قرارداد آتی

قرارداد آتی که دارای انواعی چون قرارداد آتی کالا و مالی است، معامله ای بوده که نحوه انجام آن، برخط و از طریق کارگزاری، صورت می گیرد و به موجب آن، خریدار و فروشنده، در زمان انعقاد قرارداد، با تعیین کمیت، قیمت، زمان و مکان تحویل کالا و سهام، متعهد می گردند در آینده، کالا و سهام را با قیمت روز انعقاد قرارداد، معامله کنند.

قراردادها، در بازارهای مالی، نظیر بورس و فرابورس، بسیار کاربرد داشته و دارای انواع و اقسام و قواعد گوناگونی می باشند که استفاده از هر یک از انواع آن، سبب می گردد، بازراهای مالی، شکوفا شده و چرخه اقتصادی، به جریان افتد.

از آنجا که در بازار مالی بورس کالا و سهام، اغلب افراد، به دنبال مدیریت و کنترل ریسک هستند، قرارداد و یا معامله ای تحت عنوان قرارداد آتی، پیش بینی شده که حاشیه سود بسیار زیادی دارد و تنها افرادی می توانند از منافع این معامله، استفاده کرده و نسبت به انعقاد آن در بازار بورس اقدام نمایند که با انواع، شرایط و نحوه انجام معامله آن، آشنا باشند.

لذا در مقاله حاضر، در خصوص چیستی، انواع، شرایط و نحوه انجام معامله قرارداد آتی به زبان ساده، صحبت شده و مفهوم نمونه قرارداد آتی تک سهم، بورس کالا و شمش طلا، همچنین تفاوت قرارداد آتی با و پیمان آتی و با اختیار معامله مورد بررسی قرار گرفته است.

قرارداد آتی چیست؟

 قرارداد آتی، یک ابزار مشتقه، در بازار بورس است که ارزش‌ خود را از یک یا چند دارایی پایه تامین نموده و انعقاد آن ها، باعث می گردد تا طرفین قرارداد آتی بتوانند در خصوص موضوعاتی چون سهام و کالا، بهتر ریسک بازار را مدیریت و کنترل کنند.

در پاسخ به این پرسش که قرارداد آتی چیست؟ باید گفت، قرارداد آتی به زبان ساده، قراردادی است که در بستر بازار آتی بورس کالا، سهام و...، در زمان حال، تنظیم شده و عقد به موجب آن، منعقد می گردد، لکن، اصل معامله، یعنی تحویل موضوع معامله و پول آن، در آینده صورت می پذیرد.

در توضیح بیشتر می توان گفت، این قرارداد، نوعی خرید و فروش در بازارهای آینده در بورس است که طرفین در آن، در زمان حال، با مشخص کردن قیمت و توافق بر سر آن، همچنین با تصریح دقیق کیفیت و کمیت، زمان و مکان تحویل پول و کالا، معامله خرید و فروش یک کالا یا سهام و... را انجام می دهند، و تحویل مبیع و ثمن، هر دو به آینده (در زمان و مکان تعیین شده، آن هم با قیمت توافقی در روز انعقاد معامله آتی)، موکول می گردد.

هدف از انعقاد قرارداد آتی، پیش گیری از متضرر شدن ناشی از افزایش قیمت موضوع قرارداد در آینده است؛ با این توضیح که در قرارداد آتی، در خصوص موضوعاتی چون سهام یا کالاهای فیزیکی ای نظیر طلا، شمش و...، خریدار، مقدار مشخصی از موضوع معامله را با قیمت مورد توافق روز انعقاد معامله، خریداری می نماید و همین وجه را در زمان و مکان تعیین شده در آینده، پس از تحویل موضوع قرارداد توسط فروشنده، بدون توجه به افزایش یا کاهش قیمت از گذشته تا روز تحویل سهام یا کالا، به طرف دیگر قرارداد، می پردازد.

باید در نظر داشت، تعیین قیمت و کمیت موضوع معامله آتی، همچنین مکان و زمان انعقاد و مبادله موضوع قرارداد آینده، باید کاملا بر اساس آنچه سازمان بورس تعیین نموده باشد و نباید از مقدار و اعداد مشخص شده توسط سازمان بورس، تجاوز نماید در اصطلاح عرفی، به موارد مذکور که توسط سازمان بورس، تعیین می گردند، استاندارد قرارداد می گویند.

انواع قرارداد آتی

قرارداد آتی، دارای انواع و اقسام گوناگون، انواع قرارداد آتی از قرار قراردادهای آتی کالا و قراردادهای آتی مالی، بوده که در این تیتر از مقاله حقوقی دینا، مورد بررسی قرار خواهند گرفت و هرکدام از انواع این قرارداد، به طور جداگانه، توضیح داده می شوند.

