خیار تخلف شرط

خیار تخلف شرط، خیاری است که به موجب آن مشروط له حق بر هم زدن معامله را با نمونه دادخواست و به دلیل تخلف از شرط دارد. از جمله شرایط خیار اشتراط این است که از شرط صفت یا فعلی که در ضمن قرارداد وجود دارد؛ تخلف شود. کلیه خیارات جز حقوق مالی بوده و در نتیجه می توان این خیار را اسقاط کرد.

خیار به معنای اختیاری است که برای یکی از طرفین، هر دو طرف قرارداد یا برای شخص ثالثی وجود دارد مبنی بر این که شخص بتواند تحت شرایط خاصی معامله را بهم بزند. خیارات به انواع مختلفی تقسیم می شوند که یکی از آن ها خیار تخلف شرط است.

گاهی در قرارداد ها طرفین معامله، در خصوص این که در چه شرایطی می توانند به استناد خیار تخلف شرط، معامله را فسخ کنند با ابهاماتی مواجه می شوند. به همین خاطر افرادی که قصد اعمال خیار تخلف شرط را دارند، می بایست با شرایط و نحوه اعمال آشنا باشند.

از همین رو، در این مقاله، سعی شده است در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم، که خیار تخلف شرط چیست، سپس در ادامه، شرایط، عدم فوریت، اسقاط و نحوه اعمال این خیار و خیار اشتراط را بررسی می کنیم. پس از آن در خصوص تفاوت خیار تخلف شرط با خیار شرط و تخلف از وصف، نمونه دادخواست و رای وحدت رویه توضیحاتی ارائه می دهیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص با ما همراه باشید.

خیار تخلف شرط چیست با مثال

یکی از مواردی که به طرفین قرارداد امکان فسخ قرارداد را می دهد، خیار تخلف شرط است. حال ممکن است که برای برخی از اشخاص، این سوال مطرح شود که تعریف و منظور از این خیار چیست که به همین خاطر؛ در این بخش از مقاله، پاسخ این سوال که خیار تخلف شرط چیست با مثال، مورد بررسی قرار می گیرد.

جهت شناخت خیار تخلف شرط در قانون مدنی لازم است که نخست توضیح داده شود که خیار به چه معنا می باشد. خیار به معنی اختیار برهم زدن معامله است. در خصوص تعریف شرط هم باید گفت که تعهدات ناشی از قرارداد، ممکن است علاوه بر تعهدات اصلی، تعهدات فرعی را نیز در بر بگیرد. به این توافقی که در ضمن یک توافقی اصلی ایجاد می شود، شروط ضمن العقد گفته می شود. حال شروطی که در ضمن عقد درج می شوند، ممکن است صحیح یا باطل باشند.

شروط ضمن العقد صحیح شامل شرط صفت، شرط فعل و شرط نتیجه می شود و در توضیح مفهوم هر یک باید گفت که شرط صفت، شرطی است که اوصاف کمی یا کیفی موضوع معامله را بیان می کند. به عنوان مثال؛ مشتری خطاب به فروشنده بیان می کند که این باغ را خریدم به شرط این که هزار متر باشد که در این مورد، هزار متر به عنوان شرط صفت در قرارداد ذکر شده است.

از طرف دیگر شرط فعل به معنی اشتراط طرفین مبنی بر انجام یا عدم انجام کاری است؛ یعنی در فروش خانه ای شرط می شود که بایع باید آن خانه را تا قبل از تحویل به مشتری، رنگ آمیزی کند. همچنین شرط نتیجه آن است که تشکیل یک عمل حقوقی یا حصول نتیجه یک عمل حقوقی را به عنوان شروط ضمن عقد پیش بینی کند؛ مثلا در عقد نکاح شرط می شود که زن، وکیل شوهر در طلاق باشد.

حال با توجه به توضیحات فوق، در خصوص این پرسش که خیار تخلف شرط چیست؛ می توان گفت که اگر از شرط صفت و یا از شرط فعل در یک قرارداد تخلف شود، مشروط له تحت شرایطی حق برهم زدن عقد به استناد خیار تخلف از شرط را خواهد داشت. به عبارت دیگر اگر در ضمن یک قراردادی شرطی درج شود، ولی طرف مقابل شرط را انجام ندهد، کسی که شرط به نفع اوست؛ خیار تخلف از شرط دارد و می تواند قرارداد را یک طرفه بهم بزند.

