تفاوت عقد و ایقاع

 عقد به عنوان یک عمل حقوقی، به توافقی گفته می شود که با اراده دو طرف شکل می گیرد؛ مانند عقد اجاره. اما ایقاع، عمل حقوقی است که صرفا با اراده یک نفر، ایجاد می شود؛ مانند ابرا ضمه مدیون از دین. فرق بین قرارداد و ایقاعات، چندین مورد است. به عنوان مثال، در عقد، نیازی به اعلام اراده وجود ندارد؛ اما در ایقاع، اگرچه با اراده یک نفر شکل گرفته است، اما این اراده برای اینکه در عالم خارج، اثر داشته باشد، باید اعلام شود که این از تفاوت عقد و ایقاع می باشد. 

تعهدات، از دو مورد، منشا می گیرند که آن دو مورد، اعمال حقوقی و وقایع حقوقی می باشند. در تفاوت اعمال حقوقی و وقایع حقوقی، باید گفت که اعمال حقوقی ، تعهداتی هستند که به اراده افراد ایجاد می شوند؛ مانند عقد قرض. اما وقایع حقوقی ، تعهداتی هستند که خارج از اراده فرد ایجاد شده و به او تحمیل می شوند؛ مثلا، فردی مالی را سرقت می کند، منشا تعهد او به رد مال، واقعه حقوقی می باشد.

اعمال حقوقی که اراده فرد در آن دخیل است، به دو دسته تقسیم می شوند: عقد و ایقاع . عقد و ایقاع ، نمونه اعمالی هستند که فرد به اراده خود، به آثار آنها متعهد می شود. البته، عقد و ایقاع در مواردی مانند چگونگی ایجاد، مواردی که سبب ادامه یافتن آنها می شود و در این موضوع که چگونه پایان می یابند، با هم تفاوت هایی دارند که لازم است این تفاوت ها بررسی شود.

 با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله قصد داریم، به این سوال پاسخ دهیم که عقد و ایقاع چیست؟ سپس در ادامه تفاوت عقد و ایقاع را بررسی کنیم. اگر در خصوص فرق بین قرارداد و ایقاعات​ سوالاتی دارید، در این مقاله، همراه ما باشید.

عقد چیست ؟

برای پاسخ به این سوال که عقد چیست؟ باید به ماده 183 قانون مدنی مراجعه کرد. طبق این ماده : "عقد، عبارت است از این که یک یا چند نفر، در مقابل یک یا چند نفر دیگر، تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد." به بیان ساده تر، وقتی یک فرد با یک فرد دیگر، درباره موضوعی توافق می کنند و یک اثر حقوقی ایجاد می شود، به این توافق، عقد گفته می شود. مانند انتقال مالکیت مبیع به خریدار و انتقال مالکیت ثمن معامله به فروشنده ، که این اثر حقوقی، در قالب عقد بیع انجام می گیرد. مثال های بسیار زیادی برای عقد و قرارداد وجود دارد، که عقد بیع، قرارداد اجاره ، عقد هبه و قرارداد وکالت، نمونه ای از این موارد می باشند.

هر عقد، برای شکل گیری، نیاز به دو رکن اصلی ایجاب و قبول دارد. ایجاب، پیشنهاد برای شروع توافق است و قبول، پذیرش این پیشنهاد می باشد. بنابراین، همان طور که بیان کردیم، وجود دو اراده، در شکل گیری قرارداد، الزامی می باشد. همچنین، قرادادها برای آنکه به صورت صحیح منعقد شوند، باید از یک سری شرایط عمومی صحت قراردادها پیروی کنند که این موارد، در ماده 190 قانون مدنی بیان شده اند، به موجب این ماده : "برای صحت هر معامله، شرایط ذیل، اساسی است :

قصد طرفین و رضای آنها : طرفین برای انجام معامله باید دارای قصد و رضای باشند، عدم رضای آنها سبب عدم نفوذ معامله می شود. عقد محقق می شود به قصد انشا، به شرط مقرون بودن به چیزي که دلالت بر قصد کند.

اهلیت طرفین : طرفین قرارداد، باید برای معامله اهلیت داشته باشند. برای این که متعاملین، اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند.

موضوع معین که مورد معامله باشد : مورد معامله باید مال یا عملی باشد که هر یک از طرفین قراراداد، تعهد به تسلیم یا ایفای آن را می کنند.

