تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث آن است که اساسا ابتدا، تمامی ورثه باید با توافق یکدیگر یا با مراجعه به دادگاه و طبق قانون، ترکه را میان خود تقسیم نمایند و پس از آن، در صورتی که بنا به دلایلی، یکی از ورثه، از ارائه سهم الارث دیگران امتناع نماید، یک نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث را به دادگاه حقوقی ارائه نمود.

فوت افراد، آثار حقوقی مهمی را به لحاظ مالی، بر جای می گذارد که یکی از آنها، تعیین تکلیف اموال و دارایی های متوفی است. بر اساس قانون مدنی، اموال متوفی، از طریق عمل کردن به وصایای احتمالی متوفی و پرداخت بدهی های وی، انجام شده و پس از آن، اگر مالی باقی بماند، بر اساس قانون، به عنوان ارث، به ورثه متوفی خواهد رسید.

در ارتباط با ارث بردن ورثه از متوفی، دو اصطلاح حقوقی مهم با عنوان "تقسیم ترکه" و "مطالبه سهم الارث" وجود دارد که از برخی جنبه ها، با هم تفاوت دارند؛ از جمله اینکه تقسیم ترکه، مرحله قبل از مشخص شدن میزان سهم هر کدام از ورثه است؛ لکن مطالبه سهم الارث، مربوط به زمانی است که سهم هر کدام از ورثه، مشخص شده لکن بنا به دلایلی، سایر ورثه از تسلیم آن به صاحب سهم الارث، خودداری می کنند. از همین رو و به دلیل تفاوتی که در مراحل و نحوه دادخواست تقسیم ترکه با مطالبه سهم الارث وجود دارد، پرداختن به این بحث، ضروری به نظر می رسد.

لذا در ادامه این مقاله، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث چیست و تفاوت آنها در چیست. سپس، شرایط قانونی هر یک از تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، مطالبه سهم الارث قبل از تقسیم ترکه و روش ها و نحوه آن را شرح داده و نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث، دادخواست تقسیم ترکه و اجرت المثل ایام تصرف، دادخواست مطالبه سهم الارث مادر و زوجه را نیز، ارائه خواهیم نمود.

تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث چیست

بر اساس قانون، اموال به جای مانده از متوفی، تحت عنوان ترکه متوفی، شناخته شده و به مصارف مشخصی خواهد رسید. در وهله اول، ترکه متوفی، می بایست صرف هزینه های کفن و دفن متوفی، پرداخت بدهی های متوفی و عمل کردن به وصیت احتمالی متوفی برسد و پس از آن، در صورتی که اموالی از ترکه متوفی باقی بماند، می تواند به عنوان سهم الارث، به ورثه قانونی متوفی تعلق گیرد.

به همین دلیل، همیشه یکی از مسائل مهم در حوزه انحصار وراثت، آن است که ورثه متوفی چگونه می توانند اموال وی را میان خود قسمت نمایند؟ در این حوزه، دو اصطلاح مهم تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث وجود دارد که البته، تفاوت های مهم و جدی با هم دارند. لذا در این قسمت از مقاله، قصد داریم به این سوال بپردازیم که تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث چیست؟ برای پاسخ به این سوال، این دو مفهوم را جداگانه بررسی نموده و در قسمت بعد، تفاوت آن را باز خواهیم گفت.

به طور کلی، تقسیم ترکه، همانگونه که از نام آن مشخص است، به این معناست که ورثه متوفی، پس از پرداخت دیون و عمل کردن به وصایای متوفی، قصد دارند ترکه را میان خودشان تقسیم نموده و با تنظیم یک تقسیم نامه عادی یا رسمی، سهم الارث خود را مشخص نموده تا بتوانند از آن بهره مند شوند؛ بر این اساس، لازم است که همگی ورثه، بر تقسیم ترکه، رضایت داشته باشند.

البته در مواردی، ممکن است بنا به دلایلی، رضایت ورثه برای تقسیم ترکه، جلب نشده و یا اینکه برخی از ورثه، اساسا اهلیت لازم برای تصمیم گیری در خصوص تقسیم ترکه را نداشته باشند که در این شرایط، لازم است که ورثه، به شیوه قانونی، اقدام به درخواست تقسیم ترکه از دادگاه صالح نمایند که به موجب آن، قانون، مبنای تقسیم ترکه متوفی قرار گرفته تا صلاح و مصلحت و رضایت همگی، تامین شود.

