مجازات تعزیری چیست

مجازات تعزیری، مجازات هایی بوده که مشمول حدود، قصاص و دیه نیست و قانون گذار، آن ها را در خصوص جرایم تعزیری ای که با توجه به وضعیت جامعه، جرم انگاری کرده، تعیین نموده است. جزای نقدی و محرومیت از حقوق اجتماعی، از انواع این نوع مجازات می باشند. تخفیف و تبدیل مجازات جرایم تعزیری، صرفا در صورت وجود جهات تخفیف، امکان پذیر خواهد بود.

قانون، برای برقراری نظم، تدوین شده و افراد، موظف هستند که قوانین حاکم بر جامعه را رعایت کنند، در غیر این صورت، مجازات می شوند. طبق قانون کشور ما، مجازات های اصلی، به چهار دسته تقسیم می شود: قصاص، دیه، مجازات حدی و مجازات تعزیری. هر یک از این چهار نوع مجازات اصلی، دارای شرایطی هستند و اعمال هر کدام، بستگی به تحقق این شرایط دارد.

مجازات تعزیری نیز یکی از انواع چهار مجازات اصلی بوده که قانون گذار، برای جرائم تعزیری، به آن، حکم کرده است. به همین دلیل، بخشی از قانون مجازات اسلامی، به جرائم و مجازات های تعزیری، اختصاص یافته و قواعد حاکم بر این مجازات ها، مورد پیش بینی قرار گرفته است. مزیت مجازات تعزیری، این بوده که در مواردی، قابلیت تبدیل به جزای نقدی را دارد و به همین علت، آگاهی از قواعد آن، ضروری به نظر می رسد.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم بگوییم، مجازات تعزیری چیست و انواع آن کدامند؛ سپس، در خصوص نحوه تعیین این نوع از مجازات، امکان تخفیف و تبدیل آن، توضیح دهیم. چنانچه، پیرامون این موضوع، سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.

جرایم تعزیری چیست؟

در پاسخ به این پرسش که حکم تعزیری چیست و مجازات جرایم تعزیری چه می باشد؟ بهتر است، ابتدا، توضیح دهیم که جرایم تعزیری، چه جرایمی هستند و در قانون مجازات اسلامی، چه تعریفی در خصوص این جرایم وجود دارد و پس از بررسی جرایم تعزیری، به این پرسش که حکم تعزیری چیست و مجازات جرایم تعزیری چه می باشد، پاسخ دهیم.

قانون مجازات اسلامی ما، بسیاری از جرایم را به تبعیت از شرع مقدس، جرم دانسته و برای آن ها مجازات مقرر در شرع را در نظر گرفته است. از جمله این جرایم، جرایم حدی، نظیر زنا، لواط، شرب خمر می باشند. اما، از آنجا که با پیشرفت جوامع، شیوه ارتکاب به جرایم تغییر یافته و مجرمین، از طرق جدیدی، سبب برهم زدن نظم عمومی جامعه می گردند، قانون گذار، دسته ای دیگر از جرایم را، با توجه به نیاز و وضعیت جامعه، جرم انگاری کرده که به آن ها، جرایم تعزیری می گویند. 

همچنین، پاره از امور، در شرع مقدس، حرام دانسته شد ه اند ولیکن، برای آن ها مجازاتی در نظر گرفته نشده است. این دسته از امور، در قانون مجازات اسلامی، تحت عنوان محرمات شرعی نام برده می شوند و ارتکاب به آن ها، مستوجب تعزیر خواهد بود. یعنی، قانون گذار، برای آن ها، مجازات تعزیری، تعیین نموده است. لازم به ذکر است که تعزیرات در این معنا، متفاوت از تعزیرات حکومتی می باشند.

بنابراین، در پاسخ به این سوال که  جرایم تعزیری چیست، می توان گفت: جرایم تعزیری که مجازات برخی از آن ها در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399، کاهش یافته، دسته ای از محرمات شرعی هستند که در شرع، مجازاتی برای آن ها تعیین نشده و قانون گذار، ارتکاب آن ها را جرم دانسته و برای آن ها، مجازات در نظر گرفته و همچنین، دسته ای از جرایم بوده که با توجه به وضعیت جامعه جرم انگاری شده اند و دارای ضمانت اجرای مشخص می باشند.

حکم تعزیری چیست؟

در قسمت قبل، توضیح دادیم که جرایم تعزیری چیست و گفتیم که قانون گذار برای آن ها، مجازات تعزیری در نظر گرفته است. در این قسمت، قصد داریم، به این پرسش پاسخ دهیم که حکم تعزیری چیست و در چه مواردی صادر می شود. برای پاسخ به این پرسش که حکم تعزیری چیست؟ باید، مفهوم حکم را از دو منظر مورد بررسی قرار داد که به شرح زیر می باشد: 

حکم در معنای رای قاضی: حکم در معنای رای، به معنای رایی می باشد که پس از بررسی پرونده، توسط قاضی رسیدگی کننده به پرونده، صادر می شود. در صورتی که حکم صادره، در خصوص جرایم تعزیری، یعنی آن دسته از جرایمی که در قانون مجازات اسلامی، مستوجب تعزیر دانسته شده اند باشد، به آن، حکم تعزیری می گویند.