برای مثال موجر خانه ای را به شخصی اجاره می دهد و در عقد اجاره شرط می شود که موجر خانه را رنگ آمیزی کند و به مستاجر تحویل دهد، اما موجر شرط را انجام نمی دهد که در این مورد مستاجر، خیار تخلف از شرط دارد و می تواند قرارداد اجاره را فسخ نماید که اثر فسخ این است که قرارداد اجاره بهم می خورد. 

شرایط خیار تخلف شرط

همانطور که در بخش های قبلی هم گفته شد؛ یکی از موارد فسخ قرارداد به استناد خیار تخلف شرط می باشد. حال ممکن است، این سوال برای طرفین قرارداد، در حین معامله پیش بیاید که شرایط خیار تخلف شرط چیست؟ که پاسخ آن به شرح زیر می باشد:

در ابتدا باید عقدی بین طرفین منعقد شده باشد.

سپس در ضمن قرارداد شرط فعل، شرط صفت، یا شرط نتیجه درج می شود. (توجه به این نکته ضروری است که اعمال حقوقی تشریفاتی را نمی توان به صورت شرط نتیجه درج نمود) 

اگر از انجام شرط فعل، شرط صفت یا شرط نتیجه تخلف بشود، فرد خیار تخلف از شرط دارد.

همچنین باید توجه داشت که این شرط نباید نامشروع، بی فایده و غیر مقدور باشد. شرط غیر مقدور یعنی شرطی در قرارداد نوشته شود که هیچکس قادر به انجام آن نخواهد بود. منظور از شرط نامشروع این است که شرط خلاف قوانین آمره، نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد و شرط بی فایده هم به این معنی است که برای مشروط له فایده عقلایی نداشته باشد. در این سه صورت، شرط باطل بوده و هیچ اعتباری ندارد.

نکته دیگر در مورد ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل می باشد. در واقع اگر مشروط علیه از انجام شرط فعل خودداری کند 3 ضمانت اجرا برای او پیش بینی شده است. به موجب ماده 237 قانون مدنی اولین ضمانت اجرا الزام مشروط علیه به انجام موضوع شرط می باشد و در این مورد؛ شخص می تواند به دادگاه مراجعه کرده و دعوای صدور حکم به ایفای تعهد را مطرح نماید. باید توجه داشت که الزام مشروط علیه نیاز به حکم دادگاه دارد. 

سپس اگر الزام مشروط علیه ممکن نباشد، موضوع شرط توسط مشروط له یا شخص دیگری و با خرج محکوم علیه انجام می شود. ماده 238 قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد: «هرگاه فعلی در ضمن عقد شرط شود و اجبار ملتزم به انجام‌ آن غیرمقدور، ولی انجام آن به وسیله شخص دیگری مقدور باشد، حاکم می‌ تواند به خرج ملتزم موجبات انجام آن فعل را فراهم کند.» 

سومین ضمانت اجرا، فسخ قرارداد است. به عبارتی اگر اجرای هیچ یک از موارد فوق ممکن نباشد؛ شخص می تواند عقد را به موجب خیار تخلف شرط فسخ کند. بنابراین توجه به این نکته ضروری است؛ در صورتی که از انجام شرط فعل تخلف شود، شخص در ابتدا خیار تخلف شرط ندارد؛ یعنی باید ابتدائا الزام و انجام شرط به خرج مشروط علیه را مطالبه کند و اگر این روش ها ممکن نبود، سپس؛ می تواند که خیار خود را اعمال نماید.

خیار تخلف شرط فوری است؟

در بخش های قبلی چیستی و مفهوم خیار تخلف شرط را بررسی کردیم و با شرایط اساسی آن آشنا شدیم. حال پرسش اساسی این است که آیا خیار تخلف شرط فوری است؟ یعنی به محض اطلاع از تخلف شخص باید خیار خود را اعمال کند؟ که پاسخ آن به شرح زیر می باشد:

اصولا خیار تخلف شرط فوری نیست، یعنی پس از اطلاع یافتن شخص از تخلف، نیازی نیست که در یک فوریت عرفی، خیار خود را اعمال کند و قانون گذار هم تصریحی به فوری بودن آن ننموده است. بنابراین دارنده خیار تخلف می تواند هر زمان که بخواهد از خیار خود استفاده کند و خیار فوری نیست.

البته این موضوع یک استثنا دارد و آن هم تخلف از شرط صفت در عقد نکاح است که ماده 1131 قانون مدنی در این خصوص بیان می کند: «خیار فسخ فوری است و اگر طرفی که حق فسخ دارد؛ بعد از اطلاع به علت فسخ، نکاح را فسخ نکند، خیار او ساقط می‌ شود، به شرط این‌ که علم به حق فسخ و فوریت آن داشته باشد. تشخیص مدتی که برای امکان استفاده از خیار لازم بوده به نظر عرف و عادت است.»