اما مطالبه سهم الارث، به این معناست که سهم الارث هر کدام از ورثه، بر اساس قانون، مشخص شده است؛ لکن بنا به دلایلی، در اختیار یک یا چند نفر از ورثه قرار گرفته است. در چنین حالتی، ممکن است هر کدام از ورثه، سهم الارث خود را بخواهند و هرچند که میزان آن معلوم است، بخواهند به نحو عینی، آن را مطالبه کنند. در این حالت، بحث از مطالبه سهم الارث پیش می آید که با تقسیم ترکه، کاملا متفاوت است.

تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، دو اصطلاح حقوقی رایج در ارتباط با ارث می باشند که به لحاظ حقوقی، واجد تفاوت های مهمی هستند و استفاده از هر کدام از آنها، بسته به شرایط موجود، ممکن است متفاوت باشد. به همین دلیل، در این قسمت از مقاله، قصد داریم تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث را در یک مفهوم کلی، شرح داده تا در قسمت بعد، شرایط قانونی آنها نیز، مورد بررسی قرار گیرد.

به صورت کلی، اگر تمامی ورثه، بتوانند در ارتباط با تقسیم ترکه میان خود به توافق و تفاهم برسند، می توانند میان خود، یک تقسیم نامه تنظیم کرده و به استناد همین تقسیم نامه، کلیه امور مربوط به تقسیم ارث را نیز، انجام دهند. در این حالت، فرض بر این است که همه ورثه، نسبت به مفاد تقسیم نامه، رضایت داشته و می توانند ذیل آن را امضا نمایند.

در غیر این صورت، اگر حتی یکی از ورثه از میان ورثه متعدد متوفی، کوچکترین عدم رضایتی نسبت به تقسیم ارث داشته باشد، نمی توان از طریق تقسیم ترکه میان خودشان، اقدامی انجام داد؛ بلکه به استناد ماده 300 قانون امور حسبی، هر کدام از ورثه، می توانند از طریق ارائه دادخواست تقسیم ترکه به دادگاه، این امر را انجام دهند.

البته، گفتنی است که اگر ورثه بخواهند اقدام به تقسیم ترکه میان خود نمایند، همگی باید از اهلیت لازم (بلوغ، عقل و رشد) برخوردار بوده و در فرایند تقسیم، حضور داشته و تصمیم گیری نمایند. از همین رو، اگر میان ورثه، شخص محجور یا غایبی وجود داشته باشد، فرایند تقسیم ترکه، ممتنع است و صرفا باید این امر، از طریق دادگاه و با حضور نمایندگان شخص غایب و محجور، انجام گیرد.

لکن همانطور که پیشتر ذکر شد، مطالبه سهم الارث، به مرحله ای گفته می شود که میزان سهم الارث هر کدام از ورثه متوفی، بر اساس قانون و یا با توافق میان آنها، مشخص شده است. اما ترکه متوفی، در اختیار یک یا چند تن از ورثه قرار گرفته است که در این حالت، اگر هر کدام از ورثه، بخواهند سهم الارث خود را بگیرند و سایرین، از ارائه آن خودداری نمایند، ورثه متقاضی، می توانند از طریق دادگاه، اقدام به مطالبه سهم الارث مشخص شده خود، نمایند و این، مهم ترین و اصلی ترین تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث است.

شرایط قانونی تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

تقسیم ترکه و یا مطالبه سهم الارث متوفی، هر دو فرایندهای حقوقی جداگانه و متفاوتی هستند که حسب شرایط موجود، می توان یکی از آنها را انتخاب و مراحل قانونی آن را انجام داد. به همین دلیل، در این قسمت، تلاش شده تا مهم ترین شرایط قانونی تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، توضیح داده شود.

در ارتباط با شرایط قانونی تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، باید گفت که بر اساس ماده 313 قانون امور حسبی، "در صورتی که تمام ورثه و اشخاصی که در ترکه متوفی شراکت دارند، حاضر و رشید باشند، به هر نحوی که بخواهند، می توانند ترکه را میان خود، تقسیم نمایند؛ لیکن اگر بین آنها محجور یا غایب باشد، تقسیم ترکه توسط نمایندگان آنها در دادگاه به عمل می آید". لذا از جمله شرایط قانونی تقسیم ترکه، حضور و اهلیت تمامی ورثه است؛ در غیر این صورت، باید از طریق دادگاه، اقدام به تقسیم ترکه نمود.

البته، بر اساس ماده 304 الی 310 قانون امور حسبی، درخواست تقسیم ترکه، باید کتبی بوده و اشخاص ذی صلاح، پس از ثبت درخواست خود، در طی وقت مقرر در دادگاه حاضر شده و در نهایت، دادگاه، صورت مجلسی مبنی بر تقسیم اموال، تنظیم می نماید. بر اساس ماده 316، تقسیم، طوری انجام می شود که هر کدام از ورثه، حصه مشخصی از اموال داشته باشند و در صورت عدم امکان، از باقی اموال یا پول، این امر جبران می شود.

