اتهام انتسابی و دفاع از آن

مقصود از اتهام انتسابی، جرمی است که به متهم پرونده های کیفری، نسبت داده می شود و تفهیم اتهام و اطلاع از اینکه اتهام انتسابی چیست، از مهم ترین حقوق هر متهم می باشد. از آنجا که اتهام، قبل از اثبات آن، صرفا یک ادعا است، متهم می تواند با کمک ادله اثبات دعوا و امارات، اقدام به دفاع از اتهام انتسابی نماید.

قانون آیین دادرسی کیفری، از مهمترین قوانین تعیین کننده اصول و تشریفات رسیدگی به پرونده های کیفری است و از جمله مسائل مهمی که در قانون مذکور، به آن پرداخته شده و قوانین آن پیش بینی گردیده، حقوق متهم در دعاوی کیفری می باشد.

اطلاع از اتهام انتسابی و دفاع از آن، از مهم ترین حقوق هر متهم در پرونده های کیفری بوده و از آنجا که قواعد و شرایط خاصی بر تفهیم اتهام و نحوه دفاع از اتهام نسبت داده شده، حاکم است، ضرروی است، متهمین، با اینکه اتهام انتسابی و دفاع از آن چگونه است؟، آشنا باشند.

لذا در مقاله حاضر، مفهوم اتهام انتسابی و دفاع از آن، انواع اتهام انتسابی و حقوق متهم در این خصوص، بررسی گردیده و درباره ضرورت تفهیم اتهام به متهمین، توضیح داده شده است. علاقمندان به کسب اطلاعات در خصوص این امر می توانند، ادامه مقاله را دنبال کنند.

اتهام انتسابی چیست

در پاسخ به این پرسش که اتهام انتسابی چیست؟ باید گفت، هنگامی که جرمی رخ می دهد و از شخص یا اشخاصی به عنوان متهم، شکایت صورت می گیرد، اتهامی به آن ها، نسبت داده می شود و "مراجع قضائی باید با بی طرفی و استقلال کامل، به اتهام انتسابی به اشخاص، در کوتاه ترین مهلت ممکن، رسیدگی و تصمیم مقتضی اتخاذ نمایند."

بنابراین، مقصود از اتهام انتسابی، جرمی است که به متهم یا متهمین پرونده های کیفری، نسبت داده می شود و در این شرایط، متهم باید در اسرع وقت، از موضوع و ادله اتهام انتسابی آگاه گردد و از حق دسترسی به وکیل و سایر حقوق دفاعی مذکور در قانون آیین دادرسی کیفری، بهره مند شود.

در واقع، انتساب اتهام به شخص یا اشخاص (نسبت دادن جرم به شخص یا اشخاص)، صرفا یک ادعا است و نشان دهنده مجرم بودن آن ها نیست و متهم یا متهمین به یک جرم یا جرایم مختلف، تنها زمانی مجرم شناخته خواهند شد که اتهام انتسابی، در محکمه، اثبات گردد و رای مقتضی در خصوص آن، صادر شود. 

دفاع از اتهام انتسابی یعنی چه

همانطور که در تیتر پیشین ذکر شد، قرار گرفتن در معرض اتهام، به معنای مجرم بودن نیست، بنابراین، هنگامی که شکایتی علیه شخص یا اشخاصی در محاکم کیفری، مطرح می گردد، شاکی یا شکات پرونده، ملزم هستند، ادعای خود در خصوص اتهام انتسابی را با ارائه ادله اثبات دعاوی کیفری، به محکمه، ثابت کنند و متهم یا متهمان نیز، از این حق برخوردارند که در مقابل اتهام انتسابی، شخصا یا توسط وکیل دادگستری، اقدام به دفاع از خود نمایند.

لذا، اینکه متهم به یک جرم بداند، قواعد حاکم بر اتهام انتسابی و دفاع از آن چگونه است؟ از ضرورت های موفقیت در پرونده های کیفری می باشد. از این رو، در ادامه، ابتدا اینکه دفاع از اتهام انتسابی یعنی چه، بررسی خواهد شد و در خصوص چگونگی دفاع از اتهام انتسابی، نکاتی ذکر خواهد گردید.

دفاع از اتهام انتسابی، یعنی، متهم به جرایم مختلف، نظیر کلاهبرداری، ضرب و جرح عمدی، تصادف، توهین و....، پس از تفهیم اتهام، به موجب ارسال لایحه دفاعیه یا حضور در دادگاه، در مقام رد اتهام از خود برآید و ادله و اماره هایی را به محکمه، ارائه دهد که نشان می دهند وی بی گناه می باشد. در چنین شرایطی می توان گفت، دفاع از اتهام انتسابی ضرب و جرح عمدی، دفاع از اتهام انتسابی کلاهبرداری، دفاع از اتهام انتسابی تصادف، دفاع از اتهام انتسابی توهین و ...، محقق شده است.

