تفاوت های دادستان، بازپرس و دادیار

یکی از مهم ترین تفاوت های دادستان، بازپرس و دادیار، آن است که به لحاظ سلسله مراتب دادسرا، دادستان در راس قرار داشته و پس از آن، بازپرس و در نهایت، دادیاران می باشند که همین امر، سبب تفاوت در صلاحیت ها و وظایف ایشان است. به عنوان نمونه، فرق دادیار و بازپرس، آن است که تحقیقات مقدماتی تمامی جرایم، به عهده بازپرس بوده و دادیاران صرفا در جرایم با اهمیت کمتر، واجد صلاحیت هستند.

حفظ نظم و امنیت عمومی هر جامعه، از اهم وظایف دولت ها می باشد که این امر، معمولا از طریق تعیین ضمانت های اجرای حقوقی و کیفری، به نحو مطلوبی تامین می شود. کشور ایران نیز، از این قضیه مستثنی نبوده و دادگاه ها و دادسراها، وظیفه رسیدگی به جرایم و تعقیب مجرمین و نهایتا صدور حکم مجازات آنها را بر عهده دارند.

دادسرا، اصلی ترین نهادی است که در کنار دادگاه های کیفری، در کشف و تعقیب جرایم، نقش ایفا می نماید که این امر، نیازمند وجود مقامات خبره ای است که در دادسرا، مشغول فعالیت بوده و تحت سلسله مراتب مشخص، این امر را انجام می دهند که این مقامات، به ترتیب، شامل دادستان، بازپرس و دادیار می باشند و پرداختن به تفاوت و فرق های دادستان، بازپرس و دادیار، سبب آشنایی با شرح وظایف ایشان نیز، خواهد شد که این امر، فواید متعددی در پی خواهد داشت.

به همین مناسبت، در ادامه این مقاله، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که مقامات دادسرا چه کسانی هستند و هر کدام، چه وظایفی بر عهده دارند. سپس، به این سوال پاسخ می دهیم که برای ارجاع شکایت به بازپرس و دادیار چه مراحلی باید طی شود و نیز، اینکه برای رسیدگی در دادگاه جزایی چه مراحلی باید طی شود؟ در خاتمه نیز، تفاوت های دادستان، بازپرس، دادیار مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

مقامات دادسرا چه کسانی هستند

یکی از مهم ترین وظایف دادسرا، کشف و تعقیب جرایم، تحقیقات مقدماتی، صدور کیفرخواست برای مجرمان می باشد که از همین رو، این دادسراها، در معیت دادگاه های کیفری، مشغول فعالیت می باشند. در هر حال، دادسرا، مقامات متخصصی دارد که البته، با قاضی صادر کننده رای در دادگاه های کیفری، متفاوت می باشند. اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود، آن است که مقامات دادسرا چه کسانی هستند؟

دادستان، اولین مقام دادسرا در سلسله مراتب قضایی دادسرا می باشد که بر اساس قانون، ریاست دادسرا را نیز بر عهده داشته و از جمله مهم ترین وظایف دادستان یا همان مدعی العموم، می توان به تعقیب جرم و همچنین صدور کیفرخواست علیه مرتکب جرم اشاره نمود. بر این اساس، تفاوت رئیس دادگستری و دادستان، آن است که اساسا دادستان، برخلاف رئیس دادگستری، به عنوان مدعی العموم در دادسرا مشغول فعالیت است و هیچگونه ریاستی بر دادگاه یا دادگستری نداشته و صدور رای نیز، بر عهده وی نیست.

معاون دادستان، پس از دادستان، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا قرار می گیرد که به لحاظ قانونی، در صورت عدم حضور یا غیبت دادستان، جانشین وی بوده و می تواند انجام وظایف قانونی وی را عهده دار شود؛ همچنین است در صورتی که دادستان، علی رغم حضور در دادسرا، اقدام به تفویض اختیار به معاون خود نموده باشد.

پس از دادستان یا مدعی العموم و معاون وی، بازپرسان قرار می گیرند که از جمله مهم ترین مقامات دادسرا در راستای انجام وظایفی همچون کشف جرم و انجام تحقیقات مقدماتی جهت پیدا کردن متهم، بازجویی کردن از وی و تکمیل اسناد و مدارک مربوط به پرونده بوده و می بایست در حدود سلسله مراتب تعریف شده، تحت نظر دادستان، وظایف خود را انجام دهند.

