دعاوی غیر ترافعی

معنی دعاوی غیر ترافعی یا امور حسبی در حقوق، دعاوی است که دادگاه ها مکلفند نسبت به رسیدگی به آن اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ نمایند؛ بدون این که در خصوص آن ها اقامه دعوی شده باشد. به عبارت دیگر، تفاوت دعاوی غیر ترافعی با ترافعی، در وجود اختلاف و اقامه دعوی در شروع رسیدگی است.

دعاوی در حقوق ایران را می توان به دو دسته دعاوی ترافعی و غیر ترافعی تقسیم بندی نمود. منظور از امور و دعاوی ترافعی؛ دعاوی هستند که رسیدگی به آن ها، متوقف بر وجود اختلاف و منازعه بین افراد و نیز اقامه دعوا از طرف آن ها می باشد.

در این میان، ممکن است که این سوال برای افراد مطرح شود که دعاوی غیر ترافعی چه دعاوی می باشند و مصادیق و دادگاه صالح برای رسیدگی به آن ها چه می باشد؟ همچنین، اطلاع از تفاوت و تفاوت دعاوی ترافعی و غیر ترافعی به بیان ویژگی ها و روشن تر شدن مفهوم آن ها کمک شایانی می کند.

از این رو، در ادامه مقاله حاضر، قصد داریم، پس از پاسخ به این پرسش که معنی دعاوی غیر ترافعی در حقوق چیست؛ به مصادیق و دادگاه صالح برای رسیدگی به آن بپردازیم. سپس در خصوص تفاوت امور غیر ترافعی و ترافعی صحبت خواهیم کرد. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

معنی دعاوی غیر ترافعی در حقوق چیست؟

منظور از دعاوی ترافعی، دعاوی است که رسیگی به آن ها، بر اثر وقوع اختلاف، مرافعه و منازعه بین افراد و مراجعه آن ها به دادگاه آغاز شده و محاکم نیز پس از رسیدگی به دلایل اقامه شده توسط خواهان و خوانده، حکم مقتضی را صادر می کنند.

در این میان، ممکن است که این سوال برای برخی از افراد مطرح شود که معنی دعاوی غیر ترافعی در حقوق چیست؟ در پاسخ به این سوال باید بیان نمود که دعاوی غیر ترافعی، در مقابل دعاوی ترافعی قرار می گیرند و به دعاوی گفته می شود که رسیدگی به آن ها به سبب مرافعه و اختلاف بین اصحاب دعوی و طرح موضوع در دادگاه نبوده؛ بلکه مراجع قضایی، راسا و به جهت ولایت و نظارت بر منافع عمومی، رسیدگی به آن ها را آغاز کرده و اتخاذ تصمیم می نماید.

به امور غیر ترافعی امور حسبی نیز گفته می شود. ماده 1 قانون امور حسبی مصوب سال 1319، در این خصوص بیان می دارد: «امور حسبی اموری است که دادگاه ها مکلفند نسبت به آن امور اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ نمایند؛ بدون این که رسیدگی به آن ها متوقف بر ‌وقوع اختلاف و منازعه بین اشخاص و اقامه دعوی از طرف آن ها باشد.»

مصادیق دعاوی غیر ترافعی

در قسمت قبل، به این پرسش پاسخ دادیم که معنی دعاوی غیر ترافعی در حقوق چیست؛ و در این خصوص بیان نمودیم که دعاوی غیر ترافعی یا امور حسبی، به دعاوی گفته می شود که دادگاه ها مکلفند، بدون اقامه دعوی از جانب افراد، نسبت به تعیین و تکلیف آن امور اقدام نموده و تصمیمی در رابطه با آن اتخاذ نمایند. در این قسمت از مقاله قصد داریم تا به توضیح مصادیق دعاوی غیر ترافعی بپردازیم که شامل موارد زیر می شود:

در قیمومیت: به موجب ماده 1218 قانون مدنی، برای صغاری که ولی خاص ندارند؛ برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آن‌ ها متصل به زمان صغر آن‌ ها بوده و ولی خاص نداشته باشند و نیز برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آن‌ ها متصل به زمان صغر  نباشد؛ قیم نصب می شود. 

هر زمانی که دادستان به نحوی از انحا، به وجود شخصی که مطابق ماده ۱۲۱۸ باید برای او نصب قیم شود اطلاع یابد، باید به دادگاه رجوع و اشخاصی را که برای قیمومیت مناسب می‌ داند، به آن دادگاه معرفی کند. دادگاه از میان اشخاص مزبور یک یا چند نفر را به سمت قیم معین و حکم نصب او را صادر می‌ کند.

امور راجع به امین: ماده 103 قانون امور حسبی در این خصوص موارد تعیین امین، بیان می دارد که: «علاوه بر مواردی که مطابق قانون مدنی تعیین امین می شود، در موارد زیر نیز امین معین خواهد شد:

برای اداره سهم‌ الارثی که ممکن است از ترکه متوفی به جنین تعلق گیرد، در صورتی که جنین ولی یا وصی نداشته باشد.

