انفساخ قرارداد

انفساخ قرارداد، یعنی برهم خوردن عقد، بدون اراده طرفین آن که دارای انواعی چون، انفساخ ناشی از تراضی و ناشی از قانون است. تفاوت منفسخ شدن با فسخ و اقاله، در این بوده که در انفساخ، اراده هیچ یک طرفین، در برهم خوردن عقد، تاثیری ندارد و تفاوت آن با ابطال، در این است که اثر آن، ناظر به زمان برهم خودرن عقد است.

یکی از مهم ترین نهادهای قانونی پیش بینی شده در حقوق خصوصی و قوانین مرتبط با آن، عقود و قراردادها هستند که از تقسیم بندی هایی چون، عقود معیین یا نامعیین یا عقود لازم و جایز، برخوردار بوده و برای از بین رفتن و برهم زدن آن ها، مواردی چون، فسخ، ابطال و اقاله، در نظر گرفته شده است.

علاوه بر موارد مذکور، انفساخ قرارداد، نیز از جمله مهم ترین موارد پیش بینی شده در خصوص برهم خوردن عقود و قراردادهای منعقد شده است که آثار حقوقی مخصوص به خود را بر عقد داشته و دارای تفاوت هایی اساسی با فسخ، ابطال و اقاله، می باشد و از همین رو، هر فردی که با عقود و قراردادهای پیش بینی شده در قانون مدنی سر و کار دارد، باید از قواعد این نهاد حقوقی و اثرات آن، مطلع باشد.

لذا در مقاله حاضر، چیستی انفساخ قرارداد و شرط فاسخ، انواع انفساخ قرارداد و تفاوت منفسخ شدن با فسخ، ابطال و اقاله، بررسی گردیده و در این باره که کدام ضمان ناشی انفساخ عقد صحیح بوده و تایید انفساخ در دادگاه، چه قواعدی دارد، توضیح داده شده است.

انفساخ قرارداد چیست؟

در پاسخ به این پرسش که مقصود از انفساخ قرارداد چیست؟ باید گفت، قانون مدنی، راه های پایان دادن یا پایان یافتن عقود و معاملات منعقد شده را حسب مورد و بسته به نوع عقد و شرایط موجود، انفساخ، فسخ، ابطال و اقاله یا همان تفاسخ می داند.

انفساخ، نهادی قانونی و حقوقی است که سبب پایان یافتن و برهم خوردن عقود منعقده، بدون اراده و دخالت طرفین عقد می گردد و عوامل سبب تحقق آن، می تواند، موارد پیش بینی شده در قانون یا موارد توافق و تراضی شده، میان طرفین یک عقد، در هنگام انعقاد آن باشد.

باید مد نظر داشت، موارد انحلال قرارداد، منحصر به انفساخ نبوده و همانطور که در پاراگراف اول این تیتر ذکر شد، فسخ، ابطال و اقاله را نیز در بر می گیرد که علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این موارد، می توانند مقاله پیشنهادی در لینک حتما بخوانید را مطالعه کنند.

شرط فاسخ چیست؟

در توضیح اینکه شرط فاسخ چیست؟ باید گفت، یکی از انواع و اقسام انفساخ، انفساخ ناشی از تراضی و توافق طرفین عقد می باشد که به شرط در نظر گرفته شده که تحقق آن، سبب برهم خوردن قهری و خود به خود قرارداد می گردد، شرط فاسخ، می گویند.

یکی از مثال های شرط فاسخ، می تواند، توافق بر منفسخ شدن قولنامه یا منفسخ شدن قرارداد در صورت پاس نشدن چک مربوط به ثمن معامله، ظرف موعدی مقرر باشد. مثلا، الف و ج، هنگام انعقاد قولنامه یا قرارداد معامله زمین، توافق می کنند، در صورت پاس نشدن چک مربوط به ثمن معامله توسط الف، ظرف 1 ماه از تاریخ انعقاد قولنامه یا قرارداد، عقد واقع شده، خود به خود منفسخ شود.

در این شرایط، چنانچه ظرف یک ماه پس از انعقاد قرارداد، وجه چک پرداخت نشود، قولنامه یا قرارداد معامله زمین، خود به خود، منفسخ خواهد شد و از لحظه انفساخ، فاقد اثر حقوقی است. البته، در شرایطی که طرفین قرارداد، توافق نموده باشند، در صورت تحقق شرط فاسخ، اثر آن، ناظر بر زمان وقوع و تحقق عقد باشد، تمام آثار عقد منفسخ شده، از لحظه انعقاد تا زمان انفساخ، از بین خواهد رفت و در صورتی که ثمر و حاصل و منفعتی در مورد معامله، ایجاد شده است، باید به مالک، بازگردانده شود.

