روش تقسیم ارث بین وارث

روش تقسیم ارث بین وارث، به این صورت است که ابتدا زوج و زوجه متوفی، فرض خود را برده و سپس، اقربای متوفی، در سه طبقه قرار گرفته و به ترتیب، طبق جدول و فرمول مذکور در قانون مدنی، سهم الارث خود را می برند. نحوه محاسبه ارث، به این صورت است که در صورت وجود اقربای نزدیک تر، خویشاوندان دورتر متوفی، ارث نمی برند.

پس از فوت هر فرد، کلیه دارایی های وی، ابتدا صرف عمل نمودن به وصیت احتمالی متوفی و پرداخت بدهی های وی شده و در مرحله بعد، طبق قواعد ارث، میان ورثه وی، تقسیم می شود که قواعد مربوط به نحوه تقسیم ارث و عمل نمودن به وصیت متوفی، به صورت کامل، در قانون مدنی، ذکر گردیده است.

بر اساس قانون مدنی، روش تقسیم ارث بین وارث، به این صورت است که ورثه، به سه طبقه مختلف تقسیم می شوند که در صورت وجود ورثه در طبقات نخست، طبقات بعدی، ارث نمی برند. به عنوان نمونه، فرزندان ورثه که در طبقه اول ارث هستند، خواهر و برادر متوفی در طبقه دوم را از ارث محروم می کنند. از آن جهت که روش تقسیم ارث، فرمول ریاضی دارد که گاها در تقسیم ارث پدری و مادری محل اختلاف است، پرداختن به آن، ضروری به نظر می رسد.

به همین مناسبت، در ادامه این مقاله، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که شرایط و مدارک مورد نیاز برای نقل و انتقال اموال متوفی چیست و پس از ذکر جدول نحوه تقسیم ارث بین وارث، نحوه محاسبه و فرمول تقسیم ارث طبقه اول، طبقه دوم و طبقه سوم ارث را تشریح خواهیم نمود.

شرایط نقل و انتقال اموال متوفی

تقسیم ارث میان ورثه، جزء جدایی ناپذیر وقایع بعد از فوت اشخاص می باشد که این امر، می بایست با ملاحظه قانون، صورت گیرد، در غیر این صورت، تقسیم ارث، صحیح نمی باشد. لذا یکی از مهم ترین سوالاتی که پیرامون روش تقسیم ارث میان ورثه مطرح می شود، آن است که شرایط نقل و انتقال اموال متوفی چیست؟در پاسخ به این سوال، باید گفت که به محض فوت متوفی، امکان نقل و انتقال ماترک به ورثه، وجود نداشته و مجموعه ای از شرایط، می بایست موجود باشد که به شرح زیر است:

یکی از مهم ترین شرایط نقل و انتقال اموال متوفی، آن است که ابتدا، هزینه های کفن و دفن و مراسم، از دارایی های وی، برداشته شود. همچنین، می بایست کلیه بدهی هایی که متوفی، به اشخاص ثالث داشته، احتساب و از ترکه وی، برداشت شود که از جمله این بدهی ها، می توان به طلب طلبکاران، پرداخت مهریه زوجه متوفی و غیر اینها اشاره نمود.

علاوه بر این، عمل نمودن به وصیت های احتمالی متوفی، از دیگر شرایط نقل و انتقال اموال متوفی می باشد. البته، لازم به ذکر است که بر اساس قانون، هر شخص، تنها تا یک سوم از اموال و دارایی های خود را می تواند وصیت کند و وصیت مازاد بر ثلث، غیر نافذ است؛ یعنی ورثه، می توانند مازاد بر یک سوم را قبول کرده و اجرا نمایند یا آن را رد کنند.

از دیگر شرایط نقل و انتقال اموال متوفی میان ورثه، آن است که پس از عمل نمودن به موارد زیر، ورثه، اقدام به دریافت گواهی انحصار وراثت نمایند. این برگه، مشخص کننده ورثه متوفی و میزان سهم الارث ایشان می باشد که توسط شورای حل اختلاف صادر می شود. گفتنی است که بدون دریافت گواهی انحصار وراثت، نقل و انتقال اموال، قانونی نبوده و حسب مورد، تقسیم ارث، قابل ابطال می باشد.

پس از دریافت گواهی انحصار وراثت، شرایط قانونی دیگری نیز می بایست مورد رعایت قرار گیرند تا نقل و انتقال اموال ورثه، تسهیل گردد که از جمله، می توان به مهر و موم نمودن ترکه، تحریر ترکه و نیز، تقسیم ارث میان ورثه بر اساس قانون مدنی، اشاره نمود که در قسمت های بعدی، فرمول و جدول تقسیم ارث میان طبقات وراث، به تشریح، بررسی خواهد شد.

