کودکان کار و قوانین مربوط

به کار گماردن افراد کمتر از 15 سال تمام، ممنوع است و افراد بین 15 تا 18 سال را نیز، صرفا در صورت رعایت ویژگی های کار کودک پیش بینی شده در قانون کار، می توان به کار گمارد. مجازات بکارگیری کودکان برای کار بر خلاف شرایط پیش بینی شده در قوانین مربوط، مواردی چون، حبس و جزای نقدی می باشد.

کودکان و نوجوانان، در سراسر جهان، از اهمیت ویژه ای برخوردارند و از همین رو، قانون گذاران، با دقت نظر بیشتری در حوزه مسائل مربوط به این دسته از افراد جامعه، تعیین تکلیف می نمایند. کشور ایران نیز از این امر، مستثنی نیست و اهمیت ویژه ای برای حقوق کودکان و نوجوانان زیر 18 سال، قائل است.

ازجمله مسائلی که قانون گذار ایران، نسبت به آن، توجه داشته و قوانین سخت گیرانه ای در خصوص آن، وضع نموده، کار کودکان است و کارفرمایانی که بر خلاف قوانین مربوطه، اقدام به بکارگیری کودکان نمایند، مجازات خواهند شد.

لذا در مقاله حاضر و در راستای اطلاع رسانی، در این خصوص که در قوانین ایران، چه شخصی کودک محسوب می گردد، مقصود از کودکان کار و ویژگی های کار کودک، مورد بررسی قرار گرفته و پس از توضیح مواردی چون، کار کردن کودکان از منظر قانون کار و حمایت از کودکان کار در قانون حمایت از حقوق اطفال و نوجوانان، در خصوص مجازات بکارگیری کودکان برای کار صحبت شده و فایل دانلود قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، ارائه گردیده است.

قوانین ایران چه کسی را کودک می داند؟

برای پاسخ به این پرسش که قوانین ایران چه کسی را کودک می داند؟ باید به قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (مصوب 1399)، مراجعه کرد و ماده یک و دو این قانون و بندها و تبصره های این مواد را مورد بررسی قرار داد. بند الف و ب ماده 1 قانون مذکور، مقرر می دارد:

طفل، هر فردی که به سن بلوغ شرعی نرسیده است، می باشد و نوجوان، هر فرد زیر هجده سال کامل شمسی است که به سن بلوغ شرعی رسیده است. ماده ۲ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان نیز مقرر می دارد: "تمام افرادی که به سن هجده سال تمام شمسی نرسیده‌ اند، مشمول این قانون می‌ باشند."

با در نظر گرفتن موارد مذکور، همچنین با مد نظر قرار دادن ماده 85 قانون امور حسبی که ولی را در اذن دادن به کار کردن فرد محجور، مختار دانسته و ماده 79 و 80 قانون کار که قوانین کار نوجوان را مشخص می کنند، می توان گفت، کودک، هر طفل زیر 15سال است و نوجوان، هر فرد بین 15 سال تمام تا 18 سال تمام. در ادامه، اینکه تعریف کار کودک چیست، بررسی خواهد شد.

تعریف کودک کار

در پاسخ به این پرسش که تعریف کودک کار چیست؟ باید گفت، به طور کلی، کودکان کار، افراد زیر 18 سالی هستند که به واسطه فقر، مشکلات اقتصادی، داشتن والد بد سرپرست و مسائلی از این دست، بجای تحصیل یا در کنار تحصیل، مجبور به انجام کار بوده و در مقابل کار انجام شده، مزد دریافت می کنند.

اما برای بررسی تعریف کودک کار در ایران، باید تیتر پیشین مقاله و برخی مواد قانون کار را مد نظر قرار داد. در تیتر پیشین، اینکه در قوانین ایران، به چه فردی، کودک اطلاق می گردد، مورد بررسی قرار گرفت و توضیح داده شد که بر اساس مفاد قوانین مختلف، از جمله قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (مصوب 1399)، هر فرد زیر 15 سال، کودک تلقی محسوب می شود.

ماده 79 و 80 قانون کار نیز مقرر می دارند: "به کار گماردن افراد کمتر از 15 سال تمام، ممنوع است" و "کارگری که سنش بین 15 تا 18 سال تمام باشد، کارگر نوجوان نامیده می‌ شود و در بدو استخدام باید، توسط سازمان تامین اجتماعی، مورد‌ آزمایش‌ های پزشکی، قرار گیرد."

با استناد به موارد مذکور، می توان گفت، در ایران، مقصود از کودکان کار، دختران و پسران زیر 15 سال تمامی هستند که توسط کارفرما، به کار گرفته می شوند و در مقابل کار انجام شده، مزد دریافت می کنند. در ادامه، ویژگی های کار کودکان در قوانین ایران، بررسی خواهد شد.