دادیاران، از دیگر مقامات دادسرا می باشند که بنا به دستور دادستان، اقدام به انجام تحقیقات مقدماتی در ارتباط با ارتکاب جرم می نمایند. البته، از آن رو که دادیاران، پایین ترین مقام در سلسله مراتب دادسرا می باشند، نسبت به بازپرسان، از ابتکار و استقلال عمل پایین ترین برخوردار بوده و می بایست از نظرات دادستان، تبعیت نمایند. در ارتباط با اینکه تفاوت دادرس و دادیار چیست، باید گفت که بر اساس قانون، عمدتا دادرس، به معنای قاضی رسیدگی کننده به پرونده است.

دادستان، بازپرس و دادیار چه وظایفی دارند؟

بر اساس قانون، سلسله مراتب مقامات دادسرا، به ترتیب شامل مقام دادستان یا مدعی العموم، بازپرس و دادیار می باشد که هر یک، در حدود مشخص شده در قانون، قادر به انجام وظایف خود می باشند. اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود، آن است که هر یک از دادستان، بازپرس و دادیار چه وظایفی دارند؟ در پاسخ به این سوال، اهم وظایف هر یک از مقامات مزبور، ذکر شده است.

در ارتباط با وظایف و اختیارات دادستان، ماده 64 الی 88 قانون آیین دادرسی کیفری قابل توجه است که روح حاکم بر مواد مزبور، نشانگر آن است که دادستان، به نمایندگی از جامعه و محجورین، از برخی اختیارات قانونی به منظور اقامه دعوی برخوردار بوده و همچنین، دادستان، به دلیل ریاستی که بر دادسرا دارد، می تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی حضور یافته و بر نحوه آن، نظارت کند. همچنین، دادستان، در اموری که به بازپرس ارجاع می شود، حق نظارت و ارائه تعلیمات لازم را دارد.

لازم به ذکر است که در مواردی همچون شکایت شاکی یا مدعی خصوصی، اعلام ضابطین قضایی، مقامات رسمی یا اشخاص موثق، وقوع جرم مشهود، اقرار متهم یا اطلاع دادستان، شروع به تعقیب بر عهده دادستان بوده و همچنین، پس از آنکه بازپرس، تحقیقات مقدماتی را انجام داده و ادله ای مبنی بر ارتکاب جرم توسط متهم یافت شود، داستان می تواند اقدام به صدور کیفرخواست نماید.

در خصوص صلاحیت ها و وظایف بازپرس، می توان به ماده 89 الی 122 قانون آیین دادرسی کیفری اشاره نمود که به موجب آن، مهم ترین وظایف بازپرس پرونده، اقداماتی همچون انجام تحقیقات مقدماتی و جمع آوری دلایل لازم برای کشف جرم می باشد که می بایست با انجام اقدامات لازم از قبیل ممنوع الخروج نمودن متهم، سبب جلوگیری از محو و از بین رفتن دلایل و مدارک جرم شود. در نهایت هم، بازپرس می تواند برخی از قرارهای دادسرا از قبیل قرار جلب به دادرسی یا قرار منع و موقوفی تعقیب را صادر نماید.

دادیاران در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا، در پایین ترین سطح بوده و به همین دلیل، برخلاف بازپرس که در مواردی می تواند با نظر دادستان مخالفت نماید، دارای چنین اختیاری نبوده و وظایف دادیاران عمدتا در ارتباط با کشف جرم و انجام تحقیقات مقدماتی در ارتباط با جرایم می باشد. البته، در صورتی که دادستان، انجام تحقیقات مقدماتی را به دادیار ارجاع بدهد، قرارهای نهایی دادیار باید در همان روز صدور به نظر دادستان برسد.

