اوراق مشارکت

اوراق مشارکت نوعی از اوراق بهادار است که به منظور مشارکت در طرح های عمرانی، تولیدی و خدماتی منتشر می شود. این اوراق انواع مختلفی دارد که شامل اوراق مشارکت ساده، بورسی و غیر بورسی، قابل تبدیل و تعویض به سهام می باشد. انتشار اوراق مشارکت برخلاف اوراق قرضه از نظر بانکداری اسلامی بلامانع است.

اوراق بهادار یکی از مفاهیم مهم در علم اقتصاد است و نقش مهمی در توسعه و پیشرفت یک جامعه دارد؛ زیرا این اوراق ابزاری برای تامین منابع مالی شرکت ها محسوب می شود. به عبارتی هر ورقه که دارای ارزش مالی بوده و بتوان آن را داد و ستد کرد، اوراق بهادار نامیده می شود که انواع مختلفی دارد که از جمله آن می توان به اوراق مشارکت اشاره نمود.

اهمیت اوراق مشارکت از این حیث است که به منظور تامین مالی و سرمایه گذاری در طرح های زیر بنایی، تولیدی و ساختمانی منتشر می شود، اما باید توجه داشت که برای سرمایه گذاری و جلوگیری از ضرر و زیان در این زمینه لازم است که ابتدا؛ شخص در مورد ویژگی، انواع، نحوه خرید و فروش آگاهی داشته باشد.

به همین خاطر، در ادامه مقاله حاضر، قصد داریم، پس از پاسخ به این پرسش که اوراق مشارکت چیست و بهترین انواع و ویژگی های آن چه می باشد؛ به اوراق مشارکت با سود 30 درصد و مزایا و معایب آن بپردازیم. سپس؛ در خصوص نحوه خرید و فروش، کارمزد و مالیات اوراق مشارکت صحبت خواهیم کرد و در انتها، تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت را بررسی خواهیم نمود. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

اوراق مشارکت چیست

در ابتدا باید گفت که مطابق با قوانین ایران هر نوع ورقه یا سندی که قابلیت خرید و فروش داشته و متضمن حقوق مالی باشد، اوراق بهادار نامیده می شود. این اوراق انواع مختلفی دارد که از جمله آن می توان به اوراق مشارکت اشاره نمود. حال ممکن است برای عده ای از اشخاص این سوال مطرح شود که منظور از اوراق مشارکت چیست؟

در پاسخ به سوال اوراق مشارکت چیست؛ می توان گفت که اوراق مشارکت در ماده 2 قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت این گونه تعریف شده است: «اوراق مشارکت، اوراق بهادار با نام یا بی‌ نامی است که به‌ موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می‌شود و به‌ سرمایه‌ گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح های عمرانی انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کل کشور و طرح های سودآور تولیدی ‌و ساختمانی و خدماتی را دارند، واگذار می گردد. دارندگان این اوراق به ‌نسبت قیمت اسمی و مدت زمان ‌مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود.

بنابراین؛ در تعریف اوراق مشارکت باید گفت؛ اوراقی است که با هدف تامین منابع مالی برای پروژه ‌های دولتی و خصوصی در مدت معینی منتشر می شود. به عبارت دیگر، دولت به منظور تامین منابع طرح های عمرانی این اوراق را صادر می کند تا افراد با مشارکت در این گونه طرح ها در یک بازه زمانی مشخص، مقداری سود دریافت کنند.

انواع اوراق مشارکت

همانطور که در بخش قبلی گفته شد؛ اوراق مشارکت برای تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح‌ های سودآور تولیدی و خدماتی و ساختمانی با مجوز بانک مرکزی صادر می شود و انواع مختلفی دارد. در این بخش از مقاله؛ انواع اوراق مشارکت مورد بررسی قرار می گیرد و در خصوص، هر کدام توضیحات مفصلی ارائه می گردد.

اوراق مشارکت ساده: یکی از متداول ترین و بهترین اوراق مشارکت در ایران مربوط به اوراق مشارکت ساده می باشد؛ زیرا بدون هیچ پیچیدگی می توان آن را مورد معامله قرار داد. ویژگی اصلی اوراق مشارکت ساده این است که می تواند بانام یا بی نام باشد و پرداخت اصل سرمایه و سود را در زمان سررسید تضمین می کند. 

اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام: ورقه مشارکت قابل ‌تبدیل، ورقه ‌ای است که شرکت ناشر می تواند به دلیل وضعیت اقتصادی خود آن را به سهام شرکت تبدیل کند و از سود و منفعت آن بهره مند شود.