انواع انفساخ قرارداد

انفساخ قرارداد را می توان با در نظر گرفتن سببی که موجب تحقق آن شده، به انفساخ ناشی از تراضی طرفین و انفساخ ناشی از قانون و شرع تقسیم بندی کرد که هریک از انواع انفساخ قرارداد، زیرمجموعه های مخصوص خود را داشته و در زیر، به تفکیک، در خصوص آن ها، توضیح داده خواهد شد.

مقصود از انفساخ ناشی از تراضی طرفین، انفساخی است به علت تحقق شرط فاسخ پیش بینی و تراضی شده در قرارداد، توسط طرفین عقد، سبب منفسخ شدن قهری عقد یا قرارداد، می گردد. در این نوع از انواع انفساخ، گرچه سبب انفساخ، ارادی است اما، نتیجه (یعنی منفسخ شدن)، به صورت قهری و به علت تحقق شرط فاسخ، اتفاق افتاده که توضیحات کامل و مثال آن، در تیتر دوم مقاله، ارائه شد.

مقصود از انفساخ به موجب قانون، مواردی می باشد که قانون گذار، با توجه به قواعد حاکم بر قراردادها و نیاز روز جامعه و یا با در نظر گرفتن برخی قواعد شرعی، پیش بینی نموده و تحقق آن ها را سبب منفسخ شدن و برهم خوردن خود به خود یک عقد، بدون اراده طرفین آن، دانسته است که عبارتند از:

لعان، که تحقق آن، در قانون و به تبعیت از شرع، سبب انفساخ یا منفسخ شدن عقد نکاح می گردد؛ یعنی اگر شوهری در دادگاه و پس از طی تشریفات قانونی، فرزند خود را انکار کند یا به همسر خود، نسبت زنا دهد و هیچ دلیلی بر اثبات این امر نداشته باشد، لعان محقق شده و سبب، انفساخ عقد نکاح و حرمت ابدی زن و شوهر می گردد.

تلف شدن موضوع قرارداد، پیش از تسلیم و در مواردی پس از تسلیم، می تواند سبب منفسخ شدن عقودی نظیر بیع، اجاره و قرض شود. با این توضیح که چنانچه در عقد بیع، مال موضوع این عقد، پیش از تحویل به خریدار، در نزد فروشنده و بدون تقصیر بایع، تلف شود یا در عقد قرض، مال مورد قرض، پیش از تقدیم به قرض گیرنده از بین برود، این عقود، منفسخ خواهند شد؛

همچنین، در عقد اجاره، چنانچه پیش از تسلیم مال الاجاره به مستاجر یا پس از آن، تمام یا قسمتی از مورد اجاره، به واسطه یک حادثه، کلا یا بعضا، تلف شود، عقد اجاره، نسبت به قسمت تلف شده، از زمان تلف، منفسخ خواهد شد. (مستفاد از مواد 378، 649 و 483 قانون مدنی)

منفسخ شدن عقد مزارعه، به علت از بین رفتن قابلیت انتفاع زمین به واسطه مانعی چون، نبود آب یا علل دیگر و عدم امکان رفع مانع. (مستفاد از ماده 527 قانون مدنی)؛ منفسخ شدن حق انتفاع، به علت تلف شدن مالی که موضوع انتفاع است. (مستفاد از بند دوم ماده 51 قانون مدنی)

 منفسخ شدن تمام عقود جایز، به علت تحقق مواردی چون، موت و سفه و منفسخ شدن برخی عقود جایز به موجب جنون یکی از طرفین عقد، نظیر عقد وکالت و عقد مضاربه. (مستفاد از ماده 954 و 551 قانون مدنی). علاقمندان به کسب اطلاعات در خصوص تفاوت فسخ و منفسخ، می توانند، مقاله زیر را مطالعه کنند.

تفاوت منفسخ شدن با فسخ، ابطال و اقاله

نهادهایی که سبب انحلال یک عقد یا قرارداد می شوند، فسخ، ابطال و اقاله و انفساخ هستند و در این تیتر از مقاله حقوقی دینا، تفاوت منفسخ شدن با فسخ، ابطال و اقاله، مورد بررسی قرار گرفته و نکات حقوقی مهم آن، ذکر گردیده است.

تنها تفاوت منفسخ شدن با فسخ و ابطال، در این است که منفسخ شدن قرارداد یا عقد، بر اساس عوامل قهری ای که می تواند ناشی از تراضی طرفین یا قانون باشد، تحقق می یابد و به عبارتی، بر طرفین، تحمیل می گردد اما فسخ، مبتنی بر اراده یکی از طرفین (که از حق فسخ یا خیارات قانونی برخوردار است)، می باشد و باید، اراده بر اعمال آن (اعمال حق فسخ)، به طرف دیگر قرارداد، اعلام گردد.

