ولایت قهری پدر و جد پدری

در پاسخ به پرسش ولایت قهری چیست و ولی قهری کیست می توان گفت که این عبارت به مفهومی اشاره دارد که در آن، حق تصمیم گیری و نظارت بر فرزند یا افراد نیازمند به عهده شخصی غیر از والدین طبیعی قرار می گیرد. ولی قهری معمولاً پدر یا جد پدری فرزند است که در عرض هم و در صورتی که مادر به هر دلیلی نتواند وظایف خود را به عنوان حاضن انجام دهد، مسئولیت رسیدگی به امور فرزند را بر عهده می گیرد.

ولایت قهری به عنوان یکی از مفاهیم حقوقی در زمینه حمایت از فرزندان و افراد نیازمند، به موقعیتی اشاره دارد که در آن تصمیم گیری و مسئولیت نگهداری از فرزند به شخصی غیر از والدین طبیعی واگذار می شود. ولی قهری کیست؟ در نظام حقوقی ایران، این نقش معمولاً به پدر یا جد پدری فرزند محول می شود، به ویژه زمانی که مادر به دلایل مختلف قادر به انجام وظایف خود به عنوان حاضن نباشد. این موضوع در عرض هم بین حقوق پدر و جد پدری تنظیم خواهد شد.

با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله، به پرسش های ولایت و ولایت قهری چیست و ولایت ولی قهری تا چه سنی است، پاسخ داده شده است. همچنین در مورد ولایت پدر و جد پدری در عرض هم توضیحاتی ارائه شده است. 

ولایت چیست

ولایت در اسلام به معنای سرپرستی، مالکیت تدبیر و صاحب اختیار بودن است. این مفهوم در قرآن کریم و روایات اسلامی به دو نوع ولایت تکوینی و ولایت تشریعی تقسیم می شود. ولایت تکوینی به معنای رابطه علّی و معلولی بین خالق و مخلوق است که منحصر به خدا است. در مقابل، ولایت تشریعی به معنای قانون گذاری در جهان خلقت است که به خداوند نسبت داده می شود

ولایت در فقه اسلامی به دو نوع ولایت بر محجوران و ولایت بر جامعه تقسیم می شود. ولایت بر محجوران به معنای سرپرستی افرادی است که به دلیل شرایط خاص مانند نابالغی، سفاهت ( سفیه ) یا جنون، توانایی اداره امور خود را ندارند. این نوع ولایت در ابواب مختلف فقهی مانند طهارت، قصاص و دیات مورد بررسی قرار می گیرد. ولایت بر جامعه نیز به مدیریت و اداره امور جامعه اسلامی اشاره دارد که به عنوان ولایت فقیه شناخته می شود و به معنای اجرای احکام اسلامی و تامین مصالح مادی و معنوی جامعه است.

موارد مختلف ولایت شامل:

ولایت الهی: به معنای سرپرستی و حق تصرف خداوند بر مخلوقات.

ولایت پیامبران و امامان: به معنای سرپرستی و رهبری که به برخی از پیامبران و امامان معصوم اعطا شده است.

ولایت بر محجوران: سرپرستی افراد ناتوان مانند کودکان یا مجانین.

ولایت فقیه: مدیریت و اداره امور جامعه اسلامی توسط فقها.

ولایت تکوینی: رابطه علّی و معلولی بین خالق و مخلوق.

مواردی که در بالا به آنها، اشاره شده است، مصادیقی از ولایت می باشد. با توجه به اینکه موضوع این مقاله، ولایت قهری پدر و جد پدری است و از آنجایی که طفل، از زمره محجورین است، ولایت مدنظر در این مقاله، ولایت بر محجوران می باشد. 

ولایت قهری چیست

ولایت قهری در اصطلاح حقوق مدنی به معنای سلطه و اختیاری است که به حکم قانون به پدر یا جد پدری داده می شود تا امور مربوط به محجورین مانند صغیر، مجنون یا سفیه را اداره کنند. این ولایت به عنوان یک وظیفه خانوادگی و اجتماعی تلقی می شود و قابل واگذاری یا اسقاط نیست. ولایت قهری در قانون مدنی ایران به عنوان یک حق و تکلیف برای اداره اموال و حقوق مالی و مراقبت از اشخاص محجور در نظر گرفته شده است.

ولایت قهری شامل اداره امور مالی و غیرمالی شخص تحت ولایت می شود. این ولایت به پدر و جد پدری اعطا شده است و تا زمانی که محجور به سن بلوغ نرسیده یا جنون و سفاهت او متصل به صغر باشد، ادامه دارد. در این سیستم، پدر و جد پدری در عرض هم هستند و هیچ یک بر دیگری تقدم ندارد، مگر اینکه از جهت زمانی یکی مقدم بر دیگری باشد یا اعمال یکی از آن ها بیشتر به مصلحت محجور باشد.  تشخیص این امور بر عهده مرجع قضایی صالح است.