قرارداد های آتی کالا، به قرارداد آتی ای گفته می شود که موضوع قرارداد در آن، محصولاتی چون محصولات کشاورزی، فلزات و مواد نفتی هستند و قرارداد های آتی مالی، به قرارداد آتی ای گفته می شود که موضوع قرارداد در آن مواردی چون سهام و شاخص، اوراق قرضه و ارز می باشد.

در واقع در یک جمع بندی کلی، می توان گفت، قرارداد آتی، از حیث موضوع قرارداد است که دارای انواع مختلفی بوده و بسته به ماهیت موضوع قرارداد آتی می توان نوع آن را مشخص کرد. در ادامه، در خصوص شرایط قرارداد آتی توضیح داده خواهد شد.

شرایط قرارداد آتی

برای تحقق و انعقاد قرارداد آتی در بازار های معامله بورسی که به آن، بازار آینده نیز می گویند، باید شرایط و ضوابط این امر، وجود داشته باشد، لذا این تیتر از مقاله حقوقی دینا، به توضیح شرایط قرارداد آتی یا Futures Contract، اختصاص خواهد یافت. شرایط قرارداد آتی به زبان ساده، عبارتند از:

طرفین باید علاوه بر کد بورسی، دارای کد معاملات مشتقه یا همان کد معاملات آتی نیز باشند که دریافت آن با مراجعه به کارگزاری ها میسر است.

طرفین باید در یکی از بانک هایی که توسط سازمان بورس تعیین شده و طرف حساب با این سازمان است، دارای حساب بانکی باشند.

طرفین باید بتوانند وجه تضمین (که همان درصد تعیین شده از سوی سازمان بورس، برای انعقاد قرارداد آتی است) را به حساب عملیانی خود، واریز کنند.

طرفین باید، استانداردهای موضوع معامله آتی را بر اساس جزئیات اعلامی سازمان بورس، تعیین نمایند. 

اندازه دقیق موضوع مورد معامله آتی و میزان آن، باید بر حس مضرب هایی که سازمان بورس اعلام کرده، مشخص شود.

قیمت مورد توافق برای پرداخت موضوعی که در قرارداد آتی مورد خرید و فروش است باید به طور دقیق و بر مبنای آنچه سازمان بورس تعیین نموده، مشخص شود.

زمان و مکان سررسید قرارداد و تحویل مبیع و ثمن، باید بر اساس آنچه سازمان بورس تعیین کرده، مشخص گردد.

شایان ذکر است، علاوه بر موارد فوق، مهم ترین شرایط در قرارداد آتی این است که طرفین، عاقل، بالغ و رشید باشند و با میل و رضای قلبی و نه از روی اکراه و اجبار، اقدام به انعقاد قرارداد آتی نمایند. علاقمندان به کسب اطلاعات در خصوص شرایط صحت معاملات می توانند مقاله زیر را مطالعه نمایند.

نحوه انجام معامله آتی

نحوه انجام معامله آتی، بدین شکل است که افراد دارای کد بورسی و کد مشتقه، بر حسب نیاز و شرایط خود، می توانند در بازار آتی بورس، وارد موقعیت خرید و یا موقعیت فروش شوند و پس از بررسی شرایط قرارداد آتی، با مطالعه قرارداد هوشمند مربوط به معامله، اقدام به امضای دیجیتال آن نمایند.

بدین صورت که فرد دارای کد بورسی و کد مشتقه یا همان کد معاملات آتی، وارد حساب کارگزاری خود گردیده و اقدام به جستجو، برای مشاهده لیست مواردی که توسط سازمان بورس، اجازه انعقاد قرارداد آتی در خصوص آن ها داده شده است، می نماید.

پس از مشاهده لیست مواردی که امکان انعقاد معامله آتی در خصوص آن ها وجود دارد و در بخش وضعیت آن ها، عبارت فعال درج شده، متقاضی باید، دارایی های پایه یا همان مشخصات قرارداد آتی مد نظر خود را مطالعه کرده و با کسب اطلاع از ساعت و روزی که امکان انجام معامله آتی وجود دارد، به صورت برخط و آنلاین و از طریق کارگزاری خود، اقدام به ثبت درخواست نماید. 

در روز انعقاد قرارداد آتی، دو طرف قرارداد، باید درصدی از ارزش موضوع معامله را که سازمان بورس مشخص کرده، در حساب کارگزاری خود، واریز نمایند تا تضمینی برای پایبندی طرفین قرارداد، به تعهداتشان باشد. اتاق پایاپای بورس که نماینده تشکیلات اداری سازمان بورس کالا به‌ حساب می‌ آید و مسئولیت اجرا و تسویه قراردادهای آتی معامله شده در بورس کالا بین اعضای این اتاق را دارد، در صورت عدم پایبندی طرفین به تعهداتشان، آن ها را جریمه خواهد نمود.

