معافیت ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم

از جمله شرایط استفاده از معافیت ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم، حقیقی بودن شخصیت مودی مالیاتی و تسلیم اظهارنامه مالیاتی توسط وی، در مواعد مقرر می باشد. نحوه محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل اشخاص حقیقی، پس از کسر معافیت معیشتی، بر اساس نرخ های ماده 131 قانون مالیات و اصلاحات آن در هر سال است.

قانون گذار، در راستای حمایت از کسب و کارهای اشخاص حقیقی مشمول پرداخت مالیات (در مشاغل فردی یا شراکت مدنی (اعم از قهری یا اختیاری)، همواره، سیاست های مالیاتی مختلفی را طراحی و اجرا می نماید تا به واسطه اعمال سیاست ها، این دسته از مشمولین، مالیات بر درآمد مشاغل کمتری بپردازند.

از جمله سیاست های حمایتی دولت در راستای پرداخت کمتر مالیات بر درآمد مشاغل اشخاص حقیقی، معافیت ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم است که به آن، معافیت معیشتی نیز می گویند و تنها کسانی موفق به استفاده از این نوع از انواع معافیت مالیاتی هستند که از قواعد آن مطلع بوده و از شرایط آن، برخوردار باشند.

لذا در مقاله حاضر، معافیت معیشتی یا معافیت ماده 101 قانون مالیات های مستقیم، متن ماده ۱۰۱، شرایط معافیت معیشتی، همچنین، جدول میزان و سقف این معافیت، بررسی گردیده و پس از صحبت در این باره که آیا همه مشاغل دارای شریک می توانند از دو فقره معافیت معیشتی استفاده کنند یا خیر و حداکثر تعداد معافیت های سالانه ماده ۱۰۱ قانون مالیات، چقدر است، در خصوص نحوه محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل اشخاص موضوع ماده 101 پس از کسر معافیت معیشتی، توضیح داده شده است.

معافیت ماده ۱۰۱ یا معافیت معیشتی چیست

معافیت معیشتی یا معافیت ماده 101 قانون مالیات های مستقیم که در برخی مواد فصل چهارم باب چهارم قانون مالیات های مستقیم، مورد تصریح قرار گرفته، یکی از مهم ترین سیاست های تشویقی دولت، در راستای ترغیب مودیان به پرداخت مالیات بوده و با هدف کمک به صاحبان درآمد و کسب و کار ها، پیش بینی گردیده است. برای پاسخ به این پرسش که معافیت ماده ۱۰۱ یا معافیت معیشتی چیست؟ باید ماده 101 قانون مالیات های مستقیم را مورد بررسی قرار داد.

 بر اساس این ماده از مواد قانون مالیات مستقیم، مقصود از معافیت ماده 101 یا معافیت معیشتی، این است که بخشی از درآمد مشمولین مالیات، از پرداخت مالیات بر درآمد مشاغل، معاف است و میزان درآمد معافیت از پرداخت مالیات، هر ساله در قانون بودجه سنواتی، مشخص و به نهادهای ذی صلاح، ابلاغ می گردد.

شایان ذکر است، از آنجاکه ازجمله شرایط بهره مندی از معافیت ماده ۱۰۱ یا معافیت معیشتی، این است که مودی مالیاتی، در مواعد مقرر و از طریق درگاه ملی خدمات مالیات my.tax.gov.ir، اظهارنامه خود را ثبت کرده باشد، مطالعه مقاله زیر، توصیه می گردد.

متن ماده 101 قانون مالیات های مستقیم

همانطور که در تیتر قبلی مقاله، مورد اشاره قرار گرفت، معافیت معیشتی، در ماده 101 قانون مالیات های مستقیم، پیش بینی گردیده و در خصوص قواعد آن، تعیین تکلیف شده است. لذا در این تیتر از مقاله، متن ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم، ارائه خواهد شد تا خوانندگان محترم، در صورت نیاز، از آن، استفاده نمایند. ماده 101 قانون مالیات های مستقیم مقرر می دارد:

"درآمد سالانه مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کرده‌ اند، تا ‌میزان معافیت موضوع ماده (84) این قانون، از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن، به نرخ های مذکور در ماده (131) این قانون، مشمول مالیات خواهد بود. شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیت فوق، نسبت به عملکرد سال 1382 به بعد، جاری است."