همچنین، یکی از مهم ترین شرایط قانونی تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، آن است که در وهله اول، می بایست یکسری اسناد و مدارک قانونی را تهیه نموده و سپس، اقدام به تقسیم ترکه یا مطالبه سهم الارث نمود. از جمله این مدارک، می توان به دریافت گواهی فوت متوفی و ابطال شناسنامه متوفی اشاره نمود. همچنین، می بایست گواهی انحصار وراثت متوفی نیز، دریافت شود که این امر، از طریق ارائه درخواست گواهی انحصار وراثت توسط دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام شده و نهایتا توسط شورای حل اختلاف صادر می شود.

از دیگر شرایط قانونی مطالبه سهم الارث، آن است که اساسا اشخاصی که ذی حق برای مطالبه سهم الارث متوفی هستند، می توانند یک نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث را تنظیم کرده و آن را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، تحویل بدهند. در این مرحله، پس از پرداخت هزینه های دادرسی، وقت رسیدگی ابلاغ شده و تقسیم ترکه، بر اساس قواعد ارث، انجام می شود که رای دادگاه در این خصوص، لازم الاجراست و از طریق اجرای احکام، عملیاتی می شود که گاهی، این امر، با فروش اموال متوفی در فرایند مزایده و تقسیم ما به ازای آن میان وراث، انجام خواهد شد.

مطالبه سهم الارث قبل از تقسیم ترکه

بر اساس قانون، تقسیم ترکه، نخستین مرحله ای است که می توان فرایند تقسیم ارث میان ورثه را به استناد آن، انجام داد. همانطور که در قسمت های قبل نیز اشاره شد، ورثه، برای تقسیم ترکه، دو راه در پیش دارند: نخست اینکه با توافق همه ورثه، یک تقسیم نامه دستی یا رسمی تنظیم کنند. اما در صورتی که همه ورثه، بر تقسیم رضایت نداشته یا در میان ورثه، غایب یا محجوری وجود داشته باشد، این تقسیم را از دادگاه صالح، درخواست نمایند.

در هر حال، پس از اینکه تقسیم ترکه بر اساس قانون و یا با توافق میان ورثه انجام شد، میزان سهم الارث هر کدام از ورثه، به نحو دقیقی مشخص می شود و هر کدام از ورثه، علی القاعده می تواند از سهم الارث خود بهره مند شود. لکن اگر به عنوان مثال، کل ترکه، یک منزل و یک خودرو باشد و در اختیار یکی از ورثه قرار گرفته و بنا به دلایلی، از تحویل آن به ورثه امتناع نماید، می توان از طریق دادگاه، دعوای مطالبه سهم الارث را پیگیری کرد که این امر، از طریق ارائه و ثبت یک نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث، قابل انجام است.

با این مقدمه، به این سوال پاسخ می دهیم که آیا مطالبه سهم الارث قبل از تقسیم ترکه قابل انجام است و اگر پاسخ مثبت است، نحوه آن چگونه است؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت که اساسا دعوای مطالبه سهم الارث تا قبل از تقسیم ترکه، در دادگاه مسموع نیست؛ لذا اشخاصی که قصد دارند سهم الارث خود را مطالبه نمایند، ابتدا باید نسبت به تقسیم ترکه، تهمیدات لازم را اندیشیده و طبق روش های گفته شده، ابتدا اقدام به تقسیم ترکه شود. پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص، مقاله زیر را نیز مطالعه نمایید.

روش ها و نحوه تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

یکی از مهم ترین سوالاتی که در ارتباط با تقسیم و مطالبه ارث مطرح می شود، آن است که روش ها و نحوه تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث به چه صورت است؟ از همین رو، در این قسمت از مقاله، تلاش شده به بررسی روش ها و نحوه تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث پرداخته و کلیاتی در خصوص آن طرح شود تا مخاطبین محترم، بتوانند سهم الارث قانونی خود را مطالبه نمایند.

در ارتباط با روش ها و نحوه تقسیم ترکه، باید گفت که اساسا تقسیم ترکه، به دو روش می تواند انجام شود که در روش اول، صرف توافق و رضایت همگی ورثه، منجر به تنظیم یک نمونه متن تقسیم نامه ارث، به شکل سند عادی یا سند رسمی (در دفتر اسناد رسمی) خواهد شد.

