محرمیت فرزند خوانده

محرمیت فرزند خوانده از طریق سبب و رضاع حاصل می شود مانند این که اگر فرزند خوانده با رعایت شرایطی شیر مادر خوانده خود را خورده باشد، در این صورت محرمیت از طریق رضاع ایجاد می شود. همچنین خواندن صیغه محرمیت با شرایط ذکر شده در فقه و حقوق نیز، از راه های محرمیت به واسطه سببی است.

در اسلام، مراقبت از کودکان بی‌ سرپرست از اهمیت بسیاری برخوردار است. نگهداری کودکان بی سرپرست موضوعی است که در دین اسلام بسیار به آن توصیه شده است و امر پسندیده ای می باشد؛ چرا که باعث می شود که کودک در فضای آرامش بخشی رشد پیدا کند.

یکی از مسائل مهم در خصوص فرزند خواندگی، محرمیت فرزند با سرپرستانش می باشد که در این مورد هم فقه و هم قانون راه هایی را برای محرمیت پیش بینی کرده که لازم است؛ اشخاص قبل از این که مسئولیت فرزندی را به عهده بگیرند، در مورد این راهکارها اطلاعاتی داشته باشند.

از همین رو، در این مقاله، سعی شده است که در ابتدا راه های محرمیت فرزند خوانده در حقوق و فقه و از طریق دخول بررسی شود. پس از آن در مورد امکان ازدواج و صیغه محرمیت با فرزند خوانده توضیحاتی ارائه می شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص با ما همراه باشید.

راه های محرمیت فرزند خوانده در حقوق

امروزه درصد زیادی از زوجین از ناباروری رنج می‌ برند تا حدی که دیگر قادر به باردار شدن و داشتن فرزند هم‌ خون خود نیستند و به همین خاطر با یکدیگر توافق می کنند که کودکی را به عنوان فرزند خوانده، به سرپرستی بگیرند، اما مسئله مهمی که در این مورد وجود دارد؛ در خصوص محرمیت زوجین با کودک است و به همین خاطر، راه های محرمیت فرزند خوانده در حقوق پیش بینی شده است.

به عبارت دیگر از آن جایی که کودک نیاز به مهر و محبت از سوی سرپرستان خود دارد لازم است که فرزند خوانده، در همان ابتدا؛ به سرپرست خود محرم شود تا نیازهای عاطفی او برطرف گردد و به دلیل اهمیت این موضوع، هم در فقه و هم در قانون، راهکارهایی برای محرمیت فرزند خوانده بیان شده است..

در ابتدا لازم به ذکر است که مطابق قانونی مدنی محارم به سه دسته نسبی یا سببی و رضایی تقسیم می شوند . محارم نسبی یعنی محرمیتی که به دلیل رابطه خونی بین دو شخص ایجاد می شود، در حالی که محارم سببی، نسبتی است که به دلیل ازدواج میان دو شخص ایجاد می شود. توجه به این نکته ضروری است که رابطه سرپرست و فرزند خوانده در قالب هیچ یک از موارد فوق قرار نمی گیرد.

بنابراین برای ایجاد محرمیت، امکان پیوند نسبی به دلیل نداشتن رابطه خونی منتفی است، ولی تحت شرایطی می توان رابطه سببی را برقرار کرد؛ بدین نحو که اگر فرزند خوانده پسر باشد، بین او و دختر خانواده (فرزند نسبی) صیغه محرمیت جاری می شود و در این صورت مادر خوانده با وی محرم خواهد شد. همچنین اگر فرزند دختر باشد، صیغه محرمیت او با پسر خانواده جاری می شود و در این صورت پدر با او محرم می گردد.

رضاع به معنی شیر دادن به کودک است و منظور از قرابت رضاعی این است که قرابت و خویشاوندی ای که از طریق شیر خوردن ایجاد شود. حال برای محرمیت از این طریق لازم است شرایطی رعایت شود که این ضوابط در ماده 1046 قانون مدنی آمده است.

اولین شرط این است که شیر زن باید از حمل مشروع حاصل شده و مستقیم از پستان زن مکیده شود. از طرف دیگر طفل لااقل یک شبانه روز و یا 15 دفعه متوالی باید شیر کامل بخورد؛ بدون این که در بین، غذای دیگر یا شیر زن دیگر را خورده باشد. شیر خوردن طفل قبل از تمام شدن دو سال از تولد او باشد. مقدار شیری که طفل خورده است از یک زن و از یک شوهر باشد.

