اوراق بهادار

اوراق بهادار ورقه ای است که به منظور تامین منابع مالی شرکت ها و بانک ها صادر می شود و دارای ارزش پولی بوده و قابلیت نقل و انتقال دارد. همچنین این اوراق انواع مختلفی داشته و به 3 دسته کلی تقسیم می شود که شامل اوراق سهام، اوراق بدهی (اوراق مشارکت و قرضه) و اوراق مشتقه می باشد. 

یکی از جنبه ‌های مهم اقتصادی در یک کشور صدور اوراق بهادار می باشد، چرا که تاثیر مستقیمی بر تامین کسری  بودجه دولتی دارد. همچنین، امروزه بسیاری از افراد اقدام به خرید و فروش این اوراق می کنند و از این طریق سود زیادی را به دست می آورند.

شناخت اوراق بهادار از این حیث اهمیت دارد که در هنگام سرمایه گذاری در بورس لازم است که شخص با اصطلاحاتی مانند اوراق بهادار آشنا بوده و اطلاعاتی در مورد انواع آن داشته باشد. لذا اگر شخص بدون شناخت از این اوراق اقدام به سرمایه گذاری کند، ممکن است که دچار ضرر و زیان شود.

به جهت اهمیت این موضوع، در این مقاله سعی شده است که پس از پاسخ به این سوال که اوراق بهادار چیست؛ به انواع این اوراق اشاره می شود. سپس توضیحاتی در خصوص اوراق بهادار بانکی ارائه می  گردد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص با ما همراه باشید.

اوراق بهادار چیست

در علم حسابداری دارایی به دو دسته مشهود و نامشهود تقسیم می شود. دارایی نامشهود دارایی های هستند که قابل لمس نمی باشند و اوراق بهادار جز این دسته قرار می گیرد. در این میان، ممکن است برخی افراد از  با ماهیت این اوراق آشنایی نداشته باشند و از خود سوال نمایند که اوراق بهادار چیست، به همین جهت؛ در این بخش، به پاسخ این پرسش پرداخته خواهد شد.

در ابتدا باید به بند 24 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد که در این خصوص مقرر می دارد: «هر نوع ورقه یا مستندی است که متضمن حقوق مالی قابل نقل و انتقال برای مالک عین و یا منفعت آن باشد. شورا، اوراق بهادار قابل معامله را تعیین و اعلام خواهد کرد. مفهوم ابزار مالی و اوراق بهادار در متن این قانون، معادل هم در نظر گرفته شده است.»

بنابراین اگر اوراق بهادار را به زبان ساده‌ تر بخواهیم توصیف کنیم، می توان گفت اوراق بهادار یک ورقه ای است که امکان خرید و فروش آن وجود دارد و دارای ارزش پولی است؛ یعنی این اوراق به راحتی قابل تبدیل به پول می باشند. همچنین اوراق بهادار در انواع و قیمت های مختلفی منتشر می شوند، لذا قیمت اوراق بهادار ثابت نبوده و عرضه و تقاضا، قیمت این اوراق را تغییر می‌دهد. گفتنی است که سهام شرکت سهامی عام نوعی اوراق بهادار می باشد که اشخاص پس از این که اقدام به خرید سهام کردند، مالک جزئی از شرکت می شوند. 

انواع اوراق بهادار

در بخش قبلی با ماهیت و چیستی اوراق بهادار آشنا شدیم و توضیحاتی در این مورد ارائه گردید. آنچه در این میان، حائز اهمیت می باشد، این است که اوراق بهادار انواع مختلفی داشته و به 3 دسته کلی اوراق سهام، اوراق بدهی و اوراق مشتقه تقسیم می شود و هر کدام از این دسته‌ های به یک سری دسته‌ های جزئی‌ تر تقسیم می‌ شوند. بنابراین، این قسمت از مقاله؛ به بررسی انواع اوراق بهادار اختصاص پیدا کرده است.

اوراق سهام: اوراق بهادار سهام، نشان دهنده مالکیت در یک شرکت است. در واقع وقتی یک شخص سهامی را خریداری می کند، اساسا مالک بخشی از شرکت شده است و به عنوان یک مالک، می تواند در مورد تصمیمات مهم، مانند انتخاب اعضای هیئت مدیره حق رای داشته باشد.