حکم در معنای مجازات: حکم در معنای مجازات، به معنای مجازاتی است که برای جرایم تعزیری، در قانون مجازات اسلامی در نظر گرفته شده است. حکم تعزیری، می تواند، شامل حبس، شلاق، محرومیت از حقوق اجتماعی، مصادره کل اموال و سایر موارد مندرج در ماده 19 قانون مجازات اسلامی باشد. 

مجازات تعزیری چیست ؟

در پاسخ به این پرسش که مجازات تعزیری چه می باشد؟ باید به ماده 18 قانون مجازات اسلامی، مراجعه کرد. این ماده، مقرر می دارد: " تعزیر، مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون، در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی، تعیین و اعمال می گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر، به موجب قانون تعیین می شود"

بر اساس این ماده، مجازاتی که قصاص، دیه و حد نباشد، تعزیری بوده و تمامی احکام مربوط به آن، توسط قانون گذار معین می گردد. مجازات دیه، قصاص و حد، مجازات هایی هستند که با توجه به احکام شرعی، تعیین شده اند؛ برای مثال، در شرع آمده که مجازات جرم قتل، قصاص می باشد؛ قانون گذار هم این حکم را از شرع گرفته و به صورت قانون در آورده است.

از آنجا که همه جرایم، در شرع پیش بینی نشده اند، یا برخی افعال و اعمال، صرفا حرام دانسته شده و مجازاتی برای آن ها ذکر نگردیده، با توجه به وضعیت جوامع امروز، قانون گذار، دسته ای از جرایم، تحت عنوان جرایم تعزیری را پیش بینی نموده و خود قانون گذار، اقدام به تعیین مجازات برای آن ها کرده و می کند که به این مجازات ها، مجازات تعزیری می گویند. برای مثال، جرایم راهنمایی رانندگی. 

انواع مجازات تعزیری

در قسمت قبل، توضیح دادیم که حکم تعزیری چیست و گفتیم که مجازات جرایم تعزیری، مجازاتی است که قانون گذار، در خصوص جرایمی که با توجه به نیاز روز جامعه، پیش بینی و جرم انگاری کرده، وضع نموده و شامل هر مجازاتی، غیر از حد، قصاص و دیه می شود. پس از توضیح در این باره که حکم تعزیری چیست، در این قسمت، قصد داریم، در باره انواع مجازات جرایم تعزیری، بر اساس قانون مجازات اسلامی، صحبت کنیم.

ماده 19 قانون مجازات اسلامی، مجازات جرایم تعزیری را به 8 درجه، تقسیم بندی نموده و هر درجه، مشمول حبس، جزای نقدی، اعم از جزای نقدی درجه یک، دو، سه، چهار، پنج و جزای نقدی درجه شش، هفت و هشت، یا سایر مواردی نظیر؛

 شلاق، مصادره کل اموال، انحلال شخص حقوقی، انحلال موقت یا دائم از خدمات دولتی و عمومی، ممنوعیت از اشتغال به یک یا چند شغل برای مدت دائم یا موقت، ممنوعیت از صدور برخی اسناد تجاری، ممنوعیت از دعوت به افزایش سرمایه برای شخص حقوقی و محرومیت از حقوق اجتماعی می شود که تمامی این موارد، انواع مجازات تعزیری محسوب می گردند.

نحوه تعیین مجازات تعزیری

در قسمت های قبل، توضیح دادیم که حکم تعزیری چیست و انواع مجازات جرایم تعزیری چه می باشد و گفتیم که این دسته از مجازات ها را قانون گذار، در خصوص جرایمی که با توجه به نیاز روز، پیش بینی و جرم انگاری شده اند و در خصوص آن دسته از محرمات شرعی که حکم و مجازاتی برای آن ها در شرع، ذکر نشده ، تعیین نموده است.

 پس از توضیح در خصوص اینکه حکم تعزیری چیست و انواع  مجازات جرایم تعزیری کدامند، در این قسمت، می خواهیم، در باب نحوه تعیین مجازات جرایم تعزیری صحبت کنیم. بر اساس تبصره ماده 18 قانون مجازات اسلامی، موارد زیر باید در تعیین مجازات جرایم تعزیری، لحاظ شوند که عبارتند از:

"انگیزه مرتکب و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتکاب جرم": از جمله مواردی که هنگام تعیین مجازات در نظر گرفته می شود، این می باشد که انگیزه مرتکب از ارتکاب جرم چه بوده و در زمان ارتکاب به جرم، چه حالت و وضعیت روانی ای داشته است. به عنوان مثال، داشتن انگیزه شرافتمندانه یا حالت جنون، می تواند در تعیین حداقل مجازات موثر باشد.