برای ارجاع شکایت به بازپرس چه مراحلی باید طی شود؟

بازپرس، یکی از مهم ترین مقامات دادسرا می باشد که تحت سلسله مراتب قضایی مشخص، زیر نظر دادستان انجام وظیفه می نماید که مهم ترین موارد صلاحیت بازپرس، انجام تحقیقات مقدماتی و نهایتا، صدور یکی از انواع قرارهای دادسرا می باشد. در همین ارتباط، در این قسمت از مقاله، به بررسی این موضوع پرداخته شده است که برای ارجاع شکایت به بازپرس چه مراحلی باید طی شود؟

بر اساس ماده 89 قانون آیین دادرسی مدنی، شروع به تحقیقات مقدماتی از سوی بازپرسان، منوط به آن است که دادستان، آن را به بازپرس ارجاع داده باشد که این تحقیقات، ناظر بر مجموعه اقدامات قانونی است که به منظور حفظ آثار و علایم جرم، جمع آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم انجام می شود.

در هر حال، پس از ارجاع شکایت به بازپرس، وی می بایست در کمال بی طرفی و در حدود اختیارات قانونی، تحقیقات مقدماتی را انجام داده و آن را به سرعت و به نحو مستمر انجام دهد؛ حتی در روزهای تعطیل. لازم به ذکر است که بازپرس، باید شخصا این تحقیقات را انجام دهد؛ لکن در برخی از جرایم، می تواند پس از دادن تعلیمات لازم، انجام آن را به ضابطان دادگستری واگذار نماید. در همین خصوص، پیشنهاد می شود مقاله زیر را نیز مطالعه نمایید.

برای ارجاع شکایت به دادیار چه مراحلی باید طی شود؟

طرح شکایت و ثبت شکواییه، یکی از مهم ترین موجبات رسیدگی به جرایم، در دادسراها محسوب می شود که به این منظور، شاکی، با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، می تواند اقدام به ثبت یک نمونه شکواییه علیه متهم نماید. اما سوالی که در این ارتباط مطرح می شود، آن است که اساسا برای ارجاع شکایت به دادیار چه مراحلی باید طی شود؟

در پاسخ به این سوال، باید گفت که بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری، ارجاع پرونده به دادیاری، به این صورت است که پس از ثبت شکایت توسط شاکی، دادستان، بر اساس اصل تخصص، اقدام به ارجاع پرونده به دادیاری می نماید؛ هر چند باید در نظر داشت که دادیار، در سلسله مراتب قضایی، پایین ترین مقامات دادسرا محسوب می شود و به همین دلیل، صلاحیت انجام تحقیقات مقدماتی در ارتباط با برخی از جرایم مهم که در ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری آمده است را ندارند.

در هر حال، پس از ارجاع پرونده به دادیاری و انجام تحقیقات مقدماتی توسط دادیار، یکی از انواع قرارهای دادسرا صادر می شود. اما در صورت صدور قرارهای نهایی توسط دادیاری و همچنین، قرار تامین منتهی به بازداشت متهم، این قرارها، می بایست در همان روز، به نظر دادستان رسیده و دادستان، می بایست ظرف مهلت 24 ساعت، در خصوص آن اظهارنظر نماید.

برای رسیدگی در دادگاه جزایی چه مراحلی باید طی شود؟

نظام حقوقی ایران، در دعاوی کیفری، یک نظام دوگانه را مورد پیش بینی قرار داده است که به موجب آن، دادسرا، در کنار دادگاه کیفری، مشغول فعالیت بوده و هریک، کارویژه تخصصی خود را انجام می دهند. بر این مبنا، عموما دادسرا، وظیفه تحقیقات مقدماتی را عهده دار بوده و دادگاه جزایی، وظیفه صدور رای را دارد. اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود، آن است که برای رسیدگی در دادگاه جزایی چه مراحلی باید طی شود؟

در پاسخ به این سوال، باید گفت که اساسا رسیدگی در دادگاه جزایی، منوط به آن است که ابتدا، امر تحقیقات مقدماتی، در دادسرا، انجام شده و پس از کامل شدن پرونده توسط مقامات دادسرا، این نتیجه حاصل شود که متهم، به احتمال زیاد، مجرم است. در این صورت، مقامات دادسرا، یک کیفرخواست علیه متهم صادر نموده و پرونده تکمیل شده را به دادگاه جزایی ارسال می کنند تا قاضی دادگاه کیفری، بتواند با ملاحظه پرونده، اقدام به صدور حکم نماید.