"تبصره 1- در مشارکت­ های مدنی، اعم از اختیاری و قهری، شرکا، حداکثر از دو معافیت استفاده خواهند کرد و مبلغ معافیت به ­طور مساوی، بین آنان تقسیم و ‌باقی­مانده سهم هر شریک، جداگانه مشمول مالیات خواهد بود. شرکایی که با هم رابطه زوجیت دارند، از لحاظ استفاده از معافیت، در حکم یک شریک‌ تلقی و معافیت مقرر، به زوج اعطا می‌ گردد."

"در صورت فوت احد از شرکا، وراث وی به عنوان قائم‌ مقام قانونی، از معافیت مالیاتی سهم متوفی در‌ مشارکت، به شرح فوق استفاده نموده و این معافیت به­ طور مساوی، بین آنان تقسیم و از درآمد سهم هر کدام، کسر خواهد شد."

"تبصره 2- در صورتی که هر شخص حقیقی، دارای بیش از یک واحد شغلی باشد، مجموع درآمد واحدهای شغلی وی، با کسر فقط یک معافیت موضوع این ماده، مشمول مالیات به نرخ های مذکور در ماده (131) این قانون می‌ شود."

شرایط معافیت ماده ۱۰۱ یا معافیت معیشتی

شرایط معافیت ماده ۱۰۱ یا معافیت معیشتی، پرسش اغلب افرادی است که متقاضی استفاده از این نوع از انواع معافیت مالیاتی، هستند. لذا در ادامه و بر اساس آنچه در ماده 101 قانون مالیات های مستقیم آمده، شرایط استفاده از معافیت معیشتی، ذکر خواهد شد. این شرایط، عبارتند از:

متقاضی، اعم از اینکه دارای شریک است یا به صورت فردی فعالیت می نماید، شخصیت حقیقی باشد؛

متقاضی استفاده از معافیت معیشتی در مشاغل دارای شریک، به مشاغلی که اشتغال به آن ها، نیاز به تایید برخی صلاحیت های تخصصی دارد، نظیر دفاتر اسناد رسمی، پزشکان، نمایندگی های بیمه و ….، مشغول نباشد.

متقاضی، در مواعد مقرر اعلامی و از طریق درگاه ملی خدمات مالیات که از زیرمجموعه های سامانه عملیات الکترونیکی امور مالیاتی است، اظهارنامه مالیاتی خود را ثبت و تسلیم اداره امور مالیاتی نموده باشد.

متقاضی، از پایانه فروشگاهی موضوع ماده (۱) قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، مصوب ۱۳۹۸/۷/۲۱، با امکان درج مشخصات کالا و هویت خریدار، استفاده کند. (این مورد، سقف درآمد معاف از مالیات معیشتی را افزایش می دهد.)

جدول میزان و سقف معافیت ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم

برای ارائه جدول میزان و سقف معافیت ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم، باید ماده 84 قانون مالیات و قانون بودجه هر ساله را مورد بررسی قرار داد؛ چرا که در ماده 101 قانون مالیات های مستقیم، برای تعیین سقف درآمد مشمول معافیت معیشتی، به ماده (84) قانون مالیات های مستقیم، ارجاع داده شده و ماده 84 قانون مالیات نیز، تعیین میزان معافیت را به قانون بودجه سنواتی هر سال، ارجاع داده است.

صدر ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم، مقرر داشته، "درآمد سالانه مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل، در موعد مقرر تسلیم کرده‌ اند تا ‌میزان معافیت موضوع ماده (84) این قانون، از پرداخت مالیات، معاف ..." است.