" شیوه ارتکاب جرم، گستره نقض وظیفه و نتایج زیانبار آن": از دیگر مواردی که موثر در تعیین مجازات تعزیری بوده، شیوه و نحوه ای می باشد که مرتکب، دست به ارتکاب جرم زده است. 

" اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم": اقداماتی که مرتکب، پس از ارتکاب جرم، انجام می دهد، در تعیین مجازات تعزیری آن، موثر بوده و می توانند سبب رای به حداقل یا حداکثر مجازات شود.

" سوابق و وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی مرتکب و تاثیر تعزیر بر وی": جایگاه اجتماعی فرد مرتکب، تاثیری که اعمال مجازات، می تواند بر شخصیت وی و تنبیه و اصلاح او بگذارد و سوابق کیفری او نیز از دیگر موارد موثر بر تعیین تعزیر هستند.

چنانچه قصد کسب اطلاعات بیشتر در خصوص مرور زمان در جرایم تعزیری را دارید، خواندن مقاله ای که در قسمت در ادامه بخوانید آمده است، به شما، پیشنهاد می شود.

تخفیف در مجازات تعزیری

در قسمت های قبل، توضیح دادیم که نحوه تعیین مجازات جرایم تعزیری چگونه است و انواع آن کدامند. در این قسمت، قصد داریم بگوییم که تخفیف در مجازات جرایم تعزیری ممکن می باشد یا خیر و جهات تخفیف، چه می باشند. یکی از امکاناتی که قانون، در خصوص جرایم و مجازات های تعزیری، در نظر داشته، امکان تخفیف این نوع از مجازات ها در جرایم تعزیری می باشد. تخفیف مجازات جرایم تعزیری، در صورت وجود جهات تخفیف، امکان پذیر خواهد بود.

جهات تخفیف، شرایط و مواردی هستند که قانون گذار، در ماده 38 قانون مجازات اسلامی، پیش بینی کرده است. این موارد، شامل، حسن سابق، تاثیر و دخالت ضعیف شریک یا معاون جرم در ارتکاب جرم، خفیف بودن نتایج زیان باری که ناشی از جرم می باشد و آسیب کمی که بزه دیده متحمل شده، پشیمانی مرتکب، رضایت شاکی خصوصی، همکاری موثر در مرحله کشف جرم، داشتن انگیزه شرافتمندانه یا وجود تحریک در رفتار شاکی که موثر در ارتکاب جرم بوده، می باشند.

تخفیف در مجازات تعزیری، به این صورت خواهد بود که در صورت وجود جهات تخفیف، قاضی، مخیر است تا حبس تعزیری فرد مرتکب را به میزان یک تا سه درجه، کم تر کند. همچنین، در صورت محکومیت فرد به مصادره اموال، می تواند، این مجازات تعزیری را به جزای نقدی درجه یک تا چهار تبدیل نماید. امکان تبدیل انفصال دائم به موقت نیز به میزان 5 تا 15 سال، وجود داشته و قاضی می تواند، باقی انواع مجازات تعزیری را نیز یک تا دو درجه کاهش دهد.

تبدیل مجازات تعزیری

مجازات های تعزیری، بر خلاف حدود، قابلیت تبدیل به مجازات دیگر را دارند. بدین ترتیب که یکی از اشکال تخفیف مجازات، در صورت وجود جهات تخفیف، تبدیل آن، به مجازاتی است که از هر جهت، مناسب تر به حال متهم باشد. چنانچه جهات تخفیف، وجود داشته باشند، این امکان وجود دارد که حبس یا شلاق تعزیری را به جزای نقدی تبدیل نمود.

ماده 37 قانون مجازات اسلامی، در خصوص تبدیل مجازات تعزیری، مقرر می دارد: "درصورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف، دادگاه می تواند مجازات تعزیری را به نحوی که به حال متهم مناسب‌ تر باشد ... تقلیل دهد یا تبدیل کند" بر اساس این ماده، قاضی، در تبدیل یا تخفیف مجازات، مخیر است و البته، امکان تبدیل، صرفا در صورت وجود جهات تخفیف، ممکن خواهد بود.

بر اساس تبصره های ماده 37 قانون مجازات اسلامی، تبدیل مجازات های تعزیری، مشروط به این شرط خواهد بود که جهات تخفیف، وجود داشته باشند. در صورت وجود جهات تخفیف، قاضی می تواند، محکومیت فرد به مصادره اموال را به جزای نقدی و انفصال دائم را به انفصال موقت تبدیل کرده یا مجازات تعزیری را یک تا دو درجه، کاهش داده و به مجازات تعزیری دیگری تبدیل کند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مجازات تعزیری در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا از طریق مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مجازات تعزیری پاسخ دهند.