بنابراین اگر طفل در شبانه روز مقداری از شیر یک زن و مقداری از شیر‌زن دیگر بخورد؛ موجب حرمت نمی‌ شود، اگرچه شوهر آن دو زن یکی باشد و همچنین اگر یک زن یک دختر و یک پسر رضاعی داشته باشد که هر یک‌ را از شیر متعلق به شوهر دیگر شیر داده باشد، آن پسر و یا آن دختر، برادر و خواهر رضاعی نبوده و ازدواج بین آن‌ ها از این حیث ممنوع نمی‌ باشد.

بنابراین؛ مطابق شرایط فوق، اگر مادر خوانده به فرزند خوانده خود که پسر است؛ شیر بدهد؛ محرمیت و قرابت رضاعی ایجاد می شود. یعنی مادر خوانده، مادر رضاعی آن پسر شده و به او محرم می شود. اگر مادر زوجه با رعایت شرایط لازم به نوزاد شیر بدهد، آن پسر فرزند رضاعی او محسوب شده و به مادر خوانده نیز محرم می شود، به این علت که شیر مادرش را خورده و برادر رضاعى او محسوب می شود.

همچنین اگر خواهر، یا خواهر زاده آن خانم که مادر خوانده کودک محسوب می شود، به نوزاد شیر بدهند، در این صورت به آن خانم محرم شده و حکم خواهر زاده یا فرزند خواهرزاده او را پیدا می کند؛ یعنی مادر خوانده خاله رضاعی کودک می شود. از طرف دیگر اگر دختر برادر مادر خوانده شیر داشته باشد و به کودک شیر بدهد، به مادر خوانده محرم می شود؛ زیرا این خانم عمه رضاعی کودک به شمار می رود.

حال اگر فرزند دختر باشد و بخواهد با پدر خوانده خود محرم شود؛ راه حل این است که فرزند شیر مادر خوانده را خورده باشد که در این صورت به پدر خوانده نیز محرم می شود. از طرف دیگر اگر نوزاد شیر مادر یا خواهر پدر خوانده را بخورد، موجب محرمیت می شود؛ زیرا در فرض اول پدر خوانده، برادر رضاعی و در فرض دوم دایی رضاعی کودک به شمار می رود. همچنین اگر کودک شیر همسر برادر پدر خوانده را بخورد، مرد عمو رضاعی محسوب می شود.

راه های محرمیت فرزند خوانده در فقه

در بخش قبلی راه های محرمیت فرزند خوانده در حقوق و قانون مطرح شد. حال باید گفت که محرمیت بیشتر از آن که مسئله حقوقی باشد، ریشه در فقه و اسلام دارد. از همین رو در این بخش راه های محرمیت فرزند خوانده در فقه بررسی می شود که به شرح زیر است:

آیه 23 سوره نسا بیان می کند:« حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالَاتُكُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسَائِكُمُ اللَّاتِي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلَائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَأَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ  إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا.»

 این آیه در مورد زنانی است که ازدواج با آنان ممنوع می باشد. در ابتدا آیه بیان می کند زنانى كه به شما شير داده ‏اند و خواهران شيريتان ازدواج با آن ها ممکن نیست.  البته این آیه فقط ممنوعیت نکاح با مادر و خواهر رضاعی را بیان می کند، ولی یک حدیث از پیامبر اکرم نقل شده که دامنه خویشان رضاعی را به عمو و عمه و دائی و خاله و اجداد و نوادگان گسترش داده است.

 این حدیث بیان می کند که "یَحرُمُ مِن الَرَضاعة َ ما یَحرُمُ من النسب" یعنی رضاع از حیث حرمت نکاح در حکم نسب است. جاری شدن صیغه نکاح نیز در طبق ضوابط و شرایط مصرح در فقه از راه های محرمیت فرزند خوانده می باشد که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.

محرمیت فرزند خوانده با دخول

در بخش قبلی، در خصوص محرمیت از طریق شیر خوردن توضیحاتی ارائه شد، ولی باید توجه داشت که این روش زمانی کاربرد دارد که طفل شیر خوار باشد و اگر دوران شیرخوارگى بچه تمام شده باشد؛ باید راهکارهای دیگری را برای محرمیت فرزند خوانده پیش بینی کرد و به همین خاطر این بخش به بیان محرمیت فرزند خوانده با دخول اختصاص پیدا کرده است.