تفاوت منفسخ شدن با اقاله در این است که در اقاله، رضای هر دو طرف عقد، برای برهم خوردن آن، لازم است و اصولا، اقاله در عقود لازم راه دارد، حال آنکه، در انفساخ یا منفسخ شدن، اراده هیچ یک از طرفین، لازم نیست و این نهاد، هم در عقود لازم و هم در عقود جایز، قابل تصور و تحقق است.

تفاوت منفسخ شدن با بطلان، در این است که اثر منفسخ شدن، ناظر بر زمان انفساخ عقد و پس از آن است اما اثر بطلان عقد به علت مواردی چون نبود شرایط صحت معاملات در هنگام انعقاد عقد، ناظر بر زمان وقوع و انعقاد عقد و پس از آن، می باشد. همچنین، عقدی که منفسخ می گردد، ابتدا، صحیح بوده، لکن به سبب تحقق شرط فاسخ یا موارد قانونی، منفسخ می گردد اما، در مواردی که بطلان عقد، تحقق می یابد، در اکثر موارد، عقد از زمان انعقاد، به صورت صحیح، منعقد نشده است.

کدام ضمان ناشی از انفساخ عقد صحیح است؟

یکی از پرسش های پرتکرار پیرامون انفساخ قرارداد، مبنی بر این بوده که کدام ضمان ناشی از انفساخ عقد صحیح است؟ این پرسش، زمانی مطرح می گردد که در عقدی نظیر عقد بیع، قبل از تسلیم مال به مشتری، تمام مال موضوع معامله، بدون تقصیر بایع، نزد او، تلف گردد. در واقع، مقصود از ضمان ناشی از انفساخ قرارداد، ضمان معاوضی یا همان مسئولیت ناشی از تلف مبیع بر اثر یک حادثه و واقعه، پیش از تسلیم آن به خریدار است.

در توضیح این امر باید گفت، بر اساس ضمان معاوضی، اگر اصل مبیع عین معین یا در حکم عین معین و نه منافع آن، قبل از تسلیم به مشتری، بدون تقصیر از جانب بایع و در اثر حوادث خارجی، تلف شود و قبل از تلف، بایع برای تسلیم مال، به مشتری یا محکمه، رجوع نکرده باشد، معامله، منفسخ و تلف از مال بایع خواهد بود و مشتری، تکلیفی بر پرداخت ثمن معامله، نخواهد داشت و در صورتی که ثمنی را پرداخته، باید به او، استرداد گردد.

 این امر، به صراحت در ماده 387 قانون مدنی، پیش بینی شده است که مقرر داشته: " اگر مبیع، قبل از تسلیم، بدون تقصیر و اهمال از طرف بایع، تلف شود، بیع، منفسخ و ثمن باید به مشتری مسترد گردد؛ مگر این که بایع، برای‌ تسلیم به حاکم یا قائم مقام او، رجوع نموده باشد که در این صورت، تلف از مال مشتری خواهد بود."

شایان ذکر است، در شرایط فوق الذکر، اگر تلف مبیع، بر اثر فعل بایع باشد و نه حادثه ای خارج از اختیار او، عقد منفسخ نمی گردد، بایع، ضامن خواهد بود و مشتری از این حق، برخوردار است که با استناد به خیار تعذر تسلیم، بیع را فسخ کند یا از بایع، طلب خسارت و تسلیم مبیع را نماید.

تایید انفساخ در دادگاه

تایید انفساخ در دادگاه، زمانی مطرح می گردد که یکی از طرفین، انفساخ معامله را نپذیرد یا سند و آثاری به موجب عقد منفسخ شده، ایجاد گردیده باشد که ابطال آن ها، نیازمند صدور حکم دادگاه است. در این شرایط، تایید انفساخ قرارداد در دادگاه، نیازمند طی مراحل زیر است:

فرد متقاضی صدور حکم انفساخ قرارداد باید، از طریق سامانه adliran.ir یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، حساب کاربری ثنا تشکیل دهد؛ با مراجعه به وکیل یا شخصا، دادخواست صدور حکم بر تایید انفساخ و انحلال قرارداد را تنظیم و فایل ورد آن را بر روی یک حافظه، ذخیره نماید و با در دست داشتن مدارک مثبت انفساخ، فایل دادخواست و مدارک هویتی، به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، مراجعه کرده؛ هزینه های دادرسی و خدمات را پرداخته و دادخواست خود را ثبت نماید.

پس از ثبت و ارسال دادخواست به محکمه صالح، دادگاه، دادخواست و دلایل افراد را بررسی خواهد کرد، ادله و دفاعیات آن ها در جلسه رسیدگی را خواهد شنید و در صورت تشخیص منفسخ شدن یا منفسخ بودن قرارداد، اقدام به صدور حکم، مبنی بر انفساخ قرارداد، خواهد نمود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص قواعد انفساخ قرارداد و تفاوت آن با فسخ، ابطال و اقاله در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون قواعد انفساخ قرارداد و تفاوت آن با فسخ، ابطال و اقاله پاسخ دهند.