لکن اگر در میان ورثه، توافقی مبنی بر تقسیم ترکه حاصل نشده و یا در میان ایشان، غایب یا محجور وجود داشته باشد، این امر می بایست با حضور نمایندگان ایشان، در دادگاه به عمل آید که جزئیات نحوه تقسیم ترکه، در ضمن مواد 300 به بعد قانون امور حسبی، به شکل کامل آمده است. در این روش، نحوه تقسیم ترکه، آن است که اشخاص ذی صلاح، با طرح یک نمونه دادخواست تقسیم ترکه، این امر را از دادگاه، درخواست نمایند.

پس از اینکه تقسیم ترکه انجام شد، مطالبه سهم الارث، تسهیل می شود و اشخاصی که قصد مطالبه سهم الارث خود را دارند، می توانند از طریق طرح دادخواست به دادگاه، این امر را انجام دهند. در هر حال، ارائه دادخواست مطالبه سهم الارث به دادگاه، نیازمند ارائه مدارکی همچون گواهی فوت، گواهی انحصار وراثت و نیز، گواهی مربوط به تقسیم ترکه می باشد که در قسمت های بعد، برای آشنایی بیشتر با نحوه و روش تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، نمونه دادخواست های مربوطه، آورده می شود.

نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث

مطالبه سهم الارث، یکی از مهم ترین دعاوی در حوزه وراثت است که به موجب آن، هر کدام از ورثه، می توانند پس از تقسیم شدن ترکه، مبادرت به آن نموده تا سهم الارث خود را به صورت عینی، دریافت نمایند. این امر، از طریق ارائه یک نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث به دادگاه، انجام می شود. به همین دلیل، در این قسمت، یک نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث، ارائه شده است.

نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث

ریاست محترم .......................

با سلام؛

احتراما به استحضار می رسد که اینجانب ........................................ به کد ملی ......................................... فرزند ..................................... به موجب گواهی انحصار وراثت شماره .................................... صادره از ................................... ، جزء ورثه مرحوم ............................ می باشم.

نظر به اینکه تقسیم ماترک در تاریخ ............................................ مابین کلیه ورثه انجام شده و طبق سند ضمیمه شده، به امضای کلیه ورثه رسیده است، ایشان حاضر به تحویل سهم الارث اینجانب به موجب تقسیم نامه پیوست نمی باشند. بدینوسیله، به استناد ماده 591 قانون مدنی، تسلیم سهم الارث مزبور در تقسیم نامه، به انضمام کلیه خسارات دادرسی را از محضر دادگاه، تقاضا دارم.

تنظیم نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث، بسته به شرایط، ممکن است متفاوت باشد. با این حال، برای استفاده از نمونه دادخواست فوق، می توانید بر روی لینک بالا کلیک کرده و متن آن را دانلود نمایید. در همین رابطه، پیشنهاد می شود مقاله زیر را نیز، مطالعه نمایید.

نمونه دادخواست تقسیم ترکه و اجرت المثل ایام تصرف

تقسیم ترکه میان ورثه، گاها به دلیل عدم توافق و رضایت ایشان مبنی بر چگونگی تقسیم ترکه و یا غیبت یا محجور بودن یکی از ورثه، امکان پذیر نمی باشد و در چنین مواردی می توان با ارائه دادخواست به دادگاه، این امر را درخواست نمود و از آن جهت که گاها یکی از ورثه، مال موروثی را در اختیار دارد، می توان اجرت المثل ایام تصرف را نیز از وی مطالبه کرد. به همین دلیل، در این قسمت از مقاله، یک نمونه دادخواست تقسیم ترکه و اجرت المثل ایام تصرف را نیز ارائه می نماییم.

نمونه دادخواست تقسیم ترکه و اجرت المثل ایام تصرف

ریاست محترم ..................

با سلام؛

احتراما به استحضار می رساند که اینجانب ............................ فرزند ............................. به شماره ملی ................................ به موجب گواهی انحصار وراثت شماره .................................. مورخ ...................................... صادره از .......................................، جزء ورثه مرحوم ....................................... بوده و طبق اسناد و مدارک پیوست، ملک ورثه ای متوفی، به شرح زیر می باشد:

1) ...................................................................................................................................

2) ..................................................................................................................................

اموال فوق، از تاریخ .......................................... بدون رضایت سایر ورثه، در تصرف یکی از ورثه بنام ................................................ بوده است. فلذا بدینوسیله، علاوه بر ارجاع امر به کارشناس از حیث تعیین قیمت و تشخیص قابلیت تقسیم اموال، تقاضای صدور حکم مبنی بر تقسیم ترکه فوق را داشته و ضمنا، تعیین اجرت المثل ایام تصرف شخص مزبور، از تاریخ ....................... الی ..................... به انضمام کلیه خسارات قانونی از جمله هزینه دادرسی و حق الزحمه کارشناس نیز، مورد استدعاست.