اوراق مشارکت بورسی و غیر بورسی: اوراق مشارکت بورسی قابل معامله در بازار بورس هستند؛ ولی اوراق مشارکت غیر بورسی که تحت نظارت بانک مرکزی صادر می شوند، امکان خرید و فروش آن در سازمان بورس وجود ندارد و صرفا می توان آن‌ ها را در بانک‌ های عامل معامله کرد.

اوراق مشارکت قابل تعویض: اوراق مشارکت قابل‌ تعویض ورقه‌ ای است که با سهام سایر شرکت‌ های پذیرفته شده در بورس قابل تعویض است. به عبارت بهتر؛ در زمان سررسید به جای پرداخت اصل سرمایه و سود به سرمایه گذاران سهام شرکت داده می شود.

اوراق مشارکت با نام: اوراق مشارکت با نام ورقه ای است که اسم دارنده و مالک آن قید می شود و در صورتی که این برگه مفقود شود؛ سود و اصل سپرده به شخص دیگری به جز مالک آن تعلق نمی گیرد.

اوراق مشارکت بی نام: اوراق مشارکت بی نام برخلاف اوراق مشارکت با نام، متعلق به شخص خاصی نمی باشد و به همین دلیل احتمال سوء استفاده از آن بسیار زیاد می باشد. 

نکته مهمی که در خصوص اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام باید توجه داشت؛ این است که صدور آن باید به تصویب مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام برسد؛ زیرا انتشار این نوع از اوراق با افزایش سرمایه همراه است و نوع تغییر در سرمایه هم در صلاحیت مجمع عمومی فوق العاده می باشد.

ویژگی های اوراق مشارکت

هدف از انتشار اوراق مشارکت تامین منابع مالی برای پروژه‌های دولتی و خصوصی در مدت معینی است. این اوراق دارای ویژگی های به خصوصی هستند که اطلاع از آن برای سرمایه گذاران ضروری می باشد. به همین خاطر؛ در این قسمت از مقاله به ویژگی های اوراق مشارکت پرداخته می شود.

اولین ویژگی اوراق مشارکت این است که این ورقه می تواند بانام یا بی نام باشد. منظور از اوراق مشارکت با نام این است که نام دارنده در ورقه قید می گردد و به شخص دیگری به جز او سودی پرداخت نمی شود، در حالی که در اوراق مشارکت بی نام به صورت وجه حامل بوده و بر روی آن نام صاحب آن ذکر نمی‌ گردد.

ویژگی بعدی این است که سود اوراق مشارکت به صورت علی الحساب است به این معنا که سرمایه گذار درصد مشخصی از سود را به صورت ماهیانه، سالانه یا در زمان معین دریافت می کند و پس از پایان کار نیز یک سود قطعی به سرمایه گذار پرداخت می شود. 

از طرف دیگر قیمت این اوراق مشخص بوده و در آن مدت سرمایه گذاری به صورت دقیق ذکر می شود. به عبارت بهتر؛ در این ورقه باید تاریخ پایان سرمایه گذاری نوشته شود تا بعد از آن به خریداران مبلغی سود پرداخت شود. از جمله ویژگی های دیگر اوراق مشارکت این است که این ورقه می تواند دارای ضامن باشد و نرخ بازدهی سالانه آن بین 3 تا 6 درصد است. همچنین، به سود این اوراق مالیاتی تعلق نمی گیرد و دارنده آن از پرداخت مالیات معاف می باشد و به ارزشی کمتر از ارزش اسمی به فروش می‌ روند.

اوراق مشارکت با سود 30 درصد

همانطور که در بخش های قبلی گفته شد؛ سود اوراق مشارکت به صورت علی الحساب تعیین می شود و سود قطعی تنها پس از پایان دوران مشارکت قابل مطالبه خواهد بود. حال به منظور تامین سرمایه در گردش طرح‌ هایی با بازدهی بالا، بانک ها اقدام به انتشار اوراق مشارکت با سود 30 درصد کرده اند که جزئیات آن در قسمت زیر آورده شده است.

همانطور که گفته شد؛ اوراق مشارکت به منظور تامین مالی طرح های عمرانی و تولیدی با سر رسید مشخص منتشر می شود. حال با توجه به استقبال مردم از این نوع اوراق بانک ها اقدام به انتشار اوراق مشارکت با سود 30 درصد کرده اند، یعنی در پایان دوره مشارکت به خریداران به میزان 30 درصد سود پرداخت می شود.

