پزشکی قانونی چیست

پزشکی قانونی، رشته ای است که متکفل تعیین جنبه های پزشکی برخی از وقایع حقوقی همچون قتل، نزاع، بکارت، روابط نسبی و غیره است که در برخی از استان ها، برای استفاده از خدمات و معاینات پزشکی قانونی، می بایست از طریق سایت نوبت دهی، اقدام نموده و در صورت اعتراض به نظریه پزشک قانونی، می توان درخواست برگزاری کمیسیون را به قاضی یا بازپرس ارائه داد.

امروزه، بسیاری از جرایم علیه تمامیت جسمانی افراد، نیازمند تحقیق و رسیدگی سازمان مستقلی است که با داشتن تخصص لازم در زمینه پزشکی، با پلیس و قوه قضاییه، همکاری نماید. علاوه بر اینها، در بسیاری از پرونده های حقوقی نیز، می بایست ابتدا پزشک، نظریه تخصصی خود را ارائه نماید تا قاضی، با توجه به آن، رای صادر نماید؛ مثلا در زمینه امکان سقط جنین.

به همین دلیل، سازمان پزشکی قانونی، یکی از مهم ترین سازمان هایی است که زیر نظر قوه قضاییه بوده و تخصص لازم در زمینه امور پزشکی را دارد تا در مواقع لزوم، بتواند نظریه خود را به قوه قضاییه و سازمان های ذی ربط ارائه دهد. لذا از آن جهت که پزشکی قانونی، یکی از مهم ترین موضوعات حقوقی در پرونده های مهمی چون قتل یا نزاع محسوب می شود، آشنایی با آن ضرورت دارد.

به همین مناسبت، در ادامه این مقاله، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که پزشکی قانونی چیست و چه وظایفی دارد. در ادامه، موارد الزامی مراجعه به پزشکی قانونی، سایت نوبت دهی و روند مراجعه به پزشکی قانونی را شرح داده و پس از توضیح اینکه کالبد شکافی چیست، دلایل مرگ بر اساس گزارش پزشکان قانونی، وظایف پزشکان در بخش تالار تشریح و کمیسیون پزشکی قانونی را بررسی خواهیم نمود.

پزشکی قانونی چیست

علم حقوق، در بسیاری از موارد، با علم پزشکی، دارای ارتباط است؛ به ویژه در مسائلی که با تمامیت جسمی و روانی انسان، سروکار داریم، ممکن است علم حقوق، متکفل رسیدگی و صدور حکم در این زمینه باشد که ناچارا، نیازمند استفاده از تخصص پزشکان در این زمینه است. اما سوال دقیق تر، این است که پزشکی قانونی چیست؟

در پاسخ به این سوال که پزشکی قانونی چیست، باید گفت که پزشکی قانونی، یکی از رشته هایی است که در عمده موارد، متکفل بررسی آسیب هایی است که به اشخاص وارد شده است. در توضیح این مطلب، باید گفت که اساسا، آسیب های وارده بر تمامیت جسمی و معنوی انسان ها، در علم حقوق، قابلیت پیگیری دارد. به همین دلیل، زمانی که فردی، مدعی اینگونه آسیب هاست و در دادگاه صالح، علیه متجاوز، اقامه دعوی می نماید، ابتدا باید این امر را اثبات نماید.

از آن جهت که اثبات آسیب های وارده بر فرد، یک امر تخصصی بوده و نیازمند اظهارنظر پزشک متخصص می باشد، سازمانی تحت عنوان سازمان پزشکی قانونی، با وظایف مشخص شده، ایجاد شده است تا در اینگونه موارد، اظهارنظر نموده و قاضی دادگاه هم، به استناد نظریات پزشکی قانونی، رای مقتضی، صادر نماید.

ذکر این نکته ضروری است که از جمله اهداف پزشکی قانونی، اظهارنظر در امور پزشکی و قانونی از قبیل کالبد شکافی و انجام آزمایش های لازم، همچنین پاسخ به استعلامات ادارات و سازمان های ذی ربط می باشد. به عنوان مثال، در پرونده های قتل، نزاع، تصادف و غیره، صدور حکم در دادگاه، منوط به انجام معاینات لازم در سازمان پزشکی قانونی و ارائه نظر تخصصی می باشد که در ادامه، شرح کامل این وظایف، ذکر خواهد شد.