به موجب این ماده کلیه خیارات در عقد نکاح از جمله خیار تخلف شرط به صورت فوری اعمال می شود. همچنین فوریت استفاده از خیار فسخ، مشروط به آگاهی شخص به حق فسخ خود و فوریت آن می باشد که در این مورد ادعای جهل به قانون مسموع است، اما مدعی باید جهل خود را ثابت نماید.

اسقاط خیار تخلف از شرط

اسقاط در لغت یعنی صاحب حق می تواند به قصد و رضای خود آن حقی که برایش ایجاد شده است را از بین ببرد. همچنین خیار یک حق مالی است و قابل اسقاط می باشد. به عبارتی شرط فعل برخلاف شرط نتیجه و شرط صفت، قابل اسقاط است. حال در این بخش از مقاله تعریف و مفهوم اسقاط خیار تخلف از شرط مورد بررسی قرار می گیرد که به شرح زیر می باشد:

همانطور که گفته شد؛ اگر مشروط علیه از انجام شرط خودداری کند، برای مشروط له حق فسخ ایجاد می شود. این حق فسخ چه ناشی از شرط صفت، شرط فعل یا شرط نتیجه باشد، توسط مشروط له به صورت لفظ یا فعل قابل اسقاط است که در این صورت دیگر حق خویش را اعمال نکرده و از بهم زدن قرارداد صرف نظر می کند.

همچنین توجه به این نکته ضروری است که طرفین در ضمن قرارداد می توانند توافق کنند که کلیه خیارات از جمله خیار تخلف شرط ساقط شود و دیگر صاحب حق نمی تواند قرارداد را فسخ کند. البته ممکن است در قالب توافقی مستقل و جداگانه نیز برای اسقاط کلیه خیارات صورت بگیرد. 

نحوه اعمال خیار اشتراط

به خیار تخلف شرط، اصطلاحا خیار اشتراط نیز گفته می شود. قانون گذار برای اعمال این خیار تشریفات زیادی را در نظر نگرفته است و اشخاص می توانند به راحتی معامله را از این طریق فسخ نمایند. در این میان ممکن است که برخی افراد با نحوه اعمال خیار اشتراط آشنایی نداشته؛ به همین دلیل، در این قسمت نحوه و چگونگی اعمال این خیار به طور کامل توضیح داده شده است که به شرح زیر می باشد:

همانطور که گفته شد؛ خیار تخلف شرط یا اشتراط فوری نیست و شخص هر زمان که بخواهد می تواند به صورت یک جانبه آن را اعمال کند. بنابراین فسخ با اراده صاحب خیار محقق می شود و در این مورد نیازی به حکم دادگاه نخواهد بود. به زبان ساده تر دادگاه فقط فسخ را تایید می کند و فسخ زمانی حاصل می شود که متعهد له آن را اعمال و به طرف مقابل، اعلام می کند.

بنابراین، مشروط له بعد از اطلاع از تخلف، مراتب را باید از طریق اظهارنامه حقوقی، به اطلاع طرف مقابل برساند. در صورت ممانعت وی از برهم زدن قرارداد، او باید با تنظیم نمونه دادخواست تایید فسخ قرارداد و ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی، از طریق دادگاه حقوقی، فرد مقابل را ملزم به فسخ کند.

تفاوت خیار شرط و خیار تخلف شرط

بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که خیار شرط و خیار تخلف شرط یک مفهوم مشابه است؛ در حالی که این دو با یکدیگر تفاوت های اساسی دارند. از همین رو، به جهت آشنایی کاربران، این بخش از مقاله توضیحاتی در خصوص تفاوت خیار شرط و خیار تخلف شرط ارائه می گردد.

ماده 399 قانون مدنی خیار شرط را این گونه تعریف کرده است: «در عقد بیع ممکن است شرط شود که در مدت معین برای بایع یا مشتری یا هر دو یا شخص خارجی اختیار فسخ معامله باشد.» بنابراین خیار شرط یعنی این که طرفین با یکدیگر موافقت می کنند که برای یکی از آن ها، یا برای هر دو یا برای ثالث شرایط فسخ معامله به وجود آمده و وی حق فسخ داشته باشد.