ویژگی اصلی این نوع از اوراق این است که معاف از مالیات می باشد و بدون هیچ محدودیتی می توان آن را به اشخاص حقیقی یا حقوقی انتقال داد. همچنین باید توجه داشت که در حال حاضر اوراق مشارکت با سود 30 درصد به صورت کامل به فروش رفته است اما با توجه به بازدهی مناسبی که داشته است، باید به تکرار عرضه این اوراق در آینده امیدوار بود.

مزایا و معایب اوراق مشارکت 

برای سرمایه گذاری در طرح های عمرانی و تولیدی از طریق خرید و فروش اوراق مشارکت لازم است که ابتدا سرمایه گذاران نسبت به مزایا و معایب آن آگاه باشند. به همین خاطر در این بخش از مقاله مطالبی در خصوص مزایا و معایب اوراق مشارکت ارائه می شود که به شرح زیر است:

در پاسخ به این سوال که آیا خرید اوراق مشارکت خوب است یا خیر؛ باید این موضوع را دانست که در این نوع اوراق، بانک ‌ها و موسسات مالی معتبر و یا دولت پرداخت اصل مبلغ و سود را به افراد تضمین می کنند. به همین خاطر سرمایه گذاری کردن در آن کم ریسک می باشد و فرد هیچ نگرانی ای بابت از دست دادن سرمایه خود را ندارد. علاوه بر این فروش اوراق مشارکت به شرکت ها کمک می کند که منابع مورد نیاز برای طرح های عمرانی و تولیدی خود را به دست بیاورند. مزیت بعدی هم این است که امکان نقدکردن سریع اوراق مشارکت وجود دارد.

همچنین مطابق با ماده ۷ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت صرفا مبالغ پرداختی بابت سود متعلق به اوراق مشارکت مشمول مالیات مقطوع به نرخ پنج درصد می‌ باشد و به سود اوراق مشارکت و معاملات اوراق مذکور هیچ‌ گونه مالیاتی تعلق نمی‌ گیرد و معاف از پرداخت مالیات می باشند. 

اوراق مشارکت می تواند معایبی نیز به همراه داشته باشد؛ مانند این که صاحب اوراق در مجامع عمومی شرکت، حق رای ندارد و در تعیین محاسبه سود آن ابهام وجود دارد و ممکن است که مقدار سود تعیین شده با بازدهی طرح های عمرانی و تولیدی هماهنگی نداشته باشد؛ یعنی سود اوراق مشارکت به نسبت سایر اوراق کمتر می باشد. 

نحوه خرید و فروش اوراق مشارکت

یکی از ویژگی های اساسی اوراق مشارکت این است که امکان خرید و فروش اوراق مشارکت وجود دارد و می توان آن را به اشخاص مختلف منتقل نمود. حال پرسش مهمی که ممکن است، در ذهن برخی از سرمایه گذاران ایجاد شود؛ این است که، نحوه خرید و فروش اوراق مشارکت به چه صورت می باشد و کدام بانک اوراق مشارکت می فروشد که پاسخ آن به شرح زیر است:

اوراق مشارکت بورسی را می توان در سازمان بورس مورد معامله قرار داد. به عبارت دیگر برای خرید این اوراق لازم است که در ابتدا، خریداران دارای کد بورسی باشند و سپس از طریق سامانه کارگزاران بورسی برای خرید آن اوراق اقدام نمایند. همچنین افراد باید این نکته را بدانند که قیمت اوراق مشارکت از طریق فرابورس مشخص و اعلام می شود.

لازم به ذکر است که برای خرید و فروش اوراق مشارکت غیر بورسی هم اشخاص باید به یکی از بانک‌های عامل مراجعه کرده و اوراق مدنظر خود را خریداری نمایند. البته، علاوه بر موارد فوق، امکان خرید و فروش اوراق مشارکت از طریق صندوق های سرمایه گذاری نیز وجود دارد که اشخاص با این روش به راحتی می توانند که سود ماهیانه دریافت کنند.

کارمزد و مالیات خرید و فروش اوراق مشارکت

در بخش های قبلی، پیرامون اوراق مشارکت و انواع آن توضیحاتی ارائه گردید و بیان شد که امکان خرید و فروش برخی از انواع اوراق مشارکت وجود دارد. حال ممکن است که در ذهن برخی از افراد، این سوال مطرح شود که در هنگام معامله چه مقدار باید کارمزد و مالیات خرید و فروش اوراق مشارکت پرداخت شود؟

در ابتدا باید گفت که منظور از کارمزد این است که بازار سرمایه با توجه به حجم معاملاتی که در آن انجام می شود از طرفین مبلغی را به عنوان حق کارگزاری دریافت می کند. حال کارمزد خرید اوراق مشارکت بورسی، حدودا 0/000726 قیمت اوراق است و کارمزد فروش هم 0/000774 از مبلغ سرمایه گذاری است که در نهایت، کارمزد و مجموع خرید و فروش اوراق مشارکت 0/0015 مبلغ کل معامله است.