وظایف پزشکی قانونی

در رشته پزشکی قانونی، پزشکان متخصص، به بررسی جنبه های پزشکی و نیز، قانونی مربوط به پرونده می پردازند؛ به این معنا که ضمن انجام آزمایش های مربوط به آسیب های وارده، در صورت امکان، چرایی و چگونگی آن را نیز، مشخص می کنند. به عنوان نمونه، ضمن رسیدگی به پرونده، قتل و نحوه انجام آن را مشخص نموده و حتی الامکان، آثار و بقایایی که بتوان با استفاده از آن، قاتل را مشخص نمود، تعیین می کنند (مثلا در صورتی که مو یا ناخن قاتل، مشاهده شود).

اما سوالی که در این خصوص، قصد داریم به بررسی آن بپردازیم، آن است که وظایف پزشکی قانونی چیست؟ به عبارت دیگر، پزشکان، پس از ورود به سازمان پزشکی قانونی، چه وظایفی خواهند داشت؟ برای پاسخ دادن به این سوال، می بایست به "قانون تشکیل سازمان پزشکی قانونی کشور" مراجعه نمود. بر اساس ماده 1 قانون مزبور، از جمله اهداف و وظایف پزشکی قانونی، می توان به موارد زیر اشاره نمود:

با توجه به نکات مزبور، می توان مهم ترین وظایف پزشکی قانونی را کمک به پلیس و قوه قضاییه، برای حل پرونده های کیفری (نزاع، قتل و غیره) یا برخی پرونده های حقوقی (بکارت، حکم رشد و غیره) دانست که با انجام آزمایش های تخصصی و پیشرفته، این امر مشخص می شود.

در چه مواردی مراجعه به پزشکی قانونی برای معاینات پزشکی الزامی است؟

مراجعه به پزشکی قانونی، در تمامی دعاوی حقوقی، الزامی نمی باشد؛ چرا که بعضا نیازی به ارائه نظر مشورتی توسط این پزشکان، نمی باشد. با این حال، در برخی از دعاوی کیفری و حقوقی مهم، مراجعه به پزشکی قانونی، الزامی است. لذا در این قسمت، به این سوال می پردازیم که در چه مواردی مراجعه به پزشکی قانونی برای معاینات پزشکی الزامی است؟

لازم به ذکر است که بر اساس قانون، یکی از وظایف پزشکی قانونی، آن است که اظهارنظر خود را به صورت مستدل، روشن و با ذکر مشهودات و معاینات، بیان نمایند؛ به نحوی که مبتنی بر مدارک، ملاحظات علمی و آزمایشگاهی و با استفاده از روش های جدید و نتیجه گیری کافی باشد.

سایت نوبت دهی پزشکی قانونی

پزشکی قانونی، یکی از سازمان های تخصصی زیرنظر قوه قضاییه می باشد که واجد صلاحیت های تخصصی برای رسیدگی به برخی از دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری است که واجد جنبه های پزشکی است. به همین دلیل، در برخی موارد، نیاز است که افراد، به این سازمان مراجعه و مورد معاینه قرار گیرند. لذا سوالی که در این خصوص مطرح می شود، آن است که آیا برای مراجعه به پزشکی قانونی در موارد ضروری، باید نوبت اخذ نمود؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، سایت نوبت دهی پزشکی قانونی چیست؟

در پاسخ به این سوال، باید گفت که در حال حاضر، سایت نوبت دهی پزشکی قانونی برای تمام کشور، راه اندازی نشده است؛ فلذا نیازی به ثبت درخواست اخذ نوبت، برای مراجعه به سازمان پزشکی قانونی، وجود ندارد. با این حال، برای رفاه شهروندان محترم، در استان های فارس و قم، می توان برای اخذ نوبت الکترونیکی به سایت مربوطه، مراجعه نمود.

متقاضیان محترم استان فارس، می توانند ابتدا به سایت nobat-frlmo.ir مراجعه نموده و پس از انتخاب یکی از شهرهای شیراز، مرودشت، کازرون، فیروزآباد، داراب، لامرد و مهر، مراحل لازم جهت اخذ نوبت را انجام دهند.

همچنین، متقاضیان محترم در استان قم نیز، می توانند به سایت nobat-frlmo.ir/qom مراجعه نموده و پس از تعیین مرکز موردنظر، تاریخ و ساعت مورد نظر را تعیین نموده و پس از تکمیل مشخصات و دریافت کد رهگیری، به مرکز معرفی شده، مراجعه نمایند.

