اذن در انتفاع

اذن در انتفاع به این معنی است که شخصی به دیگری به طور صریح یا ضمنی اجازه دهد که از مال متعلق به او به صورت مجانی یا غیرمجانی استفاده کند. این اذن موجب اباحه انتفاع می شود. همچنین شخص اذن دهنده هر زمان که اراده کند، می تواند از اذن خود رجوع کرده و منصرف شود.

اشخاص مطابق قانون مدنی و تحت عناوین مختلفی می توانند از مال دیگری استفاده کنند؛ بدون این که مانع قانونی در این مورد وجود داشته باشند که یکی از این موارد، اذن در انتفاع است. اذن در لغت به معنای رخصت و انتفاع نیز به معنای نفع گرفتن و سود بردن می‌باشد.

در مورد اذن در انتفاع جزئیاتی وجود دارد که لازم است اشخاص در مورد آن اطلاعاتی داشته باشند. به عبارت دیگر ‌‌اذن در انتفاع با حق انتفاع دو مقوله متفاوت است و به همین جهت ضروری است که افراد با ماهیت اذن در انتفاع آشنا بوده تا بتوانند بین اذن در انتفاع و حق انتفاع تفکیک قائل شوند.

از همین رو، در این مقاله، سعی شده است در ابتدا؛ با مفهوم اذن در انتفاع و قاعده آن آشنا شویم و سپس به دنبال پاسخ مناسبی در خصوص این پرسش هستیم که منظور از اذن محض چه می باشد. در ادامه اذن در انتفاع مجانی، اباحه انتفاع در قانون مدنی و رجوع از اذن در انتفاع و نمونه ای از فایل قرارداد در این خصوص مورد بررسی قرار می گیرد. در نهایت به بیان تفاوت اذن در انتفاع با حق انتفاع می پردازیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص با ما همراه باشید.

اذن در انتفاع و قاعده آن

یکی از مفاهیم مهم در قانون مدنی ایران، موضوع اذن در انتفاع است و بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که اذن در انتفاع و حق انتفاع یک مقوله مشابه است؛ ‌‌در حالی که با یکدیگر تفاوت دارند. به همین جهت، در این بخش از مقاله، موضوع اذن در انتفاع و قاعده آن مورد بررسی قرار می گیرد و به شرح زیر است:

در ابتدا باید گفت که اذن در انتفاع یعنی شخصی به دیگری اجازه می دهد که از مال متعلق به او استفاده کند. به عبارت دیگر؛ شخص بر مبنای این اذن می تواند در آن مال تصرف کند و تصرفاتی که او در حدود اذن انجام می دهد، قانونی است. البته این امر تا زمانی است که شخص به اذن خود باقی باشد.

همچنین، اذن در انتفاع از نظر ماهیتی ایقاع می باشد؛ یعنی وقتی به دیگری اجازه تصرف در مال داده می شود، نیاز به قبولی شخص وجود ندارد. افراد باید توجه داشته باشند که شخص می تواند اجازه بدهد که از مال منقول یا غیرمنقولش استفاده شود. بنابراین در مورد همه اموالش می تواند که اذن به انتفاع بدهد، خواه مال قابل بقا یا غیرقابل بقا باشد؛ مانند این که شخص به دیگری اجازه خوردن میوه بدهد که این امر ملازمه با تلف مال دارد.

 علاوه بر این کسی می تواند در مورد مالی به دیگر اذن در انتفاع بدهد که خودش مالک مال بوده یا نسبت ‌‌به آن مال حق انتفاع داشته باشد. در نتیجه شخصی به از غیر مالک یا صاحب حق انتفاع مجاز به اذن در انتفاع به دیگری نیست. نکته دیگر این است که اگر کسی به دیگری اذن در انتفاع بدهد و سپس فوت کند، آن اذن هم زائل می شود و دیگر نمی تواند از مال استفاده کند. اذن ‌دهنده‌ باید دارای‌ اهلیت‌ باشد؛ یعنی شخص مجنون نمی تواند به دیگری اذن در انتفاع بدهد و در این صورت از لحاظ قانونی، این اذن معتبر نیست.

اذن محض یعنی چه

در بخش قبلی با ماهیت و چیستی اذن در انتفاع آشنا شدیم و بیان گردید که اذن در انتفاع منجر به این می شود که شخص بتواند از مال استفاده کند. در این میان، ممکن است که این سوال برای برخی از افراد مطرح شود که اذن محض یعنی چه و منظور از آن چیست. به همین جهت، این بخش از مقاله به تعریف اذن محض اختصاص داده شده است.

در پاسخ به این سوال که اذن محض یعنی چه؛ می توان گفت اذن محض، اذنی می باشد که مقید به هیچ شرطی نبوده و یک اذن ساده است. در واقع، اگر اذن محض باشد، شخص هر وقت که اراده کند، می تواند از آن رجوع کند. ولی گاهی اوقات ممکن است که اذن در ضمن عقد لازمی درج شود و این از مواردی است که شخص نمی تواند به راحتی از اذن خود پیشمان شود و حق رجوع ندارد.