ویژگی های کار کودکان

ویژگی های کار کودکان، ازجمله موارد مهمی است که باید، در هنگام بکارگیری آنان در مشاغل مختلف، مورد توجه قرار گیرد. ویژگی های کار کودکان و نوجوانان، در قانون کار و قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (مصوب 1399)، پیش بینی شده است. بر اساس مفاد قوانین مذکور، ویژگی های کار کودکان (مقصود، افراد 15 سال تمام تا 18 سال است)، عبارتند از:

آزمایش های پزشکی باید، در خصوص کارگر نوجوان، توسط سازمان تامین اجتماعی، انجام گیرد و هر سال، تکرار گردد. (مستفاد از مواد 80 و 81 قانون کار)

کار باید، متناسب با توانایی کارگر نوجوان باشد (پزشک انجام دهنده معاینات قبل از کار، درباره تناسب نوع کار با توانایی کارگر نوجوان، اظهار نظر خواهد کرد.) (مستفاد از مواد 80 و 81 قانون کار)

"ساعات کار روزانه کارگر نوجوان، نیم ساعت کمتر از ساعات کار معمولی کارگران است و ترتیب استفاده از این امتیاز، با توافق کارگر و کارفرما، تعیین خواهد شد." (ماده 82 قانون کار)

" ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز ارجاع کارهای سخت و زیان آور و خطرناک و حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگر نوجوان ممنوع است." (ماده 83 قانون کار)

 ماهیت کار، نباید برای سلامتی یا اخلاق کارگر نوجوان، زیان آور باشد و تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است. (مستفاد از ماده ۸۴ قانون کار)

در صورتی که نوجوان، کارآموز است، ساعت کار وی در کارگاه، نباید از شش ساعت در روز، تجاوز کند.

کارآموزی توام با کار نوجوانان تا سن ۱۸ سال تمام، نباید از حدود توانایی آنان خارج بوده و برای سلامت، رشد جسمی و روحی آنان مضر باشد. (مستفاد از ماده ۱۱۷ قانون کار ). علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط کار نوجوانان در قوانین کار می توانند، مقاله زیر را مورد مطالعه، قرار دهند.

کار کردن کودکان از منظر قانون کار

برای بررسی شرایط و قواعد کار کردن کودکان از منظر قانون کار، باید به قانون کار جمهوری اسلامی ایران (مصوب ۱۳۶۸)، مراجعه کرد و مبحث پنجم از فصل سوم این قانون را که در خصوص شرایط کار نوجوانان، تعیین تکلیف می نماید، مورد بررسی قرار داد.

بر اساس ماده 79 قانون کار،" به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام، ممنوع است" و افراد بین 15 تا 18 سال را نیز، صرفا در صورتی که شرایط به کارگماردن کارگران نوجوان، در خصوص آن ها رعایت گردد، می توان به کار گرفت. (این شرایط، در تیتر پیشین، بررسی و ذکر شده اند.)

بنابراین، قانون کار، مخالفتی با کار کودکان بین 15 تا 18 سال نداشته و کارفرمایان می توانند، در صورت رعایت شرایط و قوانین پیش بینی شده در قانون کار، از نیروی کار نوجوان، استفاده کنند. در ادامه، حمایت از کودکان کار در قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان، بررسی شده است.

حمایت از کودکان کار در قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان

علاوه بر قانون کار، حمایت از کودکان کار، در قانون حمایت از حقوق اطفال و نوجوانان نیز صورت گرفته و در این تیتر از مقاله حقوقی دینا، اشکال مختلف حمایت از کودکان کار در قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان، مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این قانون، در بندهای ماده 6 خود، وظایف و تکالیف مختلفی را در حوزه کودکان کار، به دستگاه‌ ها و نهادهای مختلف، محول می نماید؛ 

 بر اساس مفاد بندهای ماده 6 قانون حمایت از حقوق اطفال و نوجوانان، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مکلف است، نظارت موثر بر اماکن کار، جهت پیشگیری و مقابله با آزار یا بهره‌ کشی اقتصادی از اطفال یا نوجوانان را داشته باشد.

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است، اقدام به تدوین دستورالعمل‌ های بهداشت کار و مراقبت پزشکی، برای انطباق شرایط کار نوجوانان با استانداردهای لازم نماید. 

نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران نیز موظف است از طریق پلیس ویژه اطفال و نوجوانان، "نسبت به شناسایی اطفال و نوجوانان در وضعیت مخاطره‌‌ آمیز، اقدام کرده و در موارد مراجعه یا معرفی آنان به نیروی انتظامی یا مواجه شدن با آنان در حین اجرای وظیفه و یا شکایت از آن ها، اقدامات لازم را برای معرفی این کودکان و نوجوانان، به سازمان بهزیستی کشور یا مراجع قضائی، انجام داده و حمایت‌های مورد نیاز را بر اساس این قانون یا سایر قوانین مربوط، بجا آورد.

مجازات بکارگیری کودکان برای کار

قانون گذار، اقدام به پیش بینی مجازات بکارگیری کودکان برای کار نموده و با توجه به اهمیت این موضوع، در این تیتر از مقاله حقوقی دینا، در خصوص این مجازات ها و انواع آن، توضیح داده شده است. مجازات بکارگیری کودکان برای کار، به شرح زیر است:

هرگونه معامله راجع به طفل یا نوجوان، با هدف بهره‌ کشی اقتصادی از آن ها، مرتکب را با مجازات حبس درجه چهار پیش بینی شده در قانون مجازات اسلامی (حبس بیش از پنج تا ده سال)، مواجه می سازد. مقصود از بهره کشی اقتصادی، بکارگیری غیرقانونی طفل و نوجوان و یا وادار کردن یا گماردن هر یک از آن ها، به کار یا خدمتی است که از لحاظ جسمی، روانی، اخلاقی یا اجتماعی و با توجه به وضع طفل و نوجوان، برای آن ها، مضر یا خطرناک باشد. (مستفاد از ماده 11 و بند ث ماده 1 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399)

مرتکب بهره کشی اقتصادی از اطفال و نوجوانان، علاوه بر مجازات های مذکور در قانون کار، به مجازات حبس درجه شش قانون مجازات اسلامی (حبس بیش از 6 ماه تا 2 سال) نیز محکوم می‌ گردد. (مستفاد از ماده 15 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399)

کارفرمایانی که در بدو استخدام کارگر نوجوان، از معرفی او برای انجام معاینات پزشکی به سازمان تامین اجتماعی، استنکاف و خودداری می ورزند یا نظر پزشک سازمان را در محول کردن کار متناسب با توانایی نوجوان، در نظر نمی گیرند، همچنین، کارفرمایانی که ساعت کاری پیش بینی شده در خصوص کار نوجوانان را رعایت نمی نمایند، علاوه بر رفع‌ تخلف یا تادیه حقوق کارگر و یا هر دو، ملزم به پرداخت جریمه، به ازای هر کارگر، به شرح زیر هستند؛

برای تا 10 نفر، 30 تا 100 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر؛ برای تا 100 نفر نسبت به مازاد 10 نفر، 10 تا 30 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر؛ برای بالاتر از 100 نفر نسبت به مازاد 100 نفر، 5 تا 10 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر و ‌در صورت تکرار تخلف، متخلف، به 1.1 تا 1.5 برابر حداکثر جرائم نقدی ذکر شده و یا به حبس از 91 روز تا 120، روز محکوم خواهد شد. (مستفاد از ماده 175 قانون کار)

کارفرمایانی که اقدام به ارجاع هر نوع کار اضافی، کارهای سخت و زیان‌آور و خطرناک به کارگر نوجوان نمایند و یا انجام کار در شب را به او محول کنند و یا از او بخواهند، اقدام به حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی کند، همچنین کارفرمایانی که اقدام به محول کردن کارهایی به نوجوان می نمایند که برای سلامتی یا اخلاق نوجوانان، زیان آور است، علاوه بر رفع تخلف یا تادیه حقوق کارگر یا هر دو، به جزای نقدی، به شرح زیر، محکوم می گردند:

برای تا 10 نفر، 200 تا 500 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر؛ برای تا 100 نفر نسبت به مازاد 10 نفر، 20 تا 50 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر؛ برای تا بالاتر از 100 نفر نسبت به مازاد 100 نفر، 10 تا 20 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر و ‌در صورت تکرار تخلف، متخلفان، به حبس از 91 روز تا 180 روز محکوم خواهند شد. (مستفاد از ماده 176 قانون کار)

دانلود قانون حمایت از اطفال و نوجوانان

در تیترهای پیشین مقاله، کودکان کار و قوانین مربوط آن ها و مجازات بکارگیری کودکان برای کار، مورد بررسی قرار گرفت و در خصوص حمایت از کودکان کار در قانون حمایت از حقوق اطفال و نوجوانان، توضیح داده شد. در این تیتر از مقاله، فایل دانلود قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، ارائه گردیده تا خوانندگان محترم، در صورت نیاز، از آن، استفاده نمایند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مجازات بکارگیری کودکان برای کار و قوانین مربوط در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مجازات بکارگیری کودکان برای کار و قوانین مربوط پاسخ دهند.