وعده قبل از عقد نکاح

وعده قبل از عقد نکاح یعنی دو نفر تعهد و توافق کنند که در آینده با یکدیگر ازدواج کنند. این وعده ایجاد علقه زوجیت نمی کند و هر یک از زن و مرد تا زمانی که عقد نکاح جاری نشده، می‌ توانند از ازدواج منصرف شوند که در این صورت الزام و مطالبه وعده های پیش از ازدواج امکان پذیر نخواهد بود.

یکی از مراحل مهم قبل از ازدواج و پس از خواستگاری، دوران نامزدی است. نامزدی از این حیث اهمیت دارد که مرحله ای برای شناخت هر چه بیشتر طرفین و خانوده های آن ها محسوب می شود. همچنین در قانون مدنی، نامزدی تحت عنوان حقوقی"وعده نکاح" آمده است.

در مورد وعده قبل از عقد نکاح، نکاتی وجود دارد که لازم است اشخاص در مورد آن اطلاعاتی داشته باشند. در واقع قانون گذار برای جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی مقرراتی را حول محور وعده قبل از عقد نکاح مقرر نموده که با شناختن این مقررات می توان از حق خود آگاه شد.

از همین رو؛ در این مقاله، سعی شده است که در ابتدا؛ به تعریف و مفهوم وعده قبل از عقد نکاح و نامزدی طبق قانون مدنی پرداخته و سپس در خصوص این پرسش که آیا وعده قبل از عقد نکاح ایجاد تعهد می کند، توضیحاتی ارائه شود. پس از آن، مطالبه وعده ها، نکات مهم در این خصوص و شروط پیش از نکاح بررسی می شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص با ما همراه باشید.

مفهوم وعده قبل از عقد نکاح و نامزدی

قانون مدنی ایران در مواد 1035 تا 1040 مقرراتی را برای نامزدی وضع کرده است. در واقع مطابق قانون مدنی، وعده عقد نکاح یک تعهد اخلاقی با آثار حقوقی است. حال ممکن است که برخی از اشخاص با مفهوم وعده قبل از عقد نکاح و نامزدی آشنایی نداشته باشند که در این بخش مورد بررسی قرار می گیرد.

وعده قبل از عقد نکاح یعنی دو نفر تعهد و توافق کنند که در آینده با یکدیگر ازدواج کنند. به عبارت دیگر چنانچه مردی به زنی برای ازدواج پیشنهاد دهد و از او خواستگاری نماید و متعاقبا مورد موافقت زن نیز قرار بگیرد؛ در اصطلاح عرف و قانونی نامزدی گفته می شود.

همچنین مفهوم نامزدی در عرف و حقوق متفاوت است و در عرف گاهی رابطه بعد از عقد را در مفهوم نامزدی به کار می برند. به عبارتی بر اساس عرف، زن و مردی که صیغه نکاح بین آن ها جاری شده و هنوز زیر یک سقف زندگی مشترک ندارند، نامزد نامیده می شوند؛ در حالی که از نظر قانون در نامزدی، بین زن و مرد هنوز علقه زوجیت ایجاد نشده است.

وعده نکاح یک عقد عهدی و قائم به شخص است و با فوت هر یک زائل می شود. علاوه بر این وعده نکاح یک عقد جایز و قابل رجوع است؛ یعنی طرفین هر زمان که اراده کنند، می توانند که نامزدی را به هم بزنند. باید به این نکته توجه شود که اگر نامزدی در ضمن یک عقد لازمی درج شده باشد؛ باز هم قابل فسخ می باشد. برای این که بتوان نامزدی را بهم زد، لازم نیست که تشریفات خاصی انجام شود و به صرف اعلام اراده محقق می گردد.

آیا وعده قبل از عقد نکاح ایجاد تعهد می کند

در بخش های قبلی مفهوم وعده نکاح بررسی شد و گفته شد که منظور از آن، تعهد و توافق دو نفر برای ازدواج در آینده و ثبت ازدواج در دفتر خانه می باشد. حال یکی از پرسش های اساسی که در این میان مطرح می شود؛ این است که آیا وعده قبل از عقد نکاح ایجاد تعهد می کند که پاسخ آن به شرح زیر است:

ماده 1035 قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد: «وعده‌ ازدواج ایجاد علقه‌ زوجیت نمی‌ کند؛ اگر چه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده، پرداخته شده باشد. بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده، می‌ توانند از وصلت امتناع کنند و طرف دیگر نمی‌ تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت صرف امتناع از وصلت مطالبه‌ خسارتی نماید.»

ماده فوق؛ وعده نکاح ایجاد تعهد نمی کند و نمی توان آن را یک عقد الزام آور دانست؛ حتی اگر قسمتی یا تمام مهریه پرداخت شده باشد. بنابراین در صورت امتناع یکی از طرفین، امکان الزام طرف مقابل برای ازدواج وجود ندارد. شایان ذکر است اصولا تعیین وجه التزام برای بهم زدن نامزدی، صحیح نیست؛ زیرا نوعی اجبار غیر مستقیم به نکاح محسوب می شود.