در خصوص مالیات هم باید به ماده 7 قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت اشاره نمود که بیان می کند: «مبالغ پرداختی و یا تخصیصی بابت سود متعلق به اوراق مشارکت مشمول مالیات مقطوع به نرخ پنج درصد (۵%) می‌ باشد و به سود اوراق‌ مشارکت و معاملات اوراق مذکور هیچ گونه مالیات دیگری تعلق نمی‌ گیرد.

پرداخت کنندگان سود اوراق مشارکت اعم از علی‌ الحساب و قطعی مکلفند در هر پرداخت یا تخصیص، مالیات متعلق را به نرخ مذکور کسر و ظرف مدت ده روز از تاریخ پرداخت یا تخصیص به حسابی که توسط خزانه ‌داری کل‌ تعیین می‌ شود؛ واریز و رسید آن را ظرف سی روز از تاریخ واریز همراه با فهرستی متضمن میزان سود پرداختی به حوزه مالیاتی مربوط تسلیم نمایند. ‌پرداخت کنندگان سود اوراق مشارکت درصورت تخلف از انجام تکالیف مذکور مشمول مقررات متن ماده ۱۹۹ قانون مالیات های مستقیم مصوب اسفند‌ماه ۱۳۶۶ خواهند بود.

‌تبصره - پرداخت مالیات سود پرداختی و یا تخصیصی به اوراق مشارکتی که قبل از تاریخ اجرای این قانون منتشر شده است با نرخ مقرر در این‌ماده بر عهده دستگاه های منتشرکننده اوراق مذکور می‌ باشد.» بنابراین؛ مطابق با ماده فوق سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت مشمول مالیات نمی شود. در واقع سود حاصل از سرمایه‌ گذاری در اوراق مشارکت مشمول مالیات نمی‌ شود و سرمایه گذاران از پرداخت آن معاف می باشند.

تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت

اوراق قرضه و اوراق مشارکت هر دو جز ابزارهای مالی محسوب می شوند و علی رغم این که از لحاظ عملکردی شبیه به هم هستند، ولی با یکدیگر تفاوت های فاحش دارند. حال، در این بخش از مقاله، به منظور آشنایی کاربران به تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت پرداخته می شود.

در ابتدا؛ لازم است که توضیحاتی در مورد اوراق قرضه بیان شود. اوراق قرضه ورقه ای است که نشان دهنده مبلغی وام و بهره معین بوده و تنها توسط شرکت سهامی عام منتشر می شود. به عبارت بهتر؛ سرمایه گذار مبلغی پول را به مدت مشخصی به شرکتی قرض می دهد تا به صورت دوره ای سود و بهره دریافت کند و در زمان سررسید نیز اصل مبلغ به وی پرداخت می شود.

باید توجه داشت که در حال حاضر، در ایران اوراق قرضه منتشر نمی شود؛ زیرا شورای نگهبان به دلیل ربوی بودن و دریافت بهره معین آن را غیر شرعی اعلام کرده است و به جای آن اوراق با درآمد ثابت نظیر اوراق مشارکت منتشر می شود. از طرف دیگر، در تعریف اوراق مشارکت هم گفته شد که شخص مبلغی پول را برای سرمایه گذاری در طرح های عمرانی و تولیدی به یک شرکت می دهد تا آن طرح اجرا و از طریق آن سود دریافت کند.

بنابراین در مقام مقایسه اوراق قرضه و اوراق مشارکت باید گفت که اوراق قرضه، به دلیل این که میزان سود آن قطعی و مشخص است از نظر بانکداری اسلامی غیر شرعی اعلام شده است. درحالی که صدور اوراق مشارکت از نظر بانکداری اسلامی بلامانع است.

تفاوت دیگر این است که سود دریافت شده از اوراق مشارکت باید صرف طرح های زیر بنایی، تولیدی و ساختمانی شود، ولی در اوراق قرضه همچین الزامی وجود ندارد. علاوه براین؛ در اوراق مشارکت پس از پایان کار، سرمایه گذار یک سود قطعی هم دریافت می کند، در حالی که در اوراق قرضه به سرمایه گذار فقط اصل سرمایه به او پرداخت می شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد نحوه خرید و فروش اوراق مشارکت در کانال تلگرام سرمایه گذاری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نحوه خرید و فروش اوراق مشارکت پاسخ دهند.