مدارک مورد نیاز برای انتقال اموال متوفی

تقسیم ترکه متوفی، به لحاظ قانونی، اهمیت بسیاری دارد؛ فلذا در انجام مراحل تقسیم ارث، می بایست با تهیه نمودن مدارک و مستندات لازم، به مراجع ذی صلاح، مراجعه و درخواست نقل و انتقال آن را نمود. به همین مناسبت، در این قسمت از مقاله، تلاش شده است که مهم ترین مدارک مورد نیاز برای انتقال اموال متوفی، ذکر گردد.

لازم به ذکر است که اشخاصی که قصد انحصار وراثت و تقسیم ترکه را دارند، ابتدا می بایست مدارک مزبور را فراهم نموده و سپس، اقدام به تقسیم ارث نمایند. با این حال، عدم رضایت یا عدم همکاری یک یا چند نفر از ورثه، هیچگونه خللی در خصوص مراحل تقسیم ارث، ایجاد نخواهد کرد. در همین رابطه، مطالعه مقاله زیر نیز، توصیه می شود.

جدول نحوه تقسیم ارث بین وراث

در قانون مدنی، قواعد مربوط به روش تقسیم ارث بین وارث، به صورت دقیق، مشخص شده است و در واقع، نحوه تقسیم ارث بین وارث، به قدری دقیق است که هیچگونه خللی به حقوق ورثه، وارد نخواهد شد. در هر حال، طبق قانون مدنی، برخی از خویشاوندان متوفی، سهم الارث قانونی مشخصی داشته و فرمول ریاضی آن، دقیقا مشخص است. مثلا فرمول تقسیم ارث زوج و زوجه، مشخص است و یا مثلا در تقسیم ارث بین مادر و فرزندان، سهم الارث مادر، مشخص است. در واقع، این قبیل خویشاوندان، به فرض، ارث می برند و سهم الارث آنها، مشخص است.

با این حال، برخی از خویشاوندان هستند که به قرابت، ارث می برند و جزئیات مربوط به فرمول تقسیم ارث میان آنها، مشخص نیست. به عنوان نمونه، در تقسیم ارث پدری بین دختر و پسر، هیچکدام از دختر و پسر، کسر دقیقی از ارث را ندارند و صرفا در قانون، بیان شده که پسر، دو برابر دختر ارث می برد؛ بی آنکه فرمول ریاضی آن، تعیین شده باشد.

به همین مناسبت، نحوه تقسیم ارث میان ورثه، بعضا از پیچیدگی ها و ظرایف حقوقی خاصی برخوردار است و لازم است که پس از تشخیص ورثه بر اساس طبقات و درجات ارث، میزان سهم الارث هر یک، به صورت دقیق، مورد بررسی قرار گیرد. به همین مناسبت، ارائه جدول تقسیم ارث میان ورثه که شامل فروض مختلف و نیز، فرمول ریاضی تقسیم ارث ورثه باشد، از اهمیت فراوانی برخوردار می باشد. به همین مناسبت، در این قسمت از مقاله، تلاش شده نحوه محاسبه ریاضی تقسیم ارث  نیز، ارایه گردد.

در جدول فوق، تلاش شده تا مهم ترین حالات تقسیم ارث بین وارثان، ذکر گردد و میزان سهم الارث هر یک از ورثه در حالات مزبور، مشخص شود. بر این اساس، میزان سهم الارث وارث در بسیاری از حالات فوق،  بسته به وجود یا عدم وجود سایر ورثه دارد که شرح آن در جدول فوق، آمده است. پیشنهاد می شود برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص، مقاله زیر را نیز، مطالعه نمایید.

محاسبه و فرمول تقسیم ارث طبقه اول

بر اساس ماده 862 قانون مدنی، طبقات و درجات ارث، به صورت دقیق، تعیین شده است که بر اساس قاعده "الاقرب فالاقرب"، اشخاصی که به لحاظ قرابت، به متوفی نزدیک تر هستند، ارث می برند و اقربا یا خویشاوندان دورتر را از ارث محروم می کنند. در هر حال، بر اساس این ماده، خویشاوندان طبقه اول، عبارتند از "پدر و مادر متوفی، فرزندان خود متوفی و نوه های متوفی". در همین راستا، در این قسمت از مقاله، نحوه محاسبه و فرمول تقسیم ارث طبقه اول، محاسبه ریاضی تقسیم ارث، طبق جدول تقسیم ارث، تشریح شده است.

