عقد معاوضه چیست

در پاسخ به این سوال که عقد معاوضه چیست باید گفت قرارداد معاوضه به توافقی اطلاق می‌شود که طی آن دو یا چند طرف، کالاهای خود را با یکدیگر عوض و مبادله ‌کنند، بدون آنکه یکی از عوضین مبیع و عوض دیگر ثمن باشد. این قرارداد لازم است همچنین وجود قصد انشا و اهلیت طرفین از جمله شرایط صحت قرارداد معاوضه می باشد.

از دیرباز، مردم برای تأمین نیازهای خود کالاهای خود را با یکدیگر مبادله می کردند. در واقع یکی از قدیمی  ‌ترین اشکال تجارت و تبادل در جوامع بشری عقد معاوضه به شمار می ‌رود. به عنوان مثال، یک کشاورز ممکن بود با یک صنعتگر که نیاز به غلات داشت، کالا های خود را مبادله کند. این شیوه مبادله به مرور زمان تکامل یافته و به شکلی پیچیده ‌تری به نام بیع، یا همان مبادله کالا با پول، تبدیل شد.

حال از آنجا که این نوع قرارداد ها هنوز هم در دنیای مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرند لازم است که به شرایط صحت، ویژگی و نحوه تنظیم آن پرداخته شود تا افراد از جزئیات آن مطلع گردند و از این طریق بتوان از بروز اختلافات جدی بین طرفین جلوگیری نمود.

از این رو، در ادامه مقاله حاضر، قصد داریم، پس از پاسخ به این پرسش که عقد معاوضه چیست و شرایط صحت و ویژگی های عقد معاوضه چه می باشد؛ به نمونه متن این قرارداد بپردازیم. سپس در خصوص مستحق للغیر بودن در عقد معاوضه و خیار عیب و غبن در این عقد صحبت خواهیم کرد در انتها نمونه دادخواست اثبات عقد معاوضه ارائه خواهیم داد. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

عقد معاوضه چیست

در طول تاریخ، بشریت همواره به دنبال راه ‌هایی برای تأمین نیازهای خود بوده است. در این راستا، مبادله کالا به کالا یکی از ابتدایی ‌ترین روش ‌های تجارت به شمار می ‌رفته است؛ روشی که در آن افراد مستقیماً کالا های خود را با یکدیگر تبادل می‌کردند.

در حال حاضر نیز یکی از قرارداد های رایج در مبادلات تجاری، عقد معاوضه می باشد. حال ممکن است که در ذهن برخی از افراد این پرسش مهم مطرح شود که عقد معاوضه چیست که در پاسخ به آن باید گفت قرارداد معاوضه به توافقی اطلاق می‌شود که طی آن دو یا چند طرف، کالاهای خود را با یکدیگر عوض و مبادله ‌کنند. 

ماده 464 قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد:«معاوضه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین مالی می دهد به عوض مال دیگر که از طرف دیگر اخذ می کند بدون ملاحظه اینکه یکی از عوضین مبیع و دیگری ثمن باشد.» بنابراین در اصطلاح حقوقی، منظور از معاوضه همان مبادله کالا به کالا می باشد. به عنوان مثال، اگر فردی تصمیم بگیرد که محصول باغ خود را با یک خودرو عوض کند، این معامله به عنوان قرارداد معاوضه شناخته می ‌شود.

شرایط صحت و ویژگی های عقد معاوضه

عقد معاوضه به عنوان یکی از معاملات تجاری، دارای قواعد و شرایط خاصی است که باید برای انعقاد صحیح آن رعایت شود. حال ممکن است که در ذهن برخی از افراد این پرسش مطرح شود که شرایط صحت و ویژگی های عقد معاوضه چه می باشد که در این بخش به این موارد اشاره می شود.

برای انعقاد عقد معاوضه، همانند سایر عقود، شرایطی لازم است که از جمله این شرایط می‌توان به وجود قصد انشاء اشاره کرد. در واقع طرفین معامله باید  قصد و اراده واقعی برای انجام معامله داشته باشند. در صورت فقدان این قصد، عقد معاوضه باطل خواهد شد. همچنین طرفین عقد باید از لحاظ حقوقی اهلیت لازم را داشته باشند. به عبارتی اگر یکی از طرفین مجنون یا صغیر غیرممیز باشد، عقد باطل و اگر طرفین صغیر ممیز یا سفیه باشند، عقد غیر نافذ خواهد بود.