قرارداد آتی تک سهم چیست

در توضیح این امر که قرارداد آتی تک سهم چیست؟ لازم به یادآوری است که همانگونه که در تیتر دوم مقاله ذکر گردید، یکی از انواع قرارداد آتی، قراردادهای آتی مالی هستند که می توانند در خصوص مواردی نظیر سهام و کالا، صورت گیرند.

بدین صورت که متقاضیان انعقاد قرارداد آتی در خصوص سهام، متعهد می شوند که موجودی یک سبد پایه یا سبد مرجع سهام را با قیمتی معیین و در زمان و مکان مشخصی در آینده با کیفیت و کمیتی که به صورت جزئی، تصریح شده، معامله کنند. 

اخبار در سال جاری، یعنی سال 1402، حاکی از این است که مسئولین مربوطه، در خصوص سه نماد، امکان انعقاد نمونه قرارداد آتی تک سهم را فراهم آورده اند که ساز و کار نحوه معامله آن، درست همانند قرارداد آتی یک سبد پایه یا سبد مرجع سهام بوده و صرفا، تفاوت در این است که موضع قرارداد آتی، به جای سبدی از سهام، تک سهم شرکت های تعیین شده برای انعقاد نمونه قرارداد آتی تک سهم است.

قرارداد آتی بورس کالا

یکی از انواع قرارداد آتی، نمونه قرارداد آتی کالا ها است که در خصوص کالا هایی که از سوی سازمان بورس، مجاز شناخته می شوند، امکان انعقاد آن، وجود دارد. در حال حاضر، کالاهایی نظیر زیره، پسته و زعفران، از جمله کالاهایی هستند که امکان انجام معامله و انعقاد قرارداد آتی کالا، در خصوص آن ها وجود دارد.

نحوه معامله و انعقاد قرارداد آتی بورس کالا، در بازار آتی کالا، درست همان مراحلی است که در تیتر چهارم مقاله، توضیح داده شد؛ یعنی فرد دارای کد بورسی و کد معاملات مشتقه، باید لیست کالاهای مجاز برای انعقاد قرارداد آتی در خصوص آن ها را مشاهده کند و پس از بررسی شرایط، از طریق صفحه مربوط به بورس کالای کارگزاری خود نظیر بورس کالای کارگزاری مفید، در روز و ساعتی که برای انعقاد و انجام معامله تعیین شده، اقدام به ثبت درخواست و امضای الکترونیک قرارداد هوشمند مربوط به معامله آتی کند.

در قرارداد آتی بورس کالا نیز، تمامی توافق‌ها در زمان حال، صورت می گیرند، لکن معامله در زمان آینده انجام خواهد شد و از جمله ویژگی‌های قرارداد آتی بورس کالا نیز وجود مواردی چون، وجود سررسید معین (در آینده)؛ انجام معامله در خصوص مقدار مشخصی از کالا که آن را سازمان بورس تعیین نموده؛ وجود استانداردهای از قبل تعیین‌ شده و قیمت توافق‌ شده می باشد.

قرارداد آتی شمش طلا

زمانی که صحبت از قرارداد آتی شمش طلا می شود، مقصود این است که موضوع معامله آتی در بازار بورس آتی کالا، فلزی نظیر شمش طلا بوده است. مشخصات قرارداد آتی شمش طلا، ساعت و روزی که امکان انعقاد معامله در آن وجود دارد، همچنین، حجمی از شمش طلا که قابل معامله می باشد، توسط سازمان بورس، مشخص خواهد شد.

نحوه انجام معامله آتی شمش طلا یا گواهی سپرده شمش طلا، بدین صورت بوده که خریدار متعهد می گردد، در زمانی مشخص، میزان معینی شمش طلا را در آینده، با قیمتی که در زمان انعقاد معامله مشخص می گردد، از فروشنده بخرد و فروشنده نیز تعهد نموده تا در زمان و مکان تعیین شده، میزان شمش طلای خام مد نظر خریدار را با قیمت تعیین شده در روز معامله و صرف نظر از افزایش و کاهش قیمت آن در زمان تحویل، به خریدار بفروشد. 

شایان ذکر است، در این نوع از انواع قرارداد آتی نیز طرفین باید، دارای کد بورسی و کد معاملات مشتقه بوده، از طریق کارگزاری خود، به صورت برخط و آنلاین، اقدام به انعقاد قرارداد نموده و مبلغ ضمانت یا حاشیه اولیه که کسری از ارزش کل موضوع قرارداد می باشد را در حساب کارگزاری خود، واریز نمایند. 

