رجوع از وصیت

بر اساس ماده 838 قانون مدنی، امکان رجوع از وصیت عهدی و تملیکی، توسط موصی، فراهم شده که این امر، چه از طریق رجوع صریح و چه رجوع ضمنی، قابل انجام است. تشریفات عدول از وصیت نامه رسمی، ثبت عدول از وصیت در دفاتر اسناد رسمی می باشد؛ لکن رجوع از وصیت دست نویس یا عادی، با هر فعل یا لفظی، میسر است.

وصیت، به معنای عملی است که اشخاص، با انجام دادن آن، می توانند تا حدودی تکلیف اموال خود را برای بعد از فوت، مشخص نموده و یا انجام اموری را به عهده وصی خود قرار دهند. از این منظر، احترام به نیت و قصد شخص وصیت کننده، پر اهمیت خواهد بود و دقیقا باید خواسته های وی، به مرحله انجام برسد.

به همین دلیل، در قانون مدنی، این امکان نیز پیش بینی شده است که شخص، پس از وصیت (حتی به شکل تنظیم وصیت نامه رسمی)، اقدام به عدول از وصیت نامه نموده و وصیت خود را تغییر دهد که به لحاظ حقوقی، این امر، به عنوان رجوع از وصیت شناخته می شود و از آن جهت که رجوع از وصیت، مسائل حقوقی مهمی را ایجاد می کند، آشنایی با تشریفات عدول از وصیت نامه، پر اهمیت است.

به همین مناسبت، در ادامه این مقاله، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که رجوع از وصیت چیست و اقسام رجوع از وصیت کدامند. سپس، به توضیح رجوع از وصیت نامه رسمی، دست نویس و عهدی یا رجوع از وصیت تملیکی و عهدی پرداخته و پس از بررسی تشریفات رجوع از وصیت، به مسئله رجوع از وصیت چنانچه موصی ضمن عقد لازمی وصیت کند، خواهیم پرداخت.

رجوع از وصیت چیست ؟

یکی از مهم ترین موضوعاتی که در ارتباط با عمل وصیت یا وصایت مطرح می شود، آن است که آیا شخص می تواند پس از اینکه به امری وصیت نمود، از آن عدول نموده و به عبارت دیگر، اقدام به تغییر دادن مفاد وصیت نامه خود کند؟ خوشبختانه پاسخ به این سوال مثبت است و در قانون مدنی، ضمن ماده 838، به این مسئله پرداخته شده است.

بر اساس این ماده، «موصی می تواند از وصیت خود رجوع کند». بر این اساس، از آن جهت که مبنای وصیت، عمل نمودن به خواسته های شخص متوفی می باشد و از آن جهت که همه افراد، حق تعیین تکلیف اموال خود بعد از فوت شان را دارند، هر زمان که شخص، بخواهد، می تواند وصیت خود را تغییر داده و از وصیت قبلی، عدول نماید که به این امر، رجوع از وصیت نیز گفته می شود.

در پاسخ به این سوال که رجوع از وصیت چیست، باید گفت که رجوع از وصیت، به معنای منصرف شدن، بازگشتن، عدول نمودن و صرف نظر کردن از وصیتی است که شخص، قبلا انجام داده است؛ مثل اینکه شخص، قبلا وصیت کرده که یک سوم اموالش، پس از فوت، به شخص الف تعلق گیرد؛ اما پس از مدتی، پشیمان شده و همان مال را برای شخص ب، وصیت می کند که در ادامه، تشریفات آن، ذکر شده است.

اقسام رجوع از وصیت

رجوع از وصیت، به معنای انصراف از وصیت سابق می باشد؛ خواه این وصیت، وصیت عهدی یا تملیکی باشد. در این خصوص، چه وصیت به شکل عادی یا دست نویس تنظیم شده و یا وصیت رسمی در دفاتر اسناد رسمی انجام شده باشد نیز، به حق موصی برای رجوع از وصیت، خللی وارد نمی سازد. اما رجوع از وصیت، به انواع مختلفی ممکن است انجام شود؛ لذا در این قسمت، اقسام رجوع از وصیت، ذکر خواهد شد.

