی در اجاره و سایر عقود از جمله جعاله، مزارعه، قرض و . . . نیز وجود دارد.

انتقال ضمان معاوضی

یکی از اصطلاحاتی که در قانون مدنی به آن اشاره شده، انتقال ضمان معاوضی است. انتقال ضمان معاوضی به معنای این است زمانی که یک کالا یا مورد معامله به خریدار تحویل داده شد، دیگر تمام مسئولیت ‌ها و آثار مربوط به آن کالا به خریدار منتقل می ‌شود. این بدان معناست که بعد از اینکه کالا به دست خریدار رسید، دیگر فروشنده هیچ مسئولیتی درباره‌ آن کالا ندارد.

به زبان ساده ‌تر، ضمان معاوضی بعد از تسلیم از دوش بایع برداشته می شود و اگر بعد از آن اتفافی برای کالا بی افتد خریدار مسئول آن می باشد. مثلاً اگر پس از تحویل کالا، آن کالا خراب شود یا آسیب ببیند، فروشنده مسئولیتی ندارد و تمام این مسائل به خریدار مربوط می‌شود.

نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که اگر در عقد بیع، خیار مجلس، حیوان و شرط مختص به مشتری وجود داشته باشد، در این صورت حتی اگر مبیع تحویل مشتری هم شده باشد تا زمانی که دوره خیار مختص به مشتری تمام نشده باشد، بایع همچنان مسئول می باشد. به عنوان مثال شخصی یک کالایی را از دیگری خریداری می کند و در همان لحظه هم تحویل می گیرد اما در ضمن قرارداد به مدت 1 ماه مشتری برای خود خیار شرط می گذارد. حال اگر در این مدت کالا به دلیل سیل یا زلزله از بین برود، بایع مسئول است چون مشتری خیار مختص به خودش را داشته و با وجود این که کالا را تحویل داده باید خسارت مشتری را جبران کند.

ضمان معاوضی قهری چیست

در قسمت قبل به توضیح ضمان معاوضی پرداختیم و بیان نمودیم که این مسئولیت مربوط به قبل از تحویل کالا یا ثمن به طرف مقابل می باشد. حال یکی از سوالات مهمی که در این خصوص مطرح می شود این است که ضمان معاوضی قهری چیست که در این قسمت توضیحاتی در مورد آن ارائه می دهیم. 

قبل از پاسخ به سوال فوق باید گفت که ضمان در لغت به معنای کفالت کردن، پذیرفتن و ملتزم شدن است و این مفهوم را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد که اولین آن ضمان عقدی است. منظور از ضمان عقدی این است که ضمان به دلیل وجود یک قرارداد ایجاد شده که خود به دو دسته عقد ضمان و ضمان معاوضی تقسیم می شود. 

از طرف دیگر ضمان قهری، نوع دیگری از ضمان می باشد که بدون وجود قرارداد و به حکم قانون بین افراد به وجود می ‌آید . یعنی اگر شخصی به دیگری آسیب بزند یا ضرری بزند، باید جبران کند حتی اگر هیچ قراردادی بین آن ها وجود نداشته باشد. بنابراین باید توجه داشت که ضمان معاوضی ناشی از عقد و قرارداد است و بر همین اساس اصطلاح ضمان معاوضی قهری را نمی توان دارای معنا دانست.

تفاوت ضمان معاوضی و ضمان درک

در حقوق مدنی علاوه بر ضمان معاوضی به ضمان درک نیز اشاره شده که این مفهوم با ضمان معاوضی تفاوت های اساسی دارد. حال ممکن است که در ذهن برخی از افراد این پرسش ایجاد شود که تفاوت ضمان معاوضی و ضمان درک چیست که پاسخ آن به شرح زیر است: 

در ابتدا باید گفت که منظور از ضمان درک چه می باشد. ضمان درک به معنای این است که در هنگام معامله مشخص شود که مبیع متعلق به شخص دیگری می باشد که در این صورت ضمان درک محقق شده و فروشنده موظف است که ثمن را به مشتری برگرداند. البته باید توجه داشت که علاوه بر مبیع، ضمان درک در مورد ثمن هم وجود دارد یعنی اگر قسمتی از ثمن یا تمام آن متعلق به شخص ثالثی باشد، مشتری ضامن بوده و باید مبیع را به فروشنده تحویل بدهد. 

برای درک بهتر ضمان درک می توان به این مثال اشاره کرد که اگر شخصی خودرویی را بفروشد و پس از عقد معلوم شود که مبیع متعلق به دیگری بوده است و فروشنده نیز حق فروش نداشته است، بایع را ضامن درک مبیع می نامند و باید بهای معامله را به خریدار پس بدهد. 

اما ضمان معاوضی با ضمان درک فرق دارد و یک مفهوم متفاوت است. در واقع ضمان معاوضی همانطور که گفته شد به معنای التزام به پرداخت عوض معین در مقابل عوض دریافتی است و تفاوت این دو ضمان در این است که در ضمان معاوضی در صورت تلف، عیب یا نقص مال قبل از تحویل باید ثمن پرداخت شود درحالی که در ضمان درک در صورت مستحق الغیر درآمدن هم ثمن و هم خسارت می بایست به طرف مقابل پرداخت گردد. در واقع ضمان معاوضی زمانی مطرح می شود که مال قبل از تحویل تلف، معیوب یا ناقص شود اما ضمان درک مختص حالتی است که مال متعلق به شخص دیگری باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد تفاوت ضمان معاوضی و ضمان درک در کانال تلگرام عقود و قراردادها عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تفاوت ضمان معاوضی و ضمان درک پاسخ دهند.