تفاوت قرارداد آتی و پیمان آتی چیست؟

برای توضیح در خصوص اینکه تفاوت قرارداد آتی و پیمان آتی چیست؟ باید، اندکی در خصوص پیمان آتی توضیح داد. مقصود از پیمان آتی، یک ابزار مشتقه در فرابورس است که با انجام و انعقاد آن ها، منابع مالی، به صورت بهینه استفاده می گردند و سبب رشد و شکوفایی اقتصادی بازارهای مالی می شوند.

پیمان آتی، معامله ای مشابه قرارداد آتی در بازار بورس بوده با این تفاوت که در پیمان آتی، تاریخ تحویل و نحوه تحویل را قوانین سازمان بورس، تعیین خواهد کرد لکن اختیار قیمت تحویل و حجم کالا با خریدار و فروشنده و بر اساس توافق آن ها است اما در قرارداد آتی، تمامی موارد این معامله استاندارد، توسط سازمان بورس تعیین می شود؛ 

بر خلاف قراردادهای آتی که معمولا پیش از تحویل موضوع معامله، قرارداد با یک معامله معکوس بسته می­‌ شود ( یعنی هریک از طرفین قراردادهای آتی، قبل از سررسید قرارداد با انجام یک معامله معکوس، تعهد خود را به دیگری واگذار کرده اند)، اکثر پیمان‌­ های آتی، منجر به تحویل فیزیکی کالا یا تسویه حساب، آن هم به صورت نقدی می گردند؛ همچنین باید مد نظر داشت که پیمان آتی، در فرابورس OTC کاربرد دارد اما قرارداد آتی، صرفا مخصوص بازار بورس است؛

 پیمان آتی، یک معامله غیر استاندارد می باشد اما، قرارداد آتی، معامله ای استاندارد (مطابق استانداردهای سازمان بورس) است؛ در پیمان آتی، پرداخت ها به طور معمول، در زمان تحویل انجام می گیرد اما در قرارداد آتی، پرداخت و تسویه حساب، به صورت روزانه می باشد؛ ریسک اعتباری پیمان های آتی بالا و قیمت ها غیر شفاف هستند اما در قراردادهای آتی، درست عکس این موضوع، مصداق دارد.

تفاوت قرارداد آتی با اختیار معامله چیست؟

قبل از پاسخ به این پرسش که تفاوت قرارداد آتی با اختیار معامله چیست؟ باید گفت، مقصود از اختیار معامله، چه می باشد. اختیار معامله که هم در بازار بورس و هم قراردادهای تجاری، کاربرد داشته، به معنای این است که به موجب یک قرارداد، دو فرد، بر روی امکان خرید یا فروش یک کالا یا سهام در بورس یا در حوزه تجارت، با قیمت مشخص و در یک تاریخ مشخص، توافق می‌ نمایند. 

به موجب قرارداد اختیار معامله، به خریدار اجازه داده می شود در تاریخ تعیین شده به عنوان سررسید، با همان قیمت اولیه و مشخص‌ شده در روز انعقاد قرارداد، برای خرید یا فروش سهام یا کالای تجاری در بازار بورس یا حوزه تجارت، اقدام کند. در اختیار معامله، خریدار، قیمت فعلی را در نظر نمی گیرد و قیمت روز قرارداد اختیار معامله ملاک پرداخت بوده و باید دانست، خریدار، هیچ تعهد یا اجباری به استفاده از اختیار معامله خود ندارد. 

البته، ریسکی که در قرارداد اختیار معامله وجود داشته این است که چنانچه خریدار، از اختیار خود استفاده نکند، پول پرداخت‌ شده ابتدایی، برای خرید سهام اختیار معامله را از دست خواهد داد. با توضیحی که در خصوص اختیار معامله داده شد، در خصوص تفاوت اختیار معامله و قرارداد آتی باید گفت؛

در اختیار معامله، صحبت از حق خرید و یا فروش و اعمال اختیاری این حق در خصوص یک کالا یا سهام در زمانی مشخص است اما در قرارداد آتی، بحث اختیار مطرح نیست بلکه تعهد به تحویل کالا یا سهام مورد قرارداد و پرداخت قیمت توافق شده آن، وجود دارد؛ در قرارداد آتی، هر دو طرف قرارداد، ملزم به ایفای تعهد خود هستند لکن در اختیار معامله، صرفا دهنده اختیار فروش یا خرید، ملزم به پایبندی به تعهد خود می باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص چیستی و انواع قرارداد آتی در کانال تلگرام سرمایه گذاری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون چیستی و انواع قرارداد آتی پاسخ دهند.