به عبارت دیگر اگر مانع قانونی وجود داشته باشد؛ شخص دیگر حق رجوع ندارد. در توضیح بیشتر این مسئله و درک بهتر آن می توان به این مثال اشاره کرد که دو طرف با یکدیگر قرارداد خرید و فروشی (بیع) منعقد می کنند و در ضمن آن، یکی به دیگری اذن می دهد که از باغش استفاده کند، ولی ‌‌شخص حق رجوع ‌‌را از خود سلب می کند ‌‌که در این صورت، دیگر این اذن قابل رجوع نمی باشد.

اذن در انتفاع مجانی

یکی از مسائل مهمی که ممکن است در ذهن برخی از افراد ایجاد شود، این است که آیا اذن در انتفاع مجانی است یا در قبال آن پولی دریافت می شود. به دلیل اهمیت این موضوع اذن در انتفاع مجانی در قسمت ذیل مورد بررسی قرار می گیرد.

اذن در انتفاع مجانی یعنی شخصی به دیگری اذن در انتفاع از مالی را به صورت مجانی بدهد و در قبال آن پولی از وی دریافت نکند. ماده 337 قانون مدنی در این خصوص بیان می کند: «هرگاه کسی بر حسب اذن صریح یا ضمنی، از مال غیر استیفای منفعت کند، صاحب مال مستحق اجرت‌ المثل خواهد بود، مگر این که معلوم شود که اذن در انتفاع، مجانی بوده‌ است.»

باید توجه داشت در مواردی که اذن در انتفاع به طور صریح یا ضمنی، مجانی است و مالک پشیمانی خود را اعلام می کند، ولی شخص همچنان تصرفات خود را ادامه می دهد، دیگر تصرفات او قانونی نبوده و از تاریخ اعلام نارضایتی مالک، استفاده کننده به پرداخت اجرت المثل محکوم شده و ضامن هر گونه عیب و تلفی است که در مال رخ دهد.

اباحه انتفاع در قانون مدنی

همانطور که در بخش های قبلی نیز گفته شد؛ اذن در انتفاع یعنی مالک اجازه تصرف از مال خود را به دیگری می دهد و در ‌‌این خصوص توضیحاتی ارائه گردید. حال در این بخش قصد داریم به اثر اصلی اذن در انتفاع، یعنی اباحه بپردازیم. از همین رو موضوع اباحه انتفاع در قانون مدنی مورد بررسی قرار می گیرد.

اباحه در لغت به معنای مباح کردن و جایز شمردن می باشد. حال اذن در انتفاع هم فقط موجب اباحه انتفاع برای شخص می شود، یعنی تا زمانی که این اذن وجود داشته باشد، تصرف شخص قانونی بوده و عنوان تصرف عدوانی از او سلب می کند. به عبارت دیگر فایده این اذن صرفا آن است که او می تواند بر مبنای این اذن، در آن مال تصرف کند و تصرفاتی که در حدود اذن انجام می دهد، غاصبانه نیست، اما حقی برای برای تصرف کردن ایجاد نمی شود و نمی تواند مالک را مجبور کند که مال را در اختیار او قرار دهد.

اذن و اباحه در انتفاع در قانون مدنی در قالب مواد 98 و 108 و 120 و 121 و 337 ‌‌آمده است که ماده 98 در این مورد بیان می کند: «اگر کسی حق عبور در ملک غیر ندارد، ولی صاحب ملک اذن داده باشد که از ملک او عبور کنند، هر وقت بخواهد می تواند از اذن خود رجوع کرده و مانع عبور او بشود و همچنین است سایر ارتفاقات.» ‌‌بنابراین طبق این ماده، تا زمانی که مالک بر اذن خود باقی است، می تواند از ملک عبور کند و تصرفات او مباح شناخته می شود.

رجوع از اذن در انتفاع

شخصی که اذن به استفاده در مالی را به دیگری می دهد، هر زمانی که اراده کند، می تواند از اذن رجوع کرده و پشیمانی خود را اعلام کند. حال در این قسمت از مقاله، قصد داریم که جزئیاتی در خصوص رجوع از اذن در انتفاع بیان نموده تا علاقمندان نسبت به این مقوله شناخت و اطلاعات کافی داشته باشند.

اصولا اذن در انتفاع از سوی شخصی که اذن داده است، قابل رجوع است؛ یعنی می تواند از اذنی که داده پشیمان شود. به عبارتی در این مورد از آن جایی که برای طرف مقابل حقی ایجاد نمی شود، در هر زمانی می تواند که اذن در انتفاع به هم بخورد. علاوه بر این در صورتی که طرف مقابل اظهارات وی مبنی بر رجوع را نپذیرد، شخصی که قصد رجوع دارد، می تواند از دادگاه تقاضای تایید رجوع را بنماید.