چگونگی دفاع از اتهام انتسابی نیز بدین صورت است که متهم یا وکیل وی باید پس از تفهیم اتهام، حسب مورد، مواردی چون، اقرار نامه رسمی یا اسناد دال بر بی گناهی متهم را به محکمه، ارائه دهند یا اقدام به تقاضای سوگند یا معرفی شهودی که حاضر به حضور در محکمه برای شهادت هستند نمایند. همچنین، این امکان وجود دارد که متهم یا وکیل وی، هرگونه اماره ای که به علم قاضی، در خصوص موضوع پرونده، کمک می کند را نیز در مقام دفاع، به محضر دادگاه، ارائه کنند.

شایان ذکر است، در مواقعی که در احضاریه دادگاه، نوشته شده، "عدم حضور جلب است"، متهم باید، حتما در موعد مقرر، در مرجع قضایی صالح، حاضر گردد، در غیر این صورت، امکان جلب کردن وی، توسط مرجع قضایی، وجود خواهد داشت.

انواع اتهام انتسابی

پس از توضیح درباره ضرورت تفهیم اتهام و اینکه اتهام انتسابی و دفاع از آن چگونه است؟ در این تیتر از مقاله حقوقی دینا، انواع اتهام انتسابی، مورد بررسی و توضیح قرار خواهند گرفت. انواع اتهام انتسابی را می توان از دو منظر بررسی نمود و توضیحات آن، به شرح زیر است:

به طور کلی، هر جرمی را می توان به دیگری، نسبت داد و در مقام اثبات آن به محکمه برآمد. از این منظر، انواع اتهام انتسابی، مواردی چون، زنا، رابطه نامشروع، توهین، صدور چک بلامحل، رشا، قاچاق و سایر جرایم موجود در قانون مجازات اسلامی و قوانین خاص مرتبط را در بر می گیرد.

از منظری دیگر، برخی حقوق دانان، اتهام انتسابی قولی و اتهام انتسابی فعلی را انوع اتهام انتسابی می دانند و توضیحات هریک، از این قرار است؛ اتهام انتسابی فعلی، نوعی از انواع اتهام انتسابی است که در آن، شاکی، جرم یا گناهی را به شخص دیگر نسبت می دهد و می کوشد با دستکاری و تغییر شواهد و مدارک، دیگری را متهم نماید؛

اتهام انتسابی قولی، نوع از انواع اتهام انتسابی است که به شکل گفتاری و در فضایی نظیر رسانه‌ های اجتماعی یا مجامع عمومی اتفاق می‌ افتد و به دیگری، نسبت داده می شود." این نوع از اتهامات به طور معمول، توسط دادگاه نیست و از جانب افراد یا فرد دیگری صورت می‌ گیرد."

حقوق متهم در اتهام انتسابی

قانون گذار، در قانون آیین دادرسی کیفری، حقوق متهم در دعاوی کیفری و حقوق متهم در اتهام انتسابی را مورد پیش بینی قرار داده است. با توجه به اهمیت این موضوع، در این تیتر از مقاله حقوقی دینا، حقوق متهم، در شرایطی که در معرض اتهام قرار می گیرد، بررسی شده است. این حقوق، عبارتند از:

 حق تفهیم اتهام

حق سکوت و عدم اجبار

حق منع شکنجه

حق بر حریم خصوصی

حق عدم احضار یا جلب بدون دلیل کافی

حق برخورداری از وکیل

تفهیم اتهام، باید به زبان ساده و به گونه ای که برای متهم، قابل درک و فهم باشد، انجام گردد؛ این امر (تفهیم اتهام) از وظایف بازپرس پرونده، دادیار یا مقام رسیدگی کننده است و باید، هنگام شروع تحقیقات در خصوص جرایم، صورت گیرد.

بر اساس ماده 52 قانون آیین دادرسی کیفری، "هرگاه متهم تحت نظر قرار گرفت، ضابطان دادگستری مکلفند حقوق مندرج در این قانون در مورد شخص تحت نظر را به متهم تفهیم و به صورت مکتوب در اختیار وی قرار دهند و رسید دریافت و ضمیمه پرونده کنند."

براساس ماده 50 قانون آیین دادرسی کیفری،"شخص تحت نظر می‌ تواند، به وسیله تلفن یا هر وسیله ممکن، افراد خانواده یا آشنایان خود را از تحت نظر بودن آگاه کند و ضابطان نیز مکلفند مساعدت لازم را در این خصوص به عمل آورند، مگر آنکه بنا بر ضرورت تشخیص دهند که شخص تحت نظر نباید از چنین حقی استفاده کند. در این صورت باید مراتب را برای اخذ دستور مقتضی، به اطلاع مقام قضائی برسانند."