لازم به ذکر است که پس از صدور حکم مبنی بر تقسیم ترکه، هر کدام از ورثه می توانند به استناد این گواهی، دعوای مطالبه سهم الارث را نیز، اقامه نماید. پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر، مقاله زیر را نیز، مطالعه نمایید.

نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث مادر

بر اساس قانون مدنی، در صورتی که مادر فوت کند، علاوه بر فرزندان، همسر وی نیز، می تواند از سهم الارث قانونی، بهره مند شود که جزئیات آن در مقاله سهم ارث بعد از فوت مادر، ذکر شده است. در هر صورت، مطالبه سهم الارث مادر، نیازمند آن است که مراحل قانونی، از جمله ارائه دادخواست به دادگاه با ضمیمه نمودن اسناد و مدارک لازم، انجام گیرد. در همین راستا، در این قسمت از مقاله، یک نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث مادر، پس از تحویل اظهارنامه مطالبه سهم الارث، ارائه شده است.

نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث مادر

ریاست محترم .....................

با سلام؛

احتراما به استحضار می رساند که اینجانب ................................ فرزند .............................. به شماره ملی ............................... به موجب گواهی انحصار وراثت به شماره .......................................... صادره از ........................................... جزء ورثه مرحوم مادرم می باشم. علی رغم اینکه در تاریخ ................................................ تقسیم نامه پیوست، میان کلیه ورثه تنظیم شده و در دفتر اسناد رسمی نیز به ثبت رسیده است، یکی از ورثه، از تحویل سهم الارث اینجانب، امتناع نموده اند. بدینوسیله، تحویل سهم الارث قانونی اینجانب به انضمام کلیه خسارات قانونی، مورد تقاضای اینجانب است.

لازم به ذکر است که قبل از تقدیم این دادخواست به دادگاه، می توان با تنظیم یک نمونه اظهارنامه مطالبه سهم الارث نیز، این حق قانونی را مطالبه نمود و در صورت عدم اجرای آن، این اظهارنامه را نیز، ضمیمه دادخواست کرد. برای دانلود نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث مادر، می توانید بر روی لینک بالا کلیک کرده و فایل pdf آن را ذخیره نمایید. پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص، مقاله زیر را نیز، مطالعه نمایید.

نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث زوجه

بر اساس قانون مدنی، زوج و زوجه، اقربای سببی محسوب می شوند که بعد از فوت، می توانند در کنار اقربای نسبی متوفی، ارث ببرند. با این حال، ارث زوج از زوجه، بسته به اینکه متوفی فرزند داشته باشد یا خیر، بین یک دوم تا یک چهارم ترکه، متفاوت است. در هر حال، اگر شخصی بخواهد اقدام به مطالبه سهم الارث زوجه نماید، می تواند این امر را از طریق ارائه یک نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث زوجه، انجام دهد که در این قسمت از مقاله، یک نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث زوجه نیز، ارائه می شود.

نمونه دادخواست مطالبه سهم الارث زوجه

ریاست محترم ..................................

با سلام؛

احتراما به استحضار می رساند که اینجانب ......................................... فرزند ........................................ به کد ملی ................................... همسر دائمی مرحوم ........................................ بوده که به موجب گواهی انحصار وراثت صادره از ............................................. به تاریخ ......................................، جزء ورثه ایشان محسوب می شوم و در راستای تقسیم ارث، در تاریخ ................................ ، تقسیم نامه ارث با رضایت کلیه ورثه، تنظیم شد؛ لکن تا کنون هیچکدام از ورثه، حاضر به تحویل سهم الارث به اینجانب نشده اند. بدینوسیله، به موجب این دادخواست، تحویل سهم الارث قانونی اینجانب به موجب تقسیم نامه مزبور را به استناد کلیه خسارات قانونی، تقاضا می نمایم.

لازم به ذکر است که مطالبه سهم الارث زوجه نیز، طبق قانون، نیازمند آن است که ابتدا، کلیه مدارک لازم، از جمله گواهی فوت، گواهی انحصار وراثت و تقسیم نامه ترکه، تهیه شده و ضمیمه دادخواست شود. برای دانلود نمونه دادخواست مزبور، می توانید بر روی لینک بالا کلیک کرده و فایل pdf آن را نیز، دانلود کنید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث پاسخ دهند.