ماده 84 قانون مالیات های مستقیم (اصلاحی 1394/04/31) نیز مقرر می دارد: "میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه مشمول مالیات حقوق از یک یا چند منبع، هرساله در قانون بودجه سنواتی، مشخص می‌ شود." با در نظر گرفتن موارد مذکور، جدول میزان و سقف معافیت ماده 101 قانون مالیات های مستقیم در سال جاری (۱۴۰۳)، با در نظر گرفتن بند ح تبصره 6 قانون بودجه ۱۴۰۳، به شرح زیر است:

بر اساس بند ح تبصره 6 قانون بودجه 1403، "میزان معافیت درآمد مشمول مالیات سالانه مالیات بر درآمد مشاغل موضوع ماده (۱۰۱) قانون مالیات مستقیم، به مبلغ یک میلیارد (۱,۰۰۰,۰۰۰،۰۰۰) ریال تعیین می شود. در صورتی که صاحبان مشاغل، از پایانه فروشگاهی موضوع ماده (۱) قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، مصوب ۱۳۹۸/۷/۲۱، با امکان درج مشخصات کالا و هویت خریدار، استفاده کنند، معافیت مذکور، مبلغ یک میلیارد و چهار صد و چهل میلیون (۱.۴۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال، تعیین می شود."

همه مشاغل دارای شریک می توانند از دو فقره معافیت معیشتی استفاده کنند

در پاسخ به اینکه آیا همه مشاغل دارای شریک می توانند از دو فقره معافیت معیشتی استفاده کنند یا خیر؟ باید گفت، خیر، تمامی مشاغل دارای شریک، قادر به استفاده از این نوع از انواع معافیت مالیاتی نبوده و تنها، اشخاص و مشاغل تصریح شده در باب چهارم فصل چهارم قانون مالیات مستقیم می توانند، از دوفقره معافیت معیشتی، استفاده نمایند.

مستند این امر نیز، مواد 93 و 94، همچنین، تبصره 1 ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم و صورتجلسه شورای عالی مالیاتی که در 25 اردیبهشت سال 1398 و در اجرای بند ۳ ماده ۲۵۵ قانون مالیات های مستقیم، در خصوص نامه شماره ۲۳۰/۶۲۹۸۹/، مورخ 23 بهمن 1397، منتشر شد، می باشد.

مستفاد از صورتجلسه شورای عالی مالیاتی که در اردیبهشت سال 1398 و در اجرای بند ۳ ماده ۲۵۵ قانون مالیات های مستقیم، در خصوص نامه شماره ۲۳۰/۶۲۹۸۹/، مورخ 23 بهمن 1397، که راجع به ابهامات مطرح شده درباره استفاده از معافیت‌ شرکا موضوع تبصره ۱ ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم، ابلاغ شد؛ 

"صاحبان مشاغلی که قائم به شخص هستند و پروانه و مجوز فعالیت آن ها، از سوی مراجع مربوط، به نام یک شخص دارای تخصص و گواهی مرتبط به آن فعالیت، صادر می شود، نمی توانند در عمل برای خود، شریک در نظر بگیرند، بنابراین تسری معافیت تبصره ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم، به قراردادهای رسمی شراکت، در خصوص مشاغلی که اشتغال به آن ها، نیاز به تایید برخی صلاحیت های تخصصی دارد، نظیر دفاتر اسناد رسمی، پزشکان، نمایندگی های بیمه و …. ، امکان پذیر، نخواهد بود."

بر اساس تبصره ماده 93 قانون مالیات های مستقیم، "درآمد شرکت‌ های مدنی (اعم از اختیاری یا قهری‌) و همچنین درآمدهای ناشی از فعالیت‌ های مضاربه، در صورتی که ‌عامل (مضارب‌) یا صاحب سرمایه، شخص حقیقی باشد، تابع ‌مقررات این فصل می‌ باشد."

‌

ماده 94 این قانون نیز مقرر داشته: "درآمد مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل‌، عبارت است از کل فروش کالا و خدمات، به اضافه سایر درآمدهای ‌آنان که مشمول مالیات فصول دیگر شناخته نشده، پس از کسر هزینه‌ ها و استهلاکات مربوط، طبق مقررات فصل هزینه‌ های قابل ‌قبول و استهلاکات‌."