بر اساس ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری، "با شروع تحت نظر قرار گرفتن، متهم می‌ تواند تقاضای حضور وکیل نماید. وکیل باید با رعایت و توجه به محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات، با شخص تحت نظر ملاقات نماید و وکیل می‌ تواند در پایان ملاقات با متهم که نباید بیش از یک ساعت باشد، ملاحظات کتبی خود را برای درج در پرونده ارائه دهد." 

بر اساس ماده 197 قانون آیین دادرسی کیفری، "متهم می‌ تواند سکوت اختیار کند. در این صورت، مراتب امتناع وی از دادن پاسخ یا امضای اظهارات، در صورتمجلس قید می‌ شود." و بر اساس ماده 168 این قانون، "بازپرس نباید بدون دلیل کافی برای توجه اتهام، کسی را به عنوان متهم احضار و یا جلب کند." 

بر اساس ماده 60 قانون آیین دادرسی کیفری، "در بازجویی ها، اجبار یا اکراه متهم، استفاده از کلمات موهن، طرح سوالات تلقینی یا اغفال کننده و سوالات خارج از موضوع اتهام ممنوع است و اظهارات متهم در پاسخ به چنین سوالاتی و همچنین اظهاراتی که ناشی از اجبار یا اکراه است، معتبر نیست. تاریخ، زمان و طول مدت بازجویی باید در اوراق صورتمجلس قید شود و به امضا یا اثر انگشت متهم برسد."

بر اساس ماده 190 قانون آیین دادرسی کیفری، "متهم می‌ تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل پایه یک دادگستری همراه خود داشته باشد. این حق باید پیش از شروع تحقیق توسط بازپرس به متهم ابلاغ و تفهیم شود. چنانچه متهم احضار شود، این حق در برگه احضاریه قید و به او ابلاغ می‌ شود."

بر اساس ماده 195 قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس باید، قبل از شروع به تحقیق، به وی اعلام کند که مراقب اظهارات خود باشد و پس از این اعلام، باید موضوع اتهام و ادله آن را به شکل صریح، به متهم تفهیم کند و حق برخورداری متهم از جهات تخفیف، در صورت همکاری موثر وی را به او، گوشزد نماید. شایان ذکر است، پرسش های بازپرس، پس از تفهیم اتهام و بیان حقوق متهم، باید مفید، روشن، مرتبط با اتهام و در محدوده آن باشد.

بر اساس ماده 262 قانون آیین دادرسی کیفری، "بازپرس پس از پایان تحقیقات و در صورت وجود دلایل کافی بر وقوع جرم، به متهم یا وکیل وی اعلام می کند که برای برائت یا کشف حقیقت، هر اظهاری دارد به عنوان آخرین دفاع بیان کند. هرگاه متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی اظهار کند یا مدرکی ابراز نماید که در کشف حقیقت یا برائت موثر باشد، بازپرس مکلف به رسیدگی است."

ضرورت تفهیم اتهام

در توضیح ضرورت تفهیم اتهام باید گفت، تفهیم اتهام، در حقوق ایران و اسناد بین المللی حقوق بشر، یکی از حقوق اصلی و قانونی متهم است و اهمیت این موضوع، به قدری است که قانون گذار، در ماده 5 قانون آیین دادرسی کیفری جدید، مقرر داشته:

"متهم باید در اسرع وقت، از موضوع و ادله اتهام انتسابی آگاه و از حق دسترسی به وکیل و سایر حقوق دفاعی مذکور در این قانون، بهره مند شود." در واقع، تفهیم اتهام، تضمینی اساسی برای برقراری دادرسی عادلانه و مصنفانه است. 

بر اساس ضرورت تفهیم اتهام، متهم باید، قبل از شروع هرگونه تحقیقات مقدماتی و پیش از هرگونه پرسش و پاسخ، در جریان کامل اتهام انتسابی، قرار گیرد؛ بداند مرتکب کدام عمل مجرمانه شده؛ رابطه وی با جرم و اسناد و مدارکی که اتهام او را ثابت می‌کند، چیست و باید، برای وی، تبیین و تشریح گردد از چه حقوقی برخوردار بوده و موقعیت قضایی و حقوقی وی چه می باشد.

بر اساس ماده 195 قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس باید قبل از شروع به تحقیق، با توجه به حقوق متهم، به وی اعلام کند که مراقب اظهارات خود باشد. سپس باید، موضوع اتهام و ادله آن را به شکل صریح به او تفهیم کند و به متهم اعلام نماید که اقرار یا همکاری موثر او، می تواند سببی برای تخفیف مجازات وی در دادگاه باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط تفهیم اتهام و نحوه دفاع از اتهام انتسابی در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط تفهیم اتهام و نحوه دفاع از اتهام انتسابی پاسخ دهند.