اگر پدر و مادر فرزندی نداشته باشند و فرزند خوانده هم دختر بوده و شیرخوار نباشد، تنها راه حل برای محرمیت این است که یک صیغه موقت بین آن دختر و پدر پدر خوانده جاری شود. در این صورت دختر، زن پدر او محسوب شده و با یکدیگر محرم می شوند. اگر فرزند خوانده پسر باشد، لازم است که یک صیغه بین آن پسر و مادر مادر خوانده جاری شود تا محرمیت حاصل شود. 

توجه به این نکته ضروری است که اصولا برای ایجاد محرمیت در این مورد دخول شرط نیست. بنابراین برای محرم شدن زن و مرد، صرف خواندن صیغه موقت کافی است و نیازی نیست که دخولی صورت بگیرد؛ مگر این که زن از ازدواج قبلی فرزند دختری داشته باشد که در این حالت دخول لازم هست.

به عبارت دیگر اگر مردی با زنی که از ازدواج قبلی خود صاحب دختری است، ازدواج کند، تنها در صورتی با آن دختر محرم می‌شود که با مادرش نزديکی کند. نحوه محرميت آن مرد با نوه ‌های دختری و پسری آن نيز به همين شکل است. از طرف دیگر زمانی این صیغه خوانده می شود که خود فرزند به این امر راضی بوده و رضایت خود را اعلام کند یا ازدواج با اجازه ولی یا قیم وی صورت گیرد.

ازدواج با فرزند خوانده

کسانی که کودکی را به سرپرستی می گیرند، ممکن است که برای آن ها این سوال مطرح شود که آیا امکان ازدواج با فرزند خوانده وجود دارد یا این که قانون گذار این امر را ممنوع و غیرقانونی اعلام کرده است که پاسخ این پرسش به شرح زیر می باشد:

در خصوص امکان ازدواج با فرزند خوانده تبصره ماده 26 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌ سرپرست و بدسرپرست بیان می کند، ازدواج با فرزند خوانده چه در زمان حضانت فرزندان و چه بعد از آن بین سرپرست و فرزند خوانده ممنوع است، مگر این که دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان،‌ این امر را به مصلحت فرزند خوانده تشخیص دهد.»

بنابراین مطابق ماده فوق؛ اصولا سرپرست نمی تواند با فرزند خوانده خود ازدواج کند، مگر این که دادگاه بر حسب شرایطی این اجازه را به فرد بدهد. البته به نظر می رسد که مصلحت فرزند خوانده اقتضا می کند که این ازدواج به صورت کلی ممنوع اعلام شود، ولی در حاضر چنین ماده یا قانونی به تصویب نرسیده است.

صیغه محرمیت فرزند خوانده

در بخش قبلی با راه های محرمیت فرزند خوانده در حقوق و آشنا شدیم و بیان کردیم که محرمیت از 3 طریق نسب، سبب و رضاع حاصل می شود که در خصوص هر یک، توضیحات مفصلی را ارائه دادیم. حال در این بخش قصد داریم که موضوع صیغه محرمیت فرزند خوانده را بررسی کنیم.

همانطور که گفته شد؛ در اسلام محرمیت فقط از طریق نسب، سبب و رضاع حاصل می شود و به همین جهت در دین اسلام چیزی تحت عنوان «صیغه محرمیت» بین دو نامحرم وجود ندارد و منظور صیغه عقد موقت می باشد. بنابراین اگر فرزند خوانده دختر باشد یکی از راه های محرمیت از طریق ازدواج و اجرای صیغه موقت بین دختر و پدر یا پدربزرگ پدر خوانده است. در صورتی که فرزند خوانده پسر باشد و مادر خوانده دارای فرزند دختر باشد، با اجرا و پرداخت هزینه صیغه موقت بین دختر و فرزند خوانده، وی داماد او محسوب می‌شود. 

باید توجه داشت که در عقد ازدواج آگاهی و اختیار شرط است، لذا امکان به ازدواج درآوردن کودکی که زیر سن قانونی است وجود ندارد. همچنین اجرای صیغه موقت با یکی از اعضای خانواده باید به مصلحت فرزند باشد و این امر باید با اجازه حاکم شرع صورت بگیرد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد راه های محرمیت فرزند خوانده در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون راه های محرمیت فرزند خوانده پاسخ دهند.