لازم به ذکر است که طرح پرونده در دادسرا، منوط به آن است که یا شاکی خصوصی، اقدام به ثبت شکواییه علیه متهم نموده باشد و یا اینکه در جرایم مشهود، مدعی العموم، شکایت را در دادسرا پیگیری نماید. علاوه بر اقرار متهم مبنی بر ارتکاب جرم، اعلام و اخبار ضابطین دادگستری نیز، از دیگر روش هایی است که می تواند سبب طرح پرونده در دادسرا و دادگاه های جزایی شود.

در هر حال، قاضی دادگاه جزایی نیز، پس از مشاهده پرونده، می تواند تحقیقات و بررسی های لازم را در ارتباط با جرم و مجرم انجام داده و به استناد هر یک از ادله اثبات دعوی، اقدام به صدور رای نماید که این رای، لازم الاجرا بوده و پس از قطعیت یافتن، توسط واحد اجرای احکام دادگاه کیفری، به اجرا خواهد رسید.

تفاوت های دادستان، بازپرس و دادیار

به لحاظ قانونی، میان مقامات دادسرا، سلسله مراتب وجود داشته و به همین دلیل، هر کدام از مقامات دادستان، بازپرس و دادیار می بایست بر اساس صلاحیت های ذکر شده در قانون آیین دادرسی کیفری، وظایف خود را انجام دهند. از این منظر، میان وظایف و اختیارات دادستان، بازپرس و دادیاران، تفاوت های مهمی وجود دارد که در این قسمت از مقاله، به توضیح تفاوت های دادستان، بازپرس و دادیار پرداخته شده است.

به طور کلی، بر اساس ماده 92 قانون آیین دادرسی کیفری، اصل بر آن است که تحقیقات مقدماتی در تمامی جرایم، توسط بازپرس صورت گیرد؛ لذا کار ویژه تحقیقات مقدماتی، علی الاصول، به بازپرس اختصاص یافته و این، یکی از فرق های مهم بازپرس با دادیار و دادستان است. لذا در پاسخ به این سوال که بازپرس بالاتر است یا دادیار، باید گفت که اساسا مقام دادستان، بالاتر از دادیار و بازپرس بوده و در راس سلسله مراتب دادسرا است.

البته، در صورت کمبود بازپرس در دادسرا، دادستان نیز، دارای کلیه وظایف و اختیاراتی است که برای بازپرس تعیین شده است و در این حالت، دادستان می تواند در غیر جرایم مستوجب مجازات های مقرر در ماده 302 این قانون، انجام تحقیقات مقدماتی را به دادیار ارجاع نماید؛ اما قرار نهایی دادسرا و نیز قرار تامین منتهی به بازداشت متهم صادره توسط دادیار، می بایست در همان روز به اطلاع دادستان برسد و دادستان نیز باید در مدت 24 ساعت، در این مورد اظهارنظر کند.

بر این اساس، تفاوت بازپرس و دادیار در آن است که بازپرس، در تمام موارد می تواند تحقیقات مقدماتی را انجام دهد؛ لکن صلاحیت بازپرس و به تبع آن دادیار، شامل برخی از جرایم مهم و عمده مذکور در ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری نمی شود که این جرایم عبارتند از: جرایم مستوجب مجازات سلب حیات یا اعدام؛ جرایم مستوجب حبس ابد؛ جرایم سیاسی و مطبوعاتی؛ جرایم مستوجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر؛ جرایم مستوجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی یا میزان نصف دیه کامل یا بیشتر.

علاوه بر این، کلیه قرارهای صادره توسط دادیار، می بایست با موافقت دادستان باشد و در صورتی که بین دادستان و دادیار در این خصوص اختلاف نظری ایجاد شود، نظر دادستان، متبع است. در صورتی هم که میان دادستان و بازپرس، اختلاف نظر وجود داشته باشد، (جز در صورتی که بازپرس قرار بازداشت موقت متهم را صادر کرده ولی دادستان با آن موافقت نکند) نظر دادستان اجرا می شود. همچنین، زمانی که دادستان، تحقیقات را ناقص بداند و تقاضای تکمیل تحقیقات را داشته باشد، بازپرس مکلف به انجام آن طبق نظر دادستان است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص تفاوت های دادستان، بازپرس، دادیار در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تفاوت های دادستان، بازپرس، دادیار پاسخ دهند.