شرط بعدی این است که جهت قرارداد معاوضه باید مشروع باشد و در صورتی که جهت معامله برخلاف قوانین آمره و شرع باشد، عقد باطل تلقی می‌ شود و به تبع آن، هیچ گونه اثری ایجاد نخواهد کرد. لازم به ذکر است که عقد معاوضه، در زمره عقود لازم قرار می‌گیرد. این بدان معناست که پس از انعقاد قرارداد، هیچ یک از طرفین نمی‌توانند به تنهایی آن را بهم بزنند. به عبارتی برای موارد انحلال قرارداد یا عقد، باید هر دو طرف با این امر موافقت کنند و رضایت لازم را داشته باشند و یا این که در هنگام عقد برای خود حق فسخ پیش بینی کنند.

نکته بعدی این است که مطابق ماده 465 قانون مدنی، در عقد معاوضه  احکام خاصه بیع جاری نمی شود. یعنی برخلاف بیع در عقد معاوضه با خیار حیوان،تأخیر ثمن و مجلس نمي‌توان عقد معاوضه را بر هم زد و حق شفعه نیز در آن راه ندارد . همچنین عقد معاوضه را باید جزو عقد معوض و تملیکی دانست که در توضیح آن باید گفت که در معاوضه دو عوض وجود دارد، معوض آن کالایی است که در ابتدا مورد معامله قرار می گیرد و در مقابل آن کالایی که طرف دیگر در ازای معوض دریافت می کند، عوض نامیده می شود. همچنین طرفین پس از مبادله، مالک اجناس می شوند. 

نمونه متن قرارداد معاوضه

عقد و قرارداد معاوضه یکی از مهم ‌ترین ابزارهای تجاری و مالی است که به افراد و کسب‌ و کارها این امکان را می‌دهد تا بدون نیاز به نقدینگی، کالاها و خدمات را با یکدیگر مبادله کنند. با توجه به پیچیدگی‌های ممکن در این نوع قرارداد ها، آگاهی از نحوه تنظیم آن ‌ها از اهمیت ویژه ‌ای برخوردار است. حال در این قسمت از مقاله به جهت آشنایی بیشتر کاربران به نمونه متن قرارداد معاوضه پرداخته شده تا افراد از جزئیات آن مطلع شوند. 

همانطور که در فایل فوق مشاهده می شود در تنظیم قرارداد معاوضه لازم است که به عوضین و ارزش آن، تعهدات طرفین، شرایط قرارداد و نحوه اختلاف اشاره شود. نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که در عقد معاوضه مورد معامله باید موجود باشد در غیر این صورت معامله باطل است.

مستحق للغیر بودن در عقد معاوضه

یکی از اصطلاحات رایج در حوزه معامله اموال، مستحق للغیر است. منظور از مستحق للغیر؛ عقدی است که مال مورد معامله به شخص دیگری به غیر از انتقال دهنده تعلق دارد. حال پرسش اساسی این است که آیا مستحق للغیر بودن در عقد معاوضه نیز راه دارد؟

در پاسخ به سوال فوق باید گفت گاهی اوقات ممکن است که پس از انجام معاوضه مشخص شود که مالکیت یکی از عوضین به شخص دیگری تعلق دارد. در چنین مواردی، این معامله مستحق للغیر نامیده می شود و هر یک از طرفین عقد می توانند با اثبات مستحق للغیر بودن هر یک از عوض و معوض، به ابطال آن اقدام نمایند. بنابراین در عقد معاوضه نیز ممکن است که یکی از عوضین مستحق للغیر باشد.

برای درک بهتر این موضوع می توان به این مثال اشاره نمود که الف مال خود را با ب مبادله می کند، پس از مدتی الف متوجه مستحق للغیر بودن عوض می شود. حال اگر صاحب ملک عقد معاوضه را رد کند، می تواند ما خویش یعنی عوض رااز الف پس بگیرد در این صورت دیگر دلیلی بر باقی ماندن مال نزد ب وجود ندارد و او نیز باید مورد معامله را به الف پس بدهد.