ولایت قهری در قانون مدنی ایران در مواد 1180 تا 1194 مورد بررسی قرار گرفته است. این ولایت به عنوان یک نمایندگی قانونی تلقی می شود که ولی قهری می تواند به تنهایی در اداره امور مالی مولی علیه تصمیم بگیرد، اما تنها چیزی که اختیارات او را محدود می کند، رعایت مصلحت محجور است. اگر ولی قهری به هر علتی ممنوع التصرف شود یا برخلاف مصلحت محجور اقدام کند، حق ولایت از او ساقط می شود.

ولایت پدر و جد پدری در عرض هم

ولایت پدر و جد پدری در قانون مدنی ایران به عنوان دو ولی قهری در عرض هم شناخته می شوند. این بدان معنی است که هر دو دارای اختیارات و مسئولیت های یکسانی در اداره امور محجور هستند و هیچ یک بر دیگری تقدم ندارد. این موضوع در ماده 1180 قانون مدنی ایران تصریح شده است که اگر پدر و جد پدری هر دو زنده باشند، ولایت به هر دو تعلق می گیرد و در اداره امور محجور باید با هم همکاری کنند.

در عمل، اگر پدر و جد پدری هر دو زنده باشند و در مورد اداره امور محجور اختلاف نظر داشته باشند، دادگاه می تواند به عنوان مرجع عالی تصمیم گیری کند. دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت محجور، تصمیم می گیرد که کدام یک از آن ها باید در اداره امور او دخالت داشته باشد. این تصمیم بر اساس شرایط خاص هر پرونده و با توجه به منافع محجور اتخاذ می شود. بنابراین، اگر یکی از آن ها به هر دلیلی نتواند به وظایف خود عمل کند، دیگری می تواند به تنهایی یا با همکاری دادگاه، امور محجور را اداره کند.

ولایت پدر و جد پدری در عرض هم نشان می دهد که قانون به هر دو نفر به عنوان نمایندگان قانونی محجور اهمیت می دهد و هر دو باید در اداره امور او همکاری کنند. اگر یکی از آن ها فوت کند، ولایت به دیگری منتقل می شود. همچنین اگر یکی از آن ها به هر علتی ممنوع التصرف شود، دیگری می تواند به تنهایی امور محجور را اداره کند. این سیستم به منظور تضمین رفاه و مصلحت محجورین طراحی شده است تا در هر شرایطی، یک ولی قهری وجود داشته باشد که بتواند به وظایف خود عمل کند.

ولایت ولی قهری تا چه سنی است

برای پاسخ به این پرسش که ولایت قهری پدر یا جد پدری، تا چه سنی است؟ باید به ماده 1180 قانون مدنی مراجعه کرد که مقرر می دارد: "طفل صغیر، تحت ولایت قهری پدر و جد پدری خود می باشد و همچنین است، طفل غیر رشید یا مجنون در صورتی که عدم رشد یا‌ جنون او، متصل به صغر باشد."

بنابراین، در خصوص صغیر، تا زمانی که به سن رشد برسد، این ولایت قهری، باقی خواهد بود که قانون گذار، سن ویژه ای را برای رشد، تعیین نکرده اما با توجه به اینکه سن بلوغ، در قانون، برای دختران، 9 سال تمام و برای پسران، 15 سال تمام قمری است، می توان گفت، سن رشد نیز همان سن بلوغ است مگر اینکه عدم رشد، اثبات شود.

البته، لازم به تذکر است که با توجه به قوانین و آیین نامه های ادارات، دختران و پسران، تا سن 18 سالگی، همچنان، برای انجام اغلب امور، به ویژه امور بانکی، اداری و.... به اذن ولی قهری خود نیاز دارند و دختران باکره نیز، فارغ از سن، تا مادامی که همچنان، باکره هستند، برای ازدواج، تحت ولایت قهری پدر و جد پدری بوده و در این حیطه خاص، به اذن او، نیاز دارند.

در خصوص مجنون دائمی که جنون او، متصل به صغر او است نیز ولی قهری، یعنی پدر و جد پدری، همواره، بر او ولایت داشته اما، این ولایت، در خصوص مجنون ادواری، صرفا در دوران جنون، وجود خواهد داشت و نه در دوران افاقه و بهبودی.

سفیهی که سفاهت او متصل به صغر و کودکی اش است نیز، همواره، در خصوص امور مالی، تحت ولایت قهری پدر و جد پدری خود است. مقصود از سفیه، کسی می باشد که از رشد کافی برخوردار نیست و عقل معاش ندارد و نمی تواند برای امور مالی خود، به درستی، تصمیم بگیرد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد ولایت قهری پدر و جد پدری در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ولایت قهری پدر و جد پدری پاسخ دهند.