خیار شرط با خیار تخلف از شرط متفاوت است؛ زیرا فسخ کردن ناشی از خیار شرط نیارمند هیج گونه تخلف یا اتفاقی نیست. به عبارت دیگر اعمال این خیار منوط به تخلف طرف مقابل از شرطی نیست، در حالی که زمانی می توان از خیار تخلف شرط استفاده کرد که ابتدا؛ شرطی در عقد وجود داشته باشد و تخلفی از آن شرط صورت گرفته باشد. علاوه بر این خیار شرط از منظر تحلیلی از مصادیق شرط نتیجه است، ولی خیار تخلف از شرط، ممکن است ناشی از تخلف از شرط صفت یا فعل هم باشد.

تفاوت خیار تخلف از وصف و خیار تخلف از شرط صفت

یکی از پرسش های رایجی که در مبحث خیارات مطرح می شود، این است که تفاوت خیار تخلف از وصف و خیار تخلف از شرط صفت در چه چیزی می باشد. حال به جهت آشنایی علاقمندان، این بخش از مقاله به بیان تفاوت این دو خیار اختصاص داده شده است.

در ابتدا باید گفت که به موجب ماده 410 قانون مدنی؛ هرگاه کسی مالی را ندیده و آن را فقط به وصف بخرد بعد از دیدن اگر دارای اوصافی که ذکر شده است؛ نباشد ،مختار می شود که بیع را بر اساس قانون فسخ معامله، فسخ کند یا به همان نحو، که هست قبول نماید.

بنابراین، خیار تخلف از وصف وقتی محقق می شود که مورد معامله را کلا در حین عقد ندیده باشد یا این که به اعتماد اوصافی که قبلا دیده یا شنیده بود، خریداری کند و سپس متوجه شود که اوصاف مقرر در مال وجود ندارد که در این صورت می تواند معامله را بهم بزند.

البته این خیار اختصاص به یک طرف معامله ندارد و هرکس که مال را ندیده باشد، چه بایع و چه مشتری می تواند که خیار تخلف وصف داشته باشد. در حالی که مطابق ماده 235 قانون مدنی هرگاه در ضمن عقدی شرط صفت درج شود و معلوم شود آن صفت وجود ندارد، کسی که شرط به نفع او شده است، خیار تخلف از شرط صفت را دارد. 

بنابراین در خصوص تفاوت خیار تخلف از وصف و خیار تخلف از شرط صفت، باید گفت که خیار تخلف از وصف فوری است و در صورت تاخیر در اعمال خیار، موجب می شود که دیگر فرد نتواند معامله را بهم بزند در حالی که خیار تخلف از شرط صفت، فوری نیست و شخص هر زمان که بخواهد می تواند آن را اعمال کند.

نمونه دادخواست خیار تخلف از شرط

شخصی که در قرارداد به نفع او شرطی ذکر شده، می تواند پس از فسخ قرارداد به هر نحوی، دادخواست تایید حق فسخ قرارداد را در دادگاه حقوقی مطرح کند. حال به منظور آشنایی علاقمندان در جدول زیر یک نمونه دادخواست خیار تخلف از شرط آورده شده است.

باید توجه شود که دعوای تایید فسخ قرارداد، در صورتی که مربوط به معاملات ملکی باشد، دادگاه محل وقوع ملک صلاحیت رسیدگی خواهد داشت؛ در غیر این صورت، باید دعوا را در محل اقامت خوانده مطرح نماید. همچین طرح دعوای تایید فسخ در جایی کاربرد می یابد که مدعی فسخ می خواهد هرچه سریعتر تکلیف قرارداد را روشن نماید.

رای وحدت رویه در مورد خیار تخلف از شرط

از آنجا که رای وحدت رویه اهمیت ویژه ای دارد و برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه ها و سایر مراجع اعم از قضایی و غیر آن لازم الاتباع است، در این تیتر از مقاله، یک نمونه رای وحدت رویه در مورد خیار تخلف از شرط ارائه می گردد تا خوانندگان محترم، در صورت نیاز، از آن استفاده نمایند.

مفهوم رای وحدت رویه، فوق این است که اگر قرارداد بیعی بین دو نفر منعقد شود و در ضمن آن شرط شود که در صورت عدم پرداخت اقساط ثمن، فروشنده حق فسخ خواهد داشت و سپس چند معامله با مبیع صورت بگیرد و معامله اولی به دلیل تخلف از شرط به هم بخورد؛ در این صورت فروشنده نخست می‌ تواند با انحلال قرارداد اول، مبیع را از اشخاص بعدی پس بگیرد؛ زیرا در این فرض، مالکیت خریدار زمانی قطعی می شود که تمام اقساط ثمن را پرداخت کند و در صورت عدم انجام تعهدات، ملزم به برگرداندن مبیع است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرایط خیار تخلف شرط در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط خیار تخلف شرط پاسخ دهند.