بر اساس تبصره 1 ماده 101 قانون مالیات مستقیم، دو شریک از شرکای داری شراکت اختیاری یا قهری، می توانند از دو معافیت معیشتی، استفاده کنند؛ مبلغ معافیت معیشتی در این شرایط، به­ طور مساوی، بین آنان تقسیم خواهد شد و باقی­مانده سهم هر شریک، به صورت جداگانه، مشمول مالیات خواهد گردید. 

نکته مهم اینکه، شرکای دارای رابطه زوجیت، از لحاظ استفاده از معافیت معیشتی، در حکم یک شریک‌ تلقی خواهند شد و معافیت معیشتی، به زوج اعطا می‌ شود. همچنین، باید مد نظر داشت که معافیت معیشتی، در صورت فوت احدی از شرکا، به وراث متوفی که قائم‌ مقام قانونی او هستند، منتقل می گردد؛

با این توضیح که وراث شریک متوفی، از معافیت مالیاتی معیشتی سهم متوفی در‌ مشارکت، به شرح آنچه در ماده 101 قانون مالیات های مستقیم آمده، استفاده خواهند کرد و این معافیت، به صورت مساوی بین وراث، تقسیم و از درآمد سهم هر کدام، کسر خواهد گردید.

حداکثر تعداد معافیت های سالانه ماده 101 قانون مالیات های مستقیم

یکی از پرسش های رایج مطرح شده از سوی مودیان مالیاتی، مبنی بر این است که حداکثر تعداد معافیت های سالانه ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم، چقدر است؟ لذا در این تیتر از مقاله دینا، پرسش مطروحه، بررسی و به آن، پاسخ داده خواهد شد. در پاسخ به پرسش فوق الذکر باید گفت؛

مستفاد از ماده 101 قانون مالیات های مستقیم، حداکثر تعداد معافیت های سالانه ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم، برای مشاغل دارای شریک، دو معافیت مالیاتی، خواهد بود و اگر تعداد شرکا، بیش از دو نفر باشد، شرکا حداکثر از دو معافیت مالیاتی استفاده خواهند کرد و در نهایت، مبلغ معافیت، به‌ صورت مساوی، بین آنان ها تقسیم خواهد شد. در این شرایط، پس از اعمال معافیت معیشتی، ‌‌باقیمانده سهم هر شریک، بدون معافیت، و بر اساس نرخ های ماد 131 قانون مالیات مستقیم، مشمول مالیات خواهد گردید.

در مشاغل فاقد شریک، هر شخص حقیقی، صرفا از یک معافیت معیشتی در سال، بهره مند می گردد. نکته مهم اینکه، بر اساس تبصره 2 ماده 101 قانون مالیات مستقیم،" در صورتی که هر شخص حقیقی، دارای بیش از یک واحد شغلی باشد، مجموع درآمد واحدهای شغلی وی، با کسر فقط یک معافیت موضوع این ماده، مشمول مالیات، به نرخ های مذکور در ماده (131) این قانون می‌ شود."

نحوه محاسبه مالیات پس از کسر معافیت معیشتی

برای بررسی نحوه محاسبه مالیات پس از کسر معافیت معیشتی موضوع ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم، باید بخشی از صدر ماده 101 را مورد بررسی قرارد داد. صدر ماده مذکور، در خصوص نحوه محاسبه مالیات پس از کسر معافیت معیشتی، مقرر می دارد:

"درآمد سالانه مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کرده‌ اند، تا ‌میزان معافیت موضوع ماده (84) این قانون، از پرداخت مالیات، معاف و مازاد آن، به نرخ های مذکور در ماده (131) این قانون، مشمول مالیات خواهد بود." 

بنابراین، پس از کسر معافیت معیشتی، مالیات مازاد درآمد فرد نسبت به مبلغ معافیت، بر اساس نرخ های پیش بینی شده در ماده 131 قانون مالیات های مستقیم و ابلاغیه ها و اصلاحات آن در سال تعیین مالیات، محاسبه می گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص معافیت ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم در کانال تلگرام حقوق تجاری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون معافیت ماده 101 قانون مالیات های مستقیم پاسخ دهند.