همچنین مبلغ اسمی این اوراق در شرکت سهامی عام نمی تواند از ده هزار ریال بیشتر باشد و از ویژگی مهم سهام عادی این است که اعضا به میزان سهام خود مسئول هستند. همچنین، خود اوراق سهام اقسام مختلفی دارد که لازم است که در این مورد به صورت مختصر توضیحاتی ارائه شود. بنابراین انواع اوراق سهام به شرح زیر می باشد:

سهام با نام و بی نام: اوراق سهام شرکت از لحاظ شکلی می تواند با نام یا بی نام باشد. به عبارتی در سهام با نام مالک آن معلوم است و متعلق به یک شخص می باشد، در حالی که اگر مالک مشخص نباشد، آن را باید سهام بی نام دانست.

سهام ممتاز: سهام ممتاز، سهامی است که برای آن امتیازات بیشتری از سایر سهام در نظر گرفته شده است؛ زیرا در سهام عادی امتیازات خاصی وجود ندارد. البته زمانی شخص می تواند این نوع سهام را داشته باشد که به تصویب مجمع عمومی فوق العاده برسد و یا در اساسنامه این امر مشخص شده باشد.

سهام جایزه: در هنگام افزایش سرمایه، دارایی شرکت بیشتر می شود و به سهامداران از محل سود انباشته، سهام جایزه تعلق می گیرد و در قبال آن پولی دریافت نمی شود.

سهام انتقاعی: سهامی است که در نتیجه استهلاک سرمایه ایجاد می شود. همچنین سهام انتفاعی به دارنده فقط حق استفاده از منافع می دهد، بدون آن که صاحب این سهم در سرمایه شریک باشد.

سهام موسس: موسسین به دلیل ارائه خدمت در تاسیس و ثبت شرکت از قسمتی از منافع شرکت سود می برند. البته باید توجه داشت که تصویب این سهام در صلاحیت مجمع عمومی موسس است.

سهام نقدی و غیر نقدی: در حال حاضر به همه اشخاص سهام نقدی اعطا می شود و فرقی ندارد آورده های آن، نقدی با غیر نقدی باشد.

اوراق بدهی: نام دیگر اوراق بدهی، اوراق قرضه می باشد و ماده 52 لایحه اصلاحی قانون تجارت در این مورد بیان می کند: «ورقه قرضه ورقه قابل معامله‌ ای است که معرف مبلغی وام است با بهره معین که تمامی آن یا اجزاء آن در موعد یا مواعد معینی باید ‌مسترد گردد. برای ورقه قرضه ممکن است علاوه بر بهره حقوق دیگری نیز شناخته شود.»

مثلا شخصی به مدت یکسال به شرکت مبلغ  10 میلیون تومان را  واگذار می کند و پس از یک سال نیز اصل مبلغ را تحویل می گیرد. بنابراین ویژگی اصلی اوراق بدهی این است که دارای سررسید معین بوده و تا زمان سررسید به صورت دوره ای به شخص سود پرداخت می شود. همچنین اوراق بدهی نیز انواع مختلفی دارد و به شرح زیر می باشد:

اوراق و اسناد خزانه اسلامی: به اوراق اخزا نیز شناخته می شوند و دارای قیمت اسمی معین بوده و سررسید آن کوتاه مدت است و  دولت برای تسویه بدهی های خود به پیمانکاران غیر دولتی واگذار می نماید. یعنی پیمانکاران می توانند این اوراق را در بازار فرابورس بفروشند و از این طریق طلب آن ها تسویه می شود.

اوراق مشارکت: ماده 1 ‌قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مقرر می دارد: «به منظور مشارکت عموم در اجرای طرح های عمرانی انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کل کشور و طرح های سودآور تولیدی‌ و ساختمانی و خدماتی، به دولت و شرکت های دولتی و شهرداری‌ ها و موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و موسسات عام‌ المنفعه و شرکت های‌ وابسته به دستگاه های مذکور و همچنین شرکت های سهامی عام و خاص و شرکت های تعاونی تولیدی اجازه داده می‌ شود، طبق مقررات این قانون قسمتی‌ از منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرح های مذکور شامل منابع مالی لازم برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی را از طریق انتشار و عرضه‌عمومی اوراق مشارکت تامین نمایند.»

بنابراین؛ شرکت ها برای اجرای طرح های عمرانی خود این گونه اوراق را منتشر می کنند؛ به عبارتی در صورتی مجوز انتشار اوراق مشارکت صادر می شود که شرکت طرح عمرانی داشته یا در شرکت های پذیرفته شده در بورس، طرحی برای نوسازی و توسعه داشته باشد.