لازم به ذکر است که سیستم نوبت دهی سازمان پزشکی قانونی، در حال تحول است و بزودی، در سایر مراکز پزشکی قانونی نیز، می توان از سیستم نوبت دهی، استفاده نمود؛ لکن در حال حاضر، برای باقی شهرستان ها، نیازی به اخذ نوبت الکترونیکی، نیست.

روند مراجعه به پزشکی قانونی

مراجعه به پزشکی قانونی، در برخی موارد، ضروری و الزامی است و در واقع، نیاز است که شخص، گواهی مربوط به معاینات پزشکی قانونی را ضمیمه شکایت یا دادخواست خود نماید تا دادگاه، حکم صادر کند، به عنوان مثال گواهی بکارت، برای تعیین نوع طلاق توسط قاضی دادگاه. اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود، آن است که روند مراجعه به پزشکی قانونی به چه صورت است؟

در پاسخ به این سوال، باید گفت که اساسا روند مراجعه به پزشکی قانونی، به صورتی است که کلانتری یا دادگاه، معرفی نامه ای را صادر می نماید که با در اختیار داشتن آن، می توان به مراکز پزشکی قانونی مراجعه نمود و در غیر این صورت، مراکز پزشکی قانونی، به تقاضاهای افراد، پاسخی نخواهند داد.

همچنین، باید دانست که معرفی نامه مراجع قضایی یا انتظامی، می بایست از طریق سامانه CMS به مراکز پزشکی قانونی ارسال شود، لذا نیازی نیست برگه مربوطه را به صورت فیزیکی، تحویل داد. البته، اگر اخذ نوبت از سامانه مربوطه، ضرورت داشته باشد، ابتدا باید به صورت اینترنتی، نوبت اخذ کرد.

کالبد شکافی چیست

یکی از مهم ترین وظایف پزشکی قانونی، تعیین علت وقع مرگ می باشد که این امر، موضوعی تخصصی است و با استفاده از ابزارهای دقیق در فرایند کالبد شکافی یا اتوپسی انجام می شود. از این رو که کالبد شکافی، یکی از مهم ترین وظایف پزشکی قانونی در فرایند رسیدگی به مرگ های مشکوک و انواع قتل می باشد، آشنایی اجمالی با آن، ضروری است.

به طور کلی، در پاسخ به این پرسش که، کالبد شکافی چیست، باید گفت به فرایندی گفته می شود که پزشک، برای کشف علت حقیقی فوت، آزمایش های مورد نیاز را انجام می دهد که این امر، از طریق برش دادن، آزمایشات خونی و ترشحات جسد، قابل انجام است که توسط پزشک متخصص آسیب شناس یا متخصص پزشکی قانونی، در سازمان پزشکی قانونی انجام می شود.

همچنین، باید دانست که کالبد شکافی، به دو نوع است: کالبد شکافی با اهداف علمی، که اغلب جنبه آموزشی داشته و در دانشگاه ها و مراکز پزشکی کاربرد دارد و کالبد شکافی قانونی، که به منظور کشف علت حقیقی فوت و دلایل آن، انجام می شود و نتیجه گزارشات آن، به مراجع قضایی صالح، ارسال می شود. علاوه بر این، ضمن کالبد شکافی، مواردی همچون هویت متوفی، زمان مرگ، آسیب ها و شرایط منجر به مرگ و نیز، شدت جراحات، مشخص می گردد.

دلایل مرگ بر اساس گزارش پزشکان قانونی به چند دسته تقسیم می شود؟

در عمده موارد، گزارش های پزشکی قانونی، ناظر بر چرایی و علت وقوع فوت یا مرگ شخص می باشد که در صورت وقوع این مطلب، نیاز است که پزشکان قانونی، گواهی فوتی صادر نموده و بر اساس آن، دلایل مرگ را مشخص نمایند که این مطلب، جنبه های حقوقی فوت را تحت الشعاع قرار خواهد داد.

لذا سوالی که در این خصوص مطرح می شود، آن است که دلایل مرگ بر اساس گزارش پزشکان قانونی به چند دسته تقسیم می شود؟ در پاسخ به این سوال باید گفت به طور کلی، علت ها و دلایل مرگ عبارتند از مرگ طبیعی، قتل، خودکشی، تصادف و یا مرگ نامشخص.