ولی ممکن است که حق رجوع از اذن در انتفاع، در نمونه قراردادی ساقط شده باشد، مانند آن که اذن در ضمن یک نمونه عقد و قرارداد لازم دیگری آمده باشد که در این صورت، تا زمانی که عقد لازم وجود دارد، اذن نیز قابل رجوع نمی باشد. در توضیح عقد لازم باید گفت عقدی است که اصولا قابل برهم زدن نیست.

در برخی موارد به دلیل شرع یا مانع قانونی امکان رجوع وجود ندارد که ماده 108 قانون مدنی در این خصوص بیان می کند: «در تمام مواردی که انتفاع کسی از ملک دیگری به موجب اذن محض باشد، مالک می‌ تواند هر وقت بخواهد از اذن خود رجوع کند، مگر‌ اینکه مانع قانونی موجود باشد.» 

توضیح ماده فوق می توان به این مثال اشاره کرد که شخصی برای دفن میت در زمین خود اذن می دهد، سپس وی نمی تواند بعد از مدتی از این اذن خود پشیمان شود و درخواست خارج کردن میت از زمین خود را کند؛ زیرا نبش قبر خلاف شرع است و با نظم عمومی و اخلاق حسنه منافات دارد.

نمونه قرارداد اذن در انتفاع

گاهی اوقات ممکن است که نمونه قراردادی بین مالک و متصرف مبنی بر اذن در انتفاع منعقد شود و شرایطی را در ضمن آن بیان کنند. حال برخی از اشخاص با مفاد و محتوای این نمونه قرارداد آشنایی ندارند که به همین خاطر فایلی از نمونه قرارداد اذن در انتفاع در قسمت زیر بارگذاری شده است و علاقمندان در صورت تمایل می توانند این فایل را دانلود کنند.

لازم به ذکر است که این نمونه قرارداد می تواند به صورت شفاهی بین طرفین منعقد شود و در صورت اختلاف شخص باید دعوای اثبات قرارداد شفاهی را بیان کند. افراد باید به این نکته توجه داشته باشند که اذن در انتفاع قائم به شخص ماذون (اذن دهنده) است و در صورت فوت او زائل می شود.

تفاوت اذن در انتفاع با حق انتفاع

همانطور که گفته شد؛ بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که اذن در انتفاع با حق انتفاع ‌‌یک مفهوم مشابه است، در حالی که این دو با یکدیگر تفاوت های اساسی دارند. از همین رو به جهت آشنایی کاربران، در این بخش از مقاله توضیحاتی در خصوص تفاوت اذن در انتفاع با حق انتفاع ارائه می گردد.

ماده 40 قانون مدنی حق انتفاع را این گونه تعریف کرده است: «حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می‌ تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند.» بنابراین، شخص در این مورد حق استفاده از مالی را دارد که متعلق به دیگری بوده یا این که مالک خاصی ندارد. به عنوان مثال؛ شخصی که مالک باغی است به دیگری حق استفاده از میوه های باغ را به مدت یک سال می دهد. 

طبق قانونی مدنی حق انتفاع خود انواع مختلفی دارد که شامل حق عمری، حق سکنی، حق رقبی و حبس مطلق می شود. عمری؛ حق انتفاعی است که به مدت عمر مالک یا منتفع یا شخص دیگری می باشد. حق سکنی هم به این معنی است که حق انتفاع برای سکونت به شخصی واگذار می شود. در حق رقبی نیز از طرف مالک، برای مدت مشخصی شخص حق انتفاع دارد. همچنین باید توجه شود که در حبس مطلق مدت تعیین نمی شود.

اثر اصلی اذن در انتفاع، اباحه در تصرف است و برای شخص حقی ایجاد نمی شود. در حالی که در حق انتفاع شخص حق بهره برداری از مال را دارد و مالک نمی تواند مانع این حق شود. همچنین اذن در انتفاع ایقاع است؛ یعنی نیاز به قبولی طرف مقابل وجود دارد، ولی حق انتفاع ‌‌به موجب یک عقد ایجاد می شود و در این مورد لازم است که متصرف رضایت و قبولی خود را اعلام کند. همچنین در حق انتفاع قبض شرط صحت است ولی در اذن در انتفاع خیر.

تفاوت دیگر این است که اذن در انتفاع قابل رجوع می باشد؛ ولی در حق انتفاع اصولا مالک نمی تواند رجوع کند. اذن در انتفاع قائم به شخص ماذون است و اگر فوت کند، اذن در انتفاع هم از بین می رود، ولی در حق انتفاع همچنین موضوعی وجود ندارد؛ یعنی حتی با فوت متصرف نیز این حق به قوت خود باقی می ماند و به وراث او منتقل می شود. در نهایت اذن در انتفاع در مورد اموال قابل بقا و غیرقابل بقا می باشد، ولی حق انتفاع فقط در مورد اموال قابل بقا است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اذن در انتفاع در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اذن در انتفاع پاسخ دهند.