صکوک: صکوک نوعی ابزار سرمایه گذاری است که بر اساس قوانین و اصول شرعی اسلامی طراحی شده است. به عبارت دیگر، صکوک به عنوان یک ابزار مالی با رعایت قوانین شرعی، به شرکت ها و دولت کمک می کند تا منابع مالی خود را تامین کنند و شامل اوراق صکوک قرض الحسنه، استصناع، اوراق مرابحه سهام، اوراق اجاره و رهنی، اوراق مضاربه، مزارعه، مساقات و . . . می شود.

اوراق مشتقه: این اوراق بر پایه دارایی ها یا قراردادهای مالی دیگر ساخته شده اند و ارزش آن ها به صورت غیرمستقیم از ارزش دارایی های پایه مانند سهام و اوراق قرضه تعیین می گردد. به عبارت دیگر ارزش این گونه سهام بر اساس دارایی های پایه سنجیده می شود و به تنهایی ارزشی ندارند. نمونه های مختلفی از اوراق مشتقه وجود دارد که به شرح زیر می باشد:

قراردادهای آتی: قرارداد آتی، قراردادهایی هستند که برای خرید و فروش یک دارایی خاص در زمانی معین و با قیمتی معلوم منعقد می شوند. به زبان ساده تر طرفین یک زمانی را در آینده مشخص می کنند که خرید و فروش کالا با قیمت مشخص در بورس انجام شود. در این قرارداد دو طرف معامله یعنی خریدار  و فروشنده ملزم به انجام قرارداد هستند. همچنین در این نوع معامله باید استانداردهای بورس رعایت شود.

قراردادهای اختیار معامله: یک نوع قرارداد مالی است که به دو طرف اجازه می دهد تا در تاریخ مشخص، یک مالی را به قیمت مشخص معامله کنند. در واقع  تفاوت این قرارداد با قراردادهای آتی در این است که در اختیار معامله، طرفین حق و اختیار انجام قرارداد را دارند و ملزم نخواهند بود. درحالی که در قراردادهای آتی طرفین متعهد به انجام قرارداد می باشند؛ یعنی اگر قیمت‌ های بازار برای دارندگان اختیار معامله نامطلوب باشد، این حق را دارند که قرارداد را بهم بزنند.

پیمان های آتی: نوعی قرارداد مالی هستند که در آن دو طرف به قیمت مشخصی به خرید و فروش یک مال در آینده متعهد می شوند. تفاوت پیمان با قراردادهای آتی در این است که پیمان های آتی در بورس انجام نمی شود و لازم نیست که استاندارد بورسی در مورد آن رعایت شود و این موضوع برخلاف قراردادهای آتی است.

قراردادهای معاوضه: یک قرارداد مالی است که برای تبادل دو دارایی در آینده بین طرفین منعقد می شود و پس از پایان سر رسید دارایی ها به صاحبان خود برگردانده می شود.

در نهایت لازم به ذکر است که در بازار ایران، فقط قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله فعال هستند و دو قرارداد دیگر؛ یعنی پیمان های آتی و قراردادهای معاوضه انجام نمی شود. همچنین بازار مشتقه در ایران در حال پیشرفت می باشد و نیاز به توسعه و بهبود دارد.

اوراق بهادار بانکی

در بخش های قبلی ماهیت اوراق بهادار بررسی شد و بیان گردید که انواع مختلفی از اوراق بهادار وجود دارد و توضیحات جامعی در مورد انواع آن ارائه شد. حال در این بخش قصد داریم اوراق بهادار بانکی را تعریف کنیم تا اشخاص بتوانند با این نوع از اوراق آشنا شده و اطلاعاتی را در این زمینه به دست بیاورند.

در حال حاضر بانک ها به دلیل مشکلات اقتصادی با کمبود منابع مواجه هستند و به دنبال چاره ای برای تامین منابع خود می باشند. از همین رو یکی از متداول ترین روش های تامین مالی بانک ها، انتشار اوراق بهادار با پشتوانه تسهیلات است. در واقع اوراق بهادار بانکی به منظور جذب و تامین منابع مالی و با استفاده از اصول سرمایه گذاری برای بانک ها صادر می شود. 

همچنین بانک های ایران در سال های اخیر اقدام به صدور این اوراق کرده و استقبال زیادی از این موضوع شده است. علاوه بر این لازم به ذکر است که این اوراق بهادار در بورس قابل معامله هستند و سود آوری بالایی دارند. لذا بانک ها می توانند اوراق صکوک بانکی، اوراق مشارکت بانکی، اوراق خزانه بانکی و . . . منتشر کنند که هر کدام مزایا و معایب خاص خودش را دارد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد انواع اوراق بهادار در کانال تلگرام سرمایه گذاری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون انواع اوراق بهادار پاسخ دهند.