در صورتی که وارث متوفی، منحصر به یک نفر باشد، آن یک نفر تمام سهم الارث را می برد؛ خواه این ورثه، پدر، مادر یا فرزند متوفی باشد. اما اگر وراث متوفی، فقط پدر و مادر باشند، اگر مادر حاجب نداشته باشد، یک سوم ترکه و اگر حاجب داشته باشد، یک ششم ترکه را به ارث می برد و مابقی، متعلق به پدر است.

اگر متوفی، پدر و مادر و یک دختر داشته باشد، هر کدام از پدر و مادر، یک ششم ترکه و دختر، سه ششم از ترکه را می برد و اگر مادر حاجب نداشته باشد، یک ششم باقیمانده، به وی رد می شود. اما اگر متوفی، پدر و مادر و چند دختر داشته باشد، سهم هر یک از پدر و مادر، یک ششم است و چهار ششم ترکه، میان دختران، به صورت مساوی تقسیم می شود که جزئیات آن در مقاله حالت های مختلف سهم الارث دختران شرح داده شده است.

در صورتی که متوفی، پدر و مادر یا یکی از آنها را به همراه فرزند پسر و دختر داشته باشد، تقسیم ارث بین دختر و پسر، به این شکل است که هر یک از پدر و مادر، یک ششم از ترکه را می برند و مابقی آن، به فرزندان می رسد که آن را به صورت پسر دو برابر دختر، میان خود تقسیم می کنند. اما اگر متوفی، پدر یا مادر و چند پسر داشته باشد، پدر یا مادر، یک ششم ترکه را برده و مابقی، به صورت مساوی، میان پسران وی تقسیم می شود.

لازم به ذکر است که اگر متوفی، علاوه بر خویشاوندان نسبی مذکور، همسر نیز داشته باشد، ابتدا همسر، ارث خود را می برد. به این شرح که در صورتی که زن متوفی فرزند داشته باشد، شوهر، یک چهارم و اگر زن فرزند نداشته باشد، یک دوم از عین ماترک را به ارث می برد. همچنین، در صورتی که مرد، اولاد داشته باشد، یک هشتم و در صورتی که بدون اولاد باشد، همسر وی یک چهارم از عین اموال منقول و بهای اموال غیر منقول وی را به ارث می برد.

محاسبه تقسیم ارث طبقه دوم

بر اساس ماده 862 قانون مدنی، طبقه دوم اقربای نسبی، شامل اجداد متوفی و خواهر و برادر متوفی و اولادشان می باشد که ارث آنها نیز، در کنار ارث زوج و زوجه، محاسبه می شود. نحوه محاسبه و تقسیم ارث زوج و زوجه و محاسبه ریاضی تقسیم ارث را در قسمت قبل نیز، توضیح دادیم و به همین دلیل، در این قسمت از مقاله، نحوه محاسبه تقسیم ارث طبقه دوم، شرح داده می شود. منتها نکته مهم، آن است که اگر هر یک از ورثه طبقه اول، در قید حیات باشند، اقربای طبقه دوم، ارث نمی برند.

اگر ورثه طبقه دوم، اعم از خواهر یا برادر یا اجداد، یک نفر باشند، تمام ارث را می برند. اما اگر ورثه، شامل جد و جده ابی باشند، پدر بزرگ، دو برابر مادر بزرگ ارث می برد. اگر هم ورثه، شامل جد و جده امی باشند، هر یک به صورت مساوی ارث می برند.

در صورتی که متوفی، چند برادر یا چند خواهر ابوینی یا ابی یا امی داشته باشد، تمامی ماترک متوفی، میان آنها به صورت مساوی تقسیم می شود. اما در صورتی که متوفی، چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی داشته باشد، برادران دو برابر خواهران ارث می برند. سهم الارث برادران و خواهران امی نیز، به نسبت مساوی میان آنها، قابل تقسیم است.

هر گاه چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی و چند برادر و خواهر امی جزء ورثه باشند، یک سوم ترکه، به برادر و خواهر امی می رسد که آن را طبق فرمول تقسیم ارث، به صورت مساوی میان خود تقسیم می کنند و باقی ترکه، میان برادر و خواهر ابوینی یا ابی، تقسیم می شود که برادر، دو برابر خواهر، ارث می برد.

اما در صورتی که متوفی، چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی و یک برادر یا خواهر امی داشته باشد، یک ششم از کل ترکه، متعلق به خواهر یا برادر امی است و مابقی ترکه، به خواهر و برادر ابوینی یا ابی می رسد که آن را به نسبت دو به یک، میان خود تقسیم می کنند.