یکی از اقسام رجوع از وصیت، آن است که موصی، به شکل صریح و با بیان اراده خود به صورت صریح، اقدام به رجوع از وصیت عهدی یا تملیکی نماید. به عنوان نمونه، شخص، پس از آنکه خانه خود را به نفع شخص الف وصیت نمود، از آن پشیمان شده و بگوید که وصیت سابق، بی اعتبار است.

یکی دیگر از اقسام رجوع از وصیت، آن است که موصی، نه به شکل صریح، بلکه با انجام اقداماتی، قصد خود مبنی بر رجوع از وصیت را اعلام می دارد؛ به عنوان نمونه، فروش مالی که وصیت شده است یا پاره کردن وصیت نامه و از بین بردن آن، می تواند به منزله رجوع ضمنی از وصیت قلمداد شود.

رجوع از وصیت نامه رسمی، دست نویس و عهدی

رجوع از وصیت، بر اساس ماده 838 قانون مدنی، امکان پذیر است و ضمن ماده 839 قانون مدنی نیز، مقرر شده که «اگر موصی، ثانیا، وصیتی بر خلاف وصیت اول نماید، وصیت دوم صحیح است». بر این اساس، در صورتی که شخص، برای بار دوم، وصیتی کند که با وصیت قبلی وی در تعارض است، رجوع از وصیت محقق شده و صرفا وصیت دوم قابل اجراست. اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود، در ارتباط با وضعیت حقوقی رجوع از وصیت نامه رسمی، دست نویس و عهدی است.

باید توجه داشت که انواع وصیت نامه، شامل وصیت نامه دستنویس یا عادی، وصیت نامه سری و وصیت نامه رسمی می باشد که به موجب آن، شخص می تواند وصیت کند اموال او بعد از فوتش، به چه اشخاصی تعلق گیرد (وصیت تملیکی) و یا اینکه وصیت کند که چه اموری بعد از فوتش انجام گردد؛ مانند پرداخت دیون و بدهی ها یا تعیین وصی برای کودکان (وصیت عهدی). در هر حال، سوال این است که رجوع از وصیت نامه رسمی و دستنویس، به چه صورت است؟

به طور کلی، رجوع از وصیت، به هر لفظی که مبین اراده وصی مبنی بر عدول از وصیت بوده و یا با انجام هر فعلی که نشانگر اراده موصی برای رجوع از وصیت باشد، امکانپذیر خواهد بود؛ لکن رجوع از وصیت نامه رسمی، صرفا با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی امکانپذیر است؛ چه وصیت عهدی باشد و چه وصیت تملیکی. اما اگر وصیت نامه، دستنویس یا وصیت نامه عادی باشد، نیازی نیست که رجوع از وصیت، لزوما در دفاتر اسناد رسمی به ثبت رسد؛ هرگونه رجوع صریح و یا ضمنی عادی، صحیح و معتبر خواهد بود.

رجوع از وصیت تملیکی و عهدی

یکی از تقسیم بندی های رایج در ارتباط با وصیت، تقسیم آن به وصیت تملیکی و وصیت عهدی (یا وصایت) می باشد. وصیت تملیکی، به معنای آن است که شخص، ضمن وصیت، اقدام به تملیک اموال خود به نفع دیگری می نماید؛ اما در وصیت عهدی یا وصایت، شخص وصیت کننده، انجام امر یا اموری را به عهده دیگری، قرار می دهد؛ مثل سرپرستی صغار.

اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود، آن است که آیا رجوع از وصیت تملیکی و عهدی امکان پذیر است؟ در صورتی که پاسخ مثبت باشد، تشریفات عدول از وصیت تملیکی و عهدی به چه صورت است؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت که رجوع از وصیت یا عدول از وصیت، در هر دوی وصیت عهدی و تملیکی، امکان پذیر است و در این میان، تفاوتی میان این دو نوع وصیت، وجود ندارد.

منتها نکته حایز اهمیت، آن است که در وصیت تملیکی، موصی له (شخصی که وصیت به نفع او شده است) باید پس از فوت موصی (وصیت کننده) اقدام به قبول وصیت نماید و این قبول، صرفا بعد از فوت موصی معتبر است؛ نه قبل از فوت. حتی اگر موصی به، (مورد وصیت) در قبض موصی له باشد، باز هم موصی می تواند تا قبل از فوت، هر زمان که بخواهد، اقدام به رجوع از وصیت تملیکی نماید؛ چون تملیک، محقق نشده است.