برای اداره اموالی که به مصارف عمومی اختصاص داده شده و مدیری نداشته باشد.

همچنین، کسی که در اثر کبر سن یا بیماری و امثال آن، از اداره تمام و یا بعضی از اموال خود عاجز شده میتواند از دادگاه بخواهد که برای اداره اموال ‌او امین معین گردد. تعیین امین برای جنین در دادگاه شهرستانی به عمل می آید که مادر جنین در حوزه آن دادگاه اقامت دارد.

 برای کسی که عاجز از اداره‌ اموال خود می باشد، دادگاه شهرستانی که شخص نامبرده در حوزه آن اقامت دارد و در سایر مواردی که احتیاج به تعیین امین پیدا می شود؛ دادگاه شهرستانی ‌صالح است که در حوزه آن دادگاه احتیاج به تعیین امین حاصل شده است.

راجع به غایب مفقودالاثر: غایب مفقودالاثر کسی است که از غیبت او مدت بالنسبه مدیدی گذشته و از او به هیچ وجه خبری نباشد. بر اساس ماده 126 قانون امور حسبی، امور راجع به غایب مفقودالاثر با دادگاه شهرستان محلی است که آخرین اقامتگاه غایب در آن محل بوده است.

در امور راجع به ترکه: منظور از امور راجع به ترکه؛ اقداماتی است  که برای حفظ ترکه و رسانیدن آن به صاحبان حقوق انجام می شود که از جمله آن می توان به مهر و موم و تحریر ترکه ‌و اداره ترکه و ... اشاره نمود. امور راجع به ترکه با دادگاه بخشی است که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران در حوزه آن دادگاه بوده و اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته ‌با دادگاهی است که آخرین محل سکنای متوفی در حوزه آن دادگاه بوده است.

دادگاه صالح به رسیدگی به دعاوی غیر ترافعی

در بخش های پیشین مقاله به چیستی و ماهیت دعاوی غیر ترافعی و مصادیق آن پرداخته و بیان نمودیم که دادگاه باید به این امور، حتی بدون طرح دعوا توسط اصحاب دعوی، رسیدگی نموده و حکم مقتضی با آن را صادر نماید. در این قسمت از مقاله قصد داریم تا به توضیح دادگاه صالح به رسیدگی به دعاوی غیر ترافعی بپردازیم.

در این خصوص که دادگاه صالح به رسیدگی به دعاوی غیر ترافعی چه می باشد؛ می توان به طور کلی بیان نمود که رسیدگی به امور حسبی (دعاوی غیر ترافعی) در دادگاه های حقوقی به عمل می آید، البته، نوع دعوا نیز در تعیین دادگاه صالح موثر می باشد. به طور مثال، دادگاه صالح به امور قیمومیت، دادگاه محل اقامت محجور است.

همچنین، صدور گواهی انحصار وراثت، تحریر ترکه، مهر موم ترکه و رفع آن در صلاحیت رسیدگی شورای حل اختلاف و مواردی از قبیل تعیین و عزل قیم، امور غائب مفقود الاثر و … در صلاحیت رسیدگی دادگاه خانواده است.

دادگاه صالح در برای تعیین امین در خصوص سهم الارث جنین، دادگاه محل اقامت مادر جنین و نیز کسی که ناتوان از اداره اموال خود است، دادگاه محل اقامت وی می باشد. دادگاه صالح در امور غایب مفقودالاثر، دادگاه محل آخرین اقامت غایب است. در امور راجع به ترکه نیز، دادگاه صالح، دادگاه محل اقامت متوفی می باشد. 

فرق و تفاوت امور غیر ترافعی و ترافعی

از جمله سوالات پر تکراری که ممکن است که برای اغلب افراد مطرح شود این است که فرق و تفاوت امور غیر ترافعی و ترافعی چیست و این دو نوع دعاوی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟ در پاسخ به این پرسش باید بیان نمود که تفاوت و فرق و تفاوت عمده امور ترافعی و غیر ترافعی در نحوه آغاز به رسیدگی به آن در قانون می باشد.

در دعاوی ترافعی، اصولا باید اختلاف و منازعه ای وجود داشته باشد تا دادگاه رسیدگی به دعوا را آغاز نماید و در خصوص موضوعی حکم صادر کند، اما دعاوی غیر ترافعی، به دعاوی گفته می شود که دادگاه رسیدگی به آن را بدون وجود اختلاف و دعوا و به جهت حفظ منافع عمومی، آغاز می نماید.

به عبارت دیگر، برای رسیدگی به دعاوی ترافعی، باید دادخواستی از جانب خواهان مطرح شده تا دادگاه به موضوع اختلاف رسیدگی کند، اما دعاوی غیر ترافعی، متوقف بر اقامه دعوا از جانب خواهان و یا وجود اختلاف بین اصحاب دعوا نمی باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد معنی دعاوی غیر ترافعی در حقوق در کانال آیین دادرسی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون معنی دعاوی غیر ترافعی در حقوق پاسخ دهند.