در هر حال، نیاز است که پزشکان قانونی، پس از بررسی معاینات و آزمایش های لازم، دلایل مرگ را به استناد اسناد و مدارک لازم، تعیین نموده و نتیجه را به صورت دقیق، ذکر نمایند. همانطور که اشاره شد، تعیین دقیق دلایل مرگ، پیامدهای حقوقی مهمی در پرونده ایجاد می نماید؛ لذا این اظهارنظر باید دقیق و کامل باشد.

وظایف پزشکان در بخش تالار تشریح

پزشکانی که در سازمان پزشکی قانونی مشغول فعالیت هستند، می بایست وظایف خود را به صورت دقیق، انجام داده و از آن جهت که این امر، جنبه های حقوقی و کیفری پرونده ها را تعیین می نماید، این امر اهمیت بسزایی خواهد داشت؛ به ویژه، در پرونده های مربوط به مرگ افراد، که پزشکان در تالار تشریح، اقدامات لازم را برای تعیین جزییات موضوع، انجام می دهند. به همین دلیل، در این قسمت از مقاله، قصد داریم وظایف پزشکان در بخش تالار تشریح را ذکر نماییم.

یکی از مهم ترین وظایف پزشکان در تالار تشریح، تعیین علت، هویت و زمان فوت فرد می باشد که پس از آن، جواز دفن صادر می شود،

همچنین، در صورتی که چند نفر فوت کرده باشند، نیاز است که تقدم و تاخر مرگ افراد، مشخص گردد، (به عنوان مثال، در جرمی همچون نزاع و درگیری میان چند نفر)،

در مواردی هم که صدمات و جراحات متعدد و همزمان به فرد وارد شده باشد، نیاز است که نقش و تاثیر دقیق هر کدام از آنها بر فوت فرد، مشخص شود،

در صورت کشف آلات و ادوات وقوع جرم، نیاز است که این امر، با صدمه وارده، بررسی و مطابقت داده شود،

در صورتی که نیاز به نبش قبر پس از دفن متوفی وجود داشته باشد، ارائه نظر در خصوص نبش قبر، به عهده پزشکان در بخش تالار تشریح است،

و در صورت وقوع حوادثی که در آن دسته ای از افراد فوت شده اند (مثل تصادف اتوبوس یا سقوط هواپیما) ، کمک به تشخیص علت حادثه نیز، به عهده پزشکان تالار تشریح می باشد.

کمیسیون پزشکی قانونی چیست

رشته پزشکی قانونی، از جمله رشته هایی است که با علم حقوق، ارتباط ویژه ای دارد و علت، آن است که تعیین جزئیات مربوط به برخی وقایع، جنبه های حقوقی و قانونی ویژه ای دارد؛ مثل علت فوت فرد پس از معاینه جسد. در هر حال، پس از بررسی موضوع و ارائه نظر توسط پزشک، ممکن است که اصحاب دعوی، با آن نظر، مخالف بوده و قصد اعتراض بدان را داشته باشند.

در این شرایط، می توان مراحل کمیسیون پزشکی قانونی را طی نمود؛ اما سوالی که در این رابطه مطرح می شود، آن است که کمیسیون پزشکی قانونی چیست؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت که کمیسیون پزشکی قانونی، به کمیسیونی گفته می شود که به صورت تخصصی، پس از طرح اعتراض به نظریه پزشکی قانونی، تشکیل شده و مجددا پس از بررسی مدارک و مستندات و با اخذ توضیح از افراد مربوطه، پرونده را رسیدگی و رای صادر می کند.

البته، نکته مهم در ارتباط با کمیسیون پزشکی قانونی، آن است که قاضی یا بازپرس پرونده، باید با رسیدگی مجدد به پرونده توسط پزشکی قانونی موافقت کند که در این صورت، پرونده به اداره کل کمیسیون پزشکی قانونی ارجاع شده و بسته به موضوع، به کمیسیون ذی ربط محول می گردد. همچنین، لازم است که کارمزد تعیین شده برای برگزاری کمیسیون، توسط ذی نفع پرداخت گردد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص پزشکی قانونی، نوبت دهی معاینات و کمیسیون آن در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون پزشکی قانونی، نوبت دهی معاینات و کمیسیون آن پاسخ دهند.