مشروعیت جهت معامله : معامله باید در جهت مشروع و قانونی انجام گیرد. در معامله، لازم نیست که جهت آن تصریح شود، ولی اگر تصریح شده باشد، باید مشروع باشد، و الا معامله باطل است.

بنابراین، شکل گیری یک قرارداد صحیح، نیازمند شروط بالا بوده که این شروط، در تمامی عقود، یکسان می باشد. به همین دلیل به آنها شرایط عمومی صحت قرارداد ها گفته می شود. البته برخی قرارداد ها، علاوه بر شرایط عمومی، به یک سری شرایط اختصاصی نیز نیاز دارند تا به طور صحیح منعقد شوند. به عنوان مثال، در عقد هبه، قبض، شرط صحت می باشد.

ایقاع چیست ؟

در بخش قبل، عقد را توضیح دادیم و گفتیم برای اینکه قراردادی منعقد شود ، دو یا چند نفر باید با هم درباره آن توافق کنند. در این بخش قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که ایقاع چیست؟ در ایقاع، برعکس قرارداد، نیازی به توافق دو یا چند نفر نمی باشد، بلکه تنها اراده یک نفر می تواند اثر حقوقی را ایجاد کند . مانند فسخ قرارداد ، طلاق ، ابرا و ... .

به عنوان مثال، در فسخ قرارداد، شخصی که حق فسخ دارد، می تواند بدون در نظر گرفتن رضایت و اراده طرف دیگر معامله ، به صورت یک جانبه، قرارداد را فسخ نماید. بنابراین، در تعریف ایقاع، باید گفت، یک نوع عمل حقوقی است که تنها با اراده یک فرد، منجر به ایجاد یک اثر حقوقی می گردد. 

همچنین، طلاق، یکی دیگر از ایقاعات می باشد؛ مطابق ماده 1134 قانون مدنی: " طلاق، باید به صیغه طلاق و در حضور لااقل دو نفر مرد عادل که طلاق را بشنوند واقع گردد." همانطور که ملاححظه می شود، مطابق ماده مذکور طلاق یک ایقاع تشریفاتی است. با این توضیح که اعلان اراده کافی نبوده و جاری شدن صیغه طلاق و در حضور لااقل دو نفر مرد عادل که طلاق را بشنوند، لازم می باشد. 

تفاوت عقد و ایقاع

در بخش های قبل، دو گروه از اعمال حقوقی، یعنی عقد و ایقاع را تعریف کرده و احکام و مقررات آنها را بررسی نمودیم. در این بخش، قصد داریم، تفاوت عقد و ایقاع را توضیح دهیم. در خصوص فرق قرارداد و ایقاعات، می توان براساس مواد قانون مدنی، به موارد زیر اشاره کرد :

در عقد، به اراده دو نفر نیاز است، اما در ایقاع، تنها با اراده یک نفر ، عمل حقوقی واقع می شود . 

هیچ قراردادی، بدون ایجاب و قبول شکل نمی گیرد. بنابراین، در انعقاد قراردادها نیاز به وجود توافق طرفین است تا قرارداد شکل بگیرد. اما در شکل گیری ایقاع ، نیاز به توافق نیست و صرف اراده یک نفر کفایت می کند.

قرارداد، چون با توافق صورت می گیرد، نیازی به اعلام اراده ندارد؛ اما ایقاع ، اگرچه یک عمل منفرد است اما برای اینکه اثر داشته باشد باید اعلام شود . 

آخرین، فرق بین قرارداد و ایقاعات​، در شرایط صحت معامله است. در شرایط صحت معاملات، اهلیت طرفین، دارای احکام متفاوتی میان عقد و ایقاع است. با این توضیح که در قراردادها، هر دو طرف قراداد باید اهلیت داشته باشند؛ اما در ایقاعات، اگرچه مانند ابراء ذمه مدیون، توسط داین، دارای دو طرف باشد، صرفا اهلیت اعلام کننده اراده یعنی طلبکار، کفایت می کند و اهیلت مدیون، الزامی نیست.

برای مطالعه بیشتر درباره تفاوت عقد و ایقاع​ در کانال تلگرام حقوق قراردادها عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تفاوت عقد و ایقاع​ پاسخ دهند .