مطالبه وعده های پیش از عقد ازدواج

همانطور که در بخش های قبلی نیز گفته شد؛ وعده نکاح، عقدی جایز است و طرفین هر زمان که اراده کنند می توانند نامزدی را بهم بزنند. حال در صورت انصراف یکی از طرفین از ازدواج، آیا امکان مطالبه وعده های پیش از عقد ازدواج وجود دارد؟ که پاسخ آن به شرح زیر می باشد:

در بسیاری از موارد قبل از عقد ازدواج، زوجین به یکدیگر وعده هایی می دهند. این وعده ها ممکن است شامل مواردی مانند تامین نیازهای مالی، قول ازدواج در آینده، حمایت روحی و روانی و . . . باشد. حال ممکن است که یکی از طرفین از ازدواج منصرف شود که در این صورت؛ شخص نمی تواند طرف دیگر را ملزم به ازدواج کند.

بنابراین، در صورت انصراف یکی از طرفین نمی توان وعده های پیش از ازدواج را از او مطالبه کرد. همچنین صرف بهم زدن نامزدی و امتناع از انجام وعده ها، مستوجب حق مطالبه خسارت نیست؛ یعنی اگر کسی نامزدی را بهم بزند، طرف مقابل نمی تواند از او مطالبه خسارت کند، ولی اگر فردی در دوران نامزدی طرف مقابل را فریب بدهد و موجبات خسارت وی را فراهم آورد، از باب تسبیب و نه خلف وعده، مسئول جبران خسارت است.

نکات مهم در خصوص وعده ها و شروط پیش از نکاح

در قسمت های قبل به مفهوم وعده نکاح و مطالبه وعده های پیش از عقد ازدواج پرداختیم و بیان کردیم که وعده نکاح هیچ الزامی برای طرفین ایجاد نمی کند. حال در این قسمت، نکات مهم در خصوص وعده ها و شروط پیش از نکاح را مورد مطالعه قرار می دهیم.

به موجب ماده 1037 قانون مدنی هر یک از نامزدها؛ یعنی هم زن و هم شوهر می توانند در صورت بهم خوردن وصلت، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای نامزدی داده اند را مطالبه کنند. در واقع اگر عین هدایا موجود باشد؛ در این صورت عین مال بازگردانده می شود و در این مورد فرقی ندارد که اموال قابل نگهداری مانند کیف و کفش یا جز اموال غیر قابل نگهداری مانند شکلات و عطر باشد.

ولی اگر عین مال موجود نباشد و آن هدیه جز اموال مصرف شدنی بوده باشد؛ مانند خوراکی، دیگر قابل مطالبه نیست، ولی اگر جز هدایایی باشد که طبیعتا قابل نگهداری بوده، مانند حلقه و اکنون از بین رفته باشد، طرف می تواند قیمت هدیه را از او مطالبه کند؛ مگر این که ثابت کند که بدون تقصیر او از بین رفته است.

همچنین اگر بهم خوردن نامزدی به واسطه فوت باشد و عین هدایا نیز موجود نباشد؛ در این صورت، دیگر لازم نیست که چیزی بازگردانده شود. در خصوص شیربها هم باید گفت در صورتی که داماد پیش از عقد ازدواج و در دوران نامزدی وجه نقد یا غیرنقدی را به عنوان شیربها به خانواده عروس بدهد، در حکم هدیه تلقی شده و مطابق با قواعد و قوانین هدایای نامزدی قابل استرداد است. 

برهم خوردن نامزدی نسبت به عکس ها و نامه هایی که بین طرفین رد و بدل شده هم تاثیر دارد. در واقع عکس و نامه هر دو هدیه محسوب می شوند و می توان آن ها را در صورت به هم خوردن نامزدی پس گرفت و نمونه دادخواست استرداد هدایای دوران نامزدی را تکمیل نمود.

ولی باید توجه داشت که اگر عکس و نامه از بین رفته باشند از بابت تلف آن ها نمی توان مطالبه خسارت کرد، مگر این که عکس دارای ارزش مالی باشد که در این صورت مطالبه خسارت جایز است. لازم به ذکر است که اگر دختر و پسری به یکدیگر برای آینده قول ازدواج بدهند، این مسئله باعث نمی شود که آن ها را زن و شوهر دانست؛ زیرا وعده ازدواج، علقه زوجیت ایجاد نمی کند. بنابراین اگر رابطه نامشروع با یکدیگر داشته باشند، به موجب ماده 637 قانون مجازات اسلامی مجازات شده و تا 99 ضربه شلاق محکوم می شوند. 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد نحوه مطالبه وعده قبل از عقد نکاح در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نحوه مطالبه وعده قبل از عقد نکاح پاسخ دهند.