معامله فضولی چیست و آثار آن

در پاسخ به این سوال که معامله و عقد فضولی چیست؛ می توان پاسخ داد که معامله فضولی، معامله ای است که در آن، شخصی که صاحب مال نیست یا از طرف مالک آن اجازه ندارد، اقدام به انجام یک عمل حقوقی نسبت به مال کند. آثار معامله فضولی با توجه به رد یا قبول معامله از طرف مالک؛ متفاوت می باشد.

طبق قانون هر کس که مالک مالی باشد می تواند در آن مال هر گونه تصرف قانونی نماید. در واقع این امر، نتیجه مستقیم مفهوم مالکیت بوده و مالک می تواند با مال خود؛ هر گونه معاملات قانونی داشته باشد. برای مثال مالک یک خانه می تواند آن را بفروشد، اجاره دهد، هبه کند و ... البته مالک می تواند به شخص یا اشخاصی برای دخالت در امور مربوط به ملکش، وکالت دهد یا آن ها را وصی خود قرار دهد و یا این که آن ها را نماینده خود برای این امور نماید. 

در واقع این افراد برای دخالت در امور مربوط به مال، از طرف مالک اجازه دارند. به همین دلیل؛ نمی توان اعمال این افراد را غیر قانونی دانست؛ اما اگر کسی غیر از مالک که از طرف او اجازه نیز ندارد، در اموال مالک دخالت کند، فضول محسوب می شود و به معامله ای که منعقد کرده است معامله فضولی می گویند. از آن جا که معامله فضولی آثار و تعریف خاص خود را دارد، اطلاع از جزئیات آن، امری ضروی می باشد.

از این رو، در این مقاله، ابتدا به پاسخ این پرسش خواهیم پرداخت که معامله فضولی چیست و اصیل در معامله فضولی کیست؛ و در انتها؛ در خصوص آثار معامله فضولی توضیح داده می شود. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص با ما همراه باشید.

معامله فضولی چیست

در پاسخ به این پرسش که قرارداد و معامله فضولی چیست؛ میتوان بیان داشت که معامله فضولی، معامله ای است که کسی که صاحب مالی نیست یا از طرف مالک آن اجازه ندارد، اقدام به انجام یک عمل حقوقی نسبت به مال کند. منظور از اقدام حقوقی نسبت به مال، این است که فضول با مال کاری کند، که انجام آن تنها در حوزه اختیارات مالک است و او در انجام این کار دخالت بی اجازه کرده است. به طور مثال؛ حالتی که انتقال سند بعد از فوت موکل، توسط وکیل انجام شود. با توجه به این مثال می توان گفت که در هر معامله فضولی 3 نفر وجود دارند:

مالک: کسی قانونا ملک به او تعلق دارد.

فضول: کسی که بدون اجازه و داشتن حقی، اقدام به انجام معامله نسبت به مال دیگری کند.

اصیل: کسی که فضول با او معامله کرده است.

به عبارت دیگر، می توان در تعریف معامله فضولی بیان داشت که معامله فضولی؛ یکی از انواع معاملات بوده که در آن، کلیه شرایط و ضوابط عقد برقرار است به جز آن که، در این معامله، فروشنده مالک مال نیست و اجازه فروش از جانب مالک را هم ندارد.

اصیل در معامله فضولی کیست

در قسمت گذشته، به پاسخ به این پرسش که معامله فضولی چیست با مثال؛ پرداخته و در این خصوص بیان نمودیم که معامله فضولی، معامله ای است که در آن شخص، مالک مال نبوده و از جانب مالک نیز، اذنی برای انجام معامله ندارد. توجه به این نکته ضروری است که معامله فضولی می تواند در کلیه انواع قراردادها رخ دهد و اختصاص به عقد بیع ندارد.

با توجه به تعریف معامله فضولی، می توان سه رکن را برای این گونه معاملات در نظر گرفت که شامل شخص فضول، شخص مالک و شخص اصیل می شود. یکی از سوالات متداولی که در زمینه معاملات فضولی برای افراد مطرح می شود این است که اصیل در معامله فضولی کیست؟

در پاسخ به این پرسش می توان بیان داشت که اصیل در معامله فضولی؛ در واقع همان فردی است که مال، بدون اجازه مالک اصلی به او منتقل شده است و طرف معامله با شخص فضول قرار گرفته است. به طور مثال؛ چنانچه، شخص A خودروی متعلق به شخص B را به فرد C بفروشد؛ فرد C اصیل در معامله فضولی به حساب می آید.

آثار معامله فضولی

در بیان آثار معامله فضولی؛ می توان بیان داشت که معامله فضولی یک معامله غیر نافذ است؛ یعنی از نظر حقوقی نیاز به تایید و تنفیذ دارد تا اعتبار داشته باشد، اما چه کسی باید این تایید را انجام بدهد؟ یا به بیان دیگر؛ اگر کسی بدون اجازه مالک اقدام به انجام معامله فضولی کرد، سرنوشت این معامله چه خواهد بود؟

سرنوشت معامله فضولی را مالک مال مشخص می کند. در چنین مواقعی، دو حالت برای معامله فضولی مطرح می شود، که شامل پذیرش معامله و رد معامله می باشد. به جهت آشنایی متقاضیان با هر یک از حالت های مذکور، در این قسمت؛ آثار پذیرش و رد معامله فضولی مطابق با قانون مدنی مورد بررسی قرار گرفته است:

پذیرش معامله: اولین اثر معامله فضولی پذیرش معامله از طرف مالک است. در صورتی که مالک معامله را بپذیرد، معامله، کامل می شود و از لحظه پذیرش قرارداد بین مالک و اصیل معتبر خواهد بود و هر دو طرف می بایست به تعهدات قراردادی خود عمل نمایند. تایید مالک هم می تواند به صورت صریح باشد؛ یعنی مثلا مالک به اصیل بگوید که معامله را با تو می پذیرم، یا این که به طور غیر مستقیم معامله را بپذیرد؛ مثلا از اصیل درخواست اجاره بها کند.

رد معامله: دومین اثر معامله فضولی رد مالک است. مالک می تواند معامله فضولی را رد کند و به آثار آن نسبت به خودش پایان دهد. نکته مهمی که باید در آثار معامله فضولی به آن توجه نمود؛ این است که برای مالک مدتی جهت تایید یا رد معامله تعیین نشده است. از طرفی اصیل نیز تا زمانی که مالک تکلیف قرارداد را مشخص نکرده است؛ حق فسخ قرارداد را ندارد و باید به آن پایبند بماند. اگر در این مدت که مالک در حال تصمیم گیری برای معامله فضولی است، به اصیل ضرری از بابت معامله وارد شود، با اثبات آن می تواند معامله را بر هم بزند.

نحوه ابطال معامله فضولی نیز بدین صورت بوده که مالک باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی، برای ثبت دادخواست ابطال معامله و ارجاع آن به دادگاه حقوقی اقدام نموده و از آثار باطل کردن این معامله نیز می توان به حق مالک، برای استرداد عین مال یا دریافت مثل یا قیمت آن و اجرت المثل، اشاره نمود.

برای مطالعه بیشتر درباره معامله فضولی چیست و آثار آن در کانال تلگرام حقوق قراردادها عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون معامله فضولی چیست و آثار آن پاسخ دهند .