علاوه بر این، در صورتی که متوفی، علاوه بر خواهر و برادر، اجداد نیز داشته باشد، یک سوم از ترکه، متعلق به اجداد امی و برادر و خواهر امی است که آن را به نسبت مساوی میان خود تقسیم می کنند. دو سوم باقیمانده ترکه نیز، سهم اجداد ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی است که آن را به نسبت دو به یک، میان خود تقسیم می کنند. هرگاه هم متوفی، علاوه بر اقربای طبقه دوم نسبی، زوج یا زوجه نیز داشته باشد، ابتدا زوج و زوجه فرض خود را می برند و سپس، مقربین به مادر، سهم برده و مابقی، به مقربین به پدر می رسد.

محاسبه تقسیم ارث طبقه سوم

بر اساس ماده 862 قانون مدنی، خویشاوندان نسبی متوفی که در طبقه سوم ارث حضور دارند، شامل اعمام و عمات، اخوال و خالات و نیز، فرزندان آنها می باشد. به عبارت دیگر، در صورتی که متوفی، هیچکدام از اقربای درجه اول و دوم را نداشته باشد، نوبت به خویشاوندان درجه سوم می رسد تا اقدام به مطالبه ارث نمایند. این اشخاص، در درجه اول، شامل عمه ها، عموها، خاله ها و دایی های متوفی است و در درجه دوم، شامل فرزندان آنها. به همین دلیل، در این قسمت از مقاله، نحوه محاسبه تقسیم ارث طبقه سوم، شرح داده شده است.

در صورتی که ورثه طبقه سوم، منحصر به یک نفر اعم از عمو یا عمه، خاله یا دایی باشد، کل ترکه به وی تعلق می گیرد؛ اما وی می تواند با تنظیم صلح نامه سهم الارث، آن را به دیگری انتقال دهد. اما در صورتی که متوفی، چند عمو یا چند عمه ابوینی یا ابی یا امی داشته باشد، ترکه به نسبت مساوی میان ایشان تقسیم می شود. در صورت اجتماع چند عمو و عمه ابوینی یا ابی، ترکه به نسبت دو به یک میان ایشان تقسیم می شود؛ لکن اگر متوفی چند عمو و عمه امی داشته باشد، ترکه به نسبت مساوی میان ایشان تقسیم می شود.

در صورتی که متوفی، چند عمو و عمه ابوینی یا ابی و چند عمو و عمه امی داشته باشد، یک سوم ترکه سهم عمو و عمه امی است که به نسبت مساوی میان آنها تقسیم می شود و مابقی، به نسبت مساوی میان عمو و عمه ابوینی یا ابی تقسیم می شود. اگر هم متوفی، چند عمو و عمه ابوینی یا ابی و یک عمو یا عمه امی داشته باشد، یک ششم سهم عمو یا عمه امی است و مابقی به نسبت دو به یک میان چند عمو و عمه ابوینی یا ابی قسمت می شود.

در صورتی که متوفی، اخوال ابوینی یا ابی یا امی داشته باشد، سهم الارث به نسبت مساوی میان آنها تقسیم می شود. همچنین است حالتی که متوفی، چند دارایی و خاله ابوینی یا ابی یا امی داشته باشد. اما در صورتی که متوفی، چند دایی و خاله ابوینی یا ابی و چند دایی و خاله امی داشته باشد، یک سوم سهم دایی و خاله امی است که آن را به نسبت مساوی میان خود قسمت می کنند و مابقی میان چند دایی و خاله ابوینی یا ابی، به نسبت مساوی تقسیم می شود.

در صورتی هم که متوفی، اعمام و اخوال متعدد داشته که شامل چند عمو و چند عمه و چند دایی و چند خاله باشد، یک سوم ترکه، سهم اخوال (خاله و دایی) است که آن را به نسبت مساوی میان خود تقسیم می کنند و دو سوم، سهم اعمام (عمو و عمه) است که آن را به نسبت مساوی میان خود تقسیم می کنند. در صورتی که متوفی، علاوه بر ورثه طبقه سوم، زوج یا زوجه نیز داشته باشد، ابتدا زوج یا زوجه، فرض خود را می برند و سپس، یک سوم، سهم اخوال و دو سوم، سهم اعمام است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص روش تقسیم ارث بین وارث و جدول و فرمول آن در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون روش تقسیم ارث بین وارث و جدول و فرمول آن پاسخ دهند.