خیار عیب در عقد معاوضه

افراد پس از انجام معامله انتظار دارند که از طرف مقابل کالای سالمی دریافت کنند. اما گاهی اوقات ممکن است که مورد معامله معیوب باشد در چنین مواردی فرد می تواند با استناد به خیار عیب، معامله را بهم بزند. به عبارت دیگر خریداران حق دارند در صورت مواجهه با کالاهای معیوب، معامله را فسخ کنند. این حق در ماده 422 قانون مدنی به آن تصریح شده که مقرر می دارد:« اگر بعد از معامله ظاهر شود که مبیع معیوب بوده مشتری مختار است در قبول مبیع معیوب با اخذ ارش یا فسخ معامله.»

حال ممکن است که در ذهن برخی از افراد این پرسش مطرح شود که آیا خیار عیب در عقد معاوضه وجود دارد یا خیر که در پاسخ به آن باید گفت که فسخ قرارداد معاوضه به وسیله خیار عیب امکان پذیر است یعنی طرفین عقد می توانند در صورت وجود عیب ظاهری یا نقص در هر یک از عوض و معوض، عقد معاوضه را بهم بزنند و مال خود را از طرف مقابل پس بگیرند.

البته باید توجه داشت که برای اعمال این خیار لازم است که صاحب خیار از وجود عیب ناآگاه باشد. همچنین عیب باید در زمان انعقاد عقد وجود داشته باشد. بنابراین اگر طرف مقابل در هنگام عقد معاوضه از وجود عیب در کالا مطلع باشد، در این صورت پس از عقد حق فسخ معامله را نخواهد داشت.

خیار غبن در عقد معاوضه

یکی دیگر از خیاراتی که در قانون مدنی به آن اشاره شده، خیار غبن است که در توضیح این خیار باید گفت که اگر یکی از دو طرف معامله از انجام معامله دچار ضرر و زیان فاحشی به دلیل عدم رعایت تعادل بین عوضین شوند، این اختیار را دارند که معامله را بهم بزنند. 

به عنوان مثال اگر خریدار بعد از عقد  بیع متوجه شود که کالا را بسیار گران تر از حد معمول از فروشنده خریده است در این می تواند از دادگاه تقاضای فسخ معامله به استناد خیار غبن را نماید. حال در این میان ممکن است که در ذهن برخی از افراد این پرسش مطرح شود که آیا خیار غبن در عقد معاوضه وجود دارد؟

در پاسخ به سوال فوق باید بیان داشت که این مسئله اختلافی است. برخی از حقوق دانان اعتقاد دارند که معمولا عقد معاوضه بر پایه مسامحه است و طرفین به ارزش کالا توجهی ندارند به همین خاطر وجود خیار غبن در چنین معامله ای معنایی ندارد. اما باید گفت در بسیاری از اوقات  ارزش واقعی کالا برای طرفین حائز اهمیت است و اگر یکی از آن ها از انجام معامله دچار ضرر شوند بنا بر قواعد کلی معاملات تجاری، می تواند از خیار غبن استفاده کند. 

نمونه دادخواست اثبات عقد معاوضه

در بخش های قبلی توضیحات مفصلی در خصوص عقد معاوضه گفته شد. حال باید توجه داشت که اگر در این مورد بین طرفین اختلافی ایجاد شود، شخص باید به دفتر خدمات قضایی مراجعه کند و دادخواست خود را به ثبت برساند. حال به جهت آشنایی بیشتر کاربران در این بخش از مقاله نمونه دادخواست اثبات عقد معاوضه ارائه می گردد.

توجه به این نکته ضروری است که رسیدگی به دعوای اثبات عقد معاوضه در صلاحیت دادگاه حقوقی می باشد. همچنین برای اثبات این موضوع لازم است که خواهان مدارکی را تهیه و به آن استناد نماید که از جمله مهم ترین این اسناد می توان به استشهادیه، سند عادی، تحقیق محلی و . . . اشاره نمود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرایط عقد معاوضه در کانال تلگرام عقود و قراردادها عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط عقد معاوضه پاسخ دهند.