بر اساس ماده 829 قانون مدنی، «قبول موصی له، قبل از فوت موصی، موثر نیست و موصی می تواند از وصیت خود رجوع کند، حتی در صورتی که موصی له، موصی به را قبض کرده باشد». وصیت عهدی نیز، به محض اراده موصی (صریح یا ضمنی)، قابل رجوع است. در همین رابطه، مطالعه مقاله زیر، پیشنهاد می شود.

تشریفات رجوع از وصیت

حال که در خصوص امکان سنجی عدول از وصیت عهدی و تملیکی، چه به صورت وصیتنامه عادی یا دستنویس و وصیتنامه رسمی یا محضری صحبت شد، می بایست تشریفات رجوع از وصیت نیز، مورد بررسی قرار گیرد. در واقع، مهم ترین سوالی که در این خصوص مطرح می شود، آن است که اگر شخص، بخواهد اقدام به عدول از وصیت نامه خود نماید، کدام یک از تشریفات رجوع از وصیت را باید انجام دهد؟

در پاسخ به این سوال، باید گفت که رجوع از وصیت، نوعی ایقاع است؛ بنابرین شخص می تواند با انجام هر لفظ یا عملی که به منزله رجوع از وصیت قلمداد می شود، اقدام به انجام این امر نماید و نیازی به انجام تشریفات خاص رجوع از وصیت، نخواهد بود. همانطور که اشاره شد، رجوع از وصیت نامه، می تواند به شکل صریح یا ضمنی باشد.

با این وجود، باید در نظر داشت که اگر تنظیم وصیت نامه عهدی یا تملیکی، به شکل وصیت محضری یا رسمی بوده و شخص وصیت کننده، به جای تنظیم وصیت نامه دست نویس یا عادی، به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه نموده باشد، برای رجوع از وصیت نامه خود، می بایست به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه نموده و سند رجوع از وصیت را نیز، تنظیم نماید؛ در غیر این صورت، وصیت سابق همچنان معتبر است.

رجوع از وصیت چنانچه موصی ضمن عقد لازمی وصیت کند

یکی از مسائل مهمی که در ارتباط با عدول از وصیت نامه رسمی یا عادی مطرح می شود، آن است که وضعیت حقوقی رجوع از وصیت چنانچه موصی ضمن عقد لازمی وصیت کند، چیست؟ همانطور که می دانیم، عقود لازم به آن دسته عقودی گفته می شوند که جز با اراده دو طرف، قابل بر هم زدن نیستند؛ در این شرایط، اگر شخص، ضمن عقد خارج لازم همچون صلح، اقدام به وصیت کند، آیا باز هم می تواند آن را بر هم زده و اقدام به رجوع از وصیت کند یا خیر؟

پاسخ به این سوال، بستگی دارد که وصیت را نوعی حق بدانیم یا حکم قانون؟ اگر رجوع از وصیت، حق موصی باشد، این امکان برای وی وجود دارد که هر زمان بخواهد، حق خود را ساقط نماید؛ لذا اگر ضمن عقد لازم وصیت نماید، حق وی مبنی بر رجوع از وصیت نیز، ساقط می شود. اما اگر رجوع از وصیت، حق نبوده؛ بلکه از جنس حکم قانونی باشد، حتی اگر شخصی، ضمن عقد لازم وصیت کند، باز هم حق رجوع از وصیت، برای وی محفوظ است.

با توجه به مجموع احکام و مقررات قانونی و روح حاکم بر آنها، به نظر می رسد که رجوع از وصیت یا همان عدول از وصیتنامه، حکم قانون است. بر این اساس، به حکم قانون، موصی هر زمان بخواهد می تواند اقدام به رجوع از وصیت نماید؛ فلذا موصی نمی تواند حق رجوع از وصیت را از خود ساقط نماید. پس رجوع از وصیت، حتی چنانچه موصی ضمن عقد لازمی وصیت کند، کماکان امکانپذیر است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص تشریفات رجوع از وصیت رسمی و دستنویس  در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تشریفات رجوع از وصیت رسمی و دستنویس پاسخ دهند.