بر اساس ماده 14 قانون مجازات اسلامی، یکی از موارد مجازات در حقوق ایران، پرداخت دیه می باشد. دیه در مواردی اعم از جنایت عمدی و غیر عمدی به مجنی علیه تعلق گرفته و فرد مرتکب می بایست مبلغ آن را مطابق با میزان تعیین شده، به مجنی علیه بپردازد. 

 

با این حال، ممکن است که در مواردی، دیه فرد به صورت ارش پرداخت شود. یکی از سوالات متداولی که در این زمینه مطرح می شود این است که ارش و دیه چه تعریفی دارند و تفاوت و فرق آن ها با یکدیگر چه می باشد. از طرف دیگر، از آن جایی در بسیاری از موارد، پرداخت دیه در قالب ارش می باشد، اطلاع از جدول و نحوه و نیز مهلت پرداخت آن، امری ضروری برای افراد می باشد.

 

از این رو، در ادامه مقاله حاضر، قصد داریم، پس از پاسخ به این پرسش که ارش و دیه چیست و تفاوت آن چه می باشد؛ به جدول و نحوه محاسبه ارش و دیه بپردازیم. سپس در خصوص این که ارش بیشتر است یا دیه صحبت خواهیم کرد و در انتها؛ مهلت و دریافت کنندگان ارش و دیه ارائه خواهند گردید. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

ارش و دیه چیست؟

بر اساس ماده 14 قانون مجازات اسلامی، مجازات های مقرر در این قانون، به چهار قسم، تقسیم بندی شده اند که شامل حد، قصاص، دیه و تعزیر می شود. خود دیه، شامل انواع مختلفی می شود که از جمله موارد آن، دیه مقدر و غیرمقدر می باشد. یکی از موارد دیه غیرمقدر؛ ارش می باشد. به منظور آشنایی متقاضیان، در این قسمت از مقاله به این پرسش پاسخ خواهیم داد که ارش و دیه چیست؟

 

به منظور تعریف دیه، می بایست به ماده 17 قانون مجازات اسلامی مراجعه شود. مطابق با این ماده، دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می شود.

 

اما تعریف ارش در ماده 449 قانون مجازات اسلامی آمده است. مطابق با این ماده، ارش، دیه غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می‌ کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد، مگر این که در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.

حتما بخوانید: ارش چیست و نحوه محاسبه آن

تفاوت ارش و دیه چیست؟

در قسمت گذشته، به این پرسش پاسخ دادیم که ارش و دیه چیستند و تعریف هر یک، در قانون مجازات اسلامی چه می باشد. از آن جایی که ممکن است که برخی افراد دیه و ارش را معادل یکدیگر به کار ببرند و از فرق آن ها، اطلاع نداشته باشند، در این قسمت به پاسخ این سوال خواهیم پرداخت که تفاوت ارش و دیه چیست؟

 

مهم ترین تفاوت ارش و دیه در این است که میزان دیه در شرع مقدس اسلام تعیین شده است، اما ارش نوعی مجازات نقدی است که میزان آن در شرع تعیین نشده است. تفاوت دیگر دیه و ارش در تعیین کننده میزان آن می باشد که مطابق با آن، دیه در ابتدای هر سال و توسط رییس قوه قضاییه و براساس نظر مقام معظم رهبری تعیین و اعلام می شود، اما میزان ارش را دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس معین می نماید.

 

همچنین، به موجب ماده 562 قانون مجازات اسلامی، در موارد ارش، فرقی میان زن و مرد نیست، لکن میزان ارش جنایت وارده بر اعضاء و منافع زن نباید بیش از دیه اعضاء و منافع او باشد، اگرچه مساوی با ارش همان جنایت در مرد باشد، اما در دیه، دیه زن و مرد در اعضا و منافع تا کمتر از ثلث دیه کامل مرد، یکسان است و چنانچه ثلث یا بیشتر شود، دیه زن به نصف تقلیل می یابد. همچنین، باید به این نکته توجه داشت که ارش نوعی دیه به حساب آمده و مبلغ آن معمولا از مبلغ دیه کمتر می باشد. 

بیشتر بخوانید: تغلیظ دیه چیست

 

جدول و نحوه محاسبه ارش و دیه

در قسمت های قبلی مقاله به تعریف ارش و دیه و تفاوت آن پرداخته شد و بیان گردید که مهم ترین تفاوت بین ارش و دیه این است که میزان دیه در شرع مقدس اسلامی تعیین شده است، اما برای ارش، میزانی در شرع معین نگردیده است. در این قسمت از مقاله به جدول و نحوه محاسبه ارش و دیه پرداخته خواهد شد.

 

در خصوص دیه باید بیان داشت که بر اساس ماده 549 قانون مجازات اسلامی، موارد دیه کامل همان است که در مقررات شرع تعیین شده است و میزان آن در ابتداء هر سال توسط رییس قوه‌ قضاییه به تفصیل براساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می‌ شود. 

 

همانطور که پیش تر نیز بیان گردید، نحوه محاسبه دیه برای زن و مرد و نیز اعضای مختلف بدن متفاوت بوده و مقدار آن در هر سال متفاوت می باشد. در این خصوص ماده 559 قانون مجازات مقرر می دارد؛ هرگاه در اثر جنایت صدمه‌ ای بر عضو یا منافع وارد آید؛ چنانچه برای آن جنایت در شرع دیه مقدر یا نسبت معینی از آن به ‌شرح مندرج در این قانون مقرر شده باشد، مقدار مقرر و چنانچه شرعا مقدار خاصی برای آن تعیین نشده ارش آن قابل ‌مطالبه است.

 

به طور مثال، درآوردن و یا از بین ‌بردن دو چشم بینا دیه کامل و هر یک از آن ها نصف دیه دارد، اما در صورتی که لکه دائمی در چشم ایجاد شده و مانع بینایی قسمتی از چشم گردد و تعیین مقدار آن ممکن نباشد، مجنی علیه مستحق دریافت ارش می گردد.

 

در خصوص نحوه محاسبه ارش نیز باید بیان داشت که دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می‌ کند و برای آن نمی توان میزان مشخصی را در نظر گرفت.

 

اعضای بدن	مبلغ دیه به تومان
دیه اعضای جفت مانند چشم، گوش، دست و پا	برای هر یک از آن ها، 50 درصد دیه کامل یعنی 600 میلیون تومان و برای هر دو، 100 درصد دیه کامل، یعنی، 1 میلیارد و 200 میلیون تومان است.
دیه زبان	دیه کامل، یعنی، 1 میلیارد و 200 میلیون تومان است.
دیه فک	دیه کامل، یعنی، 1 میلیارد و 200 میلیون تومان است.
دیه اعضای غیر جفت، مانند بینی	دیه کامل، یعنی،1 میلیارد و 200 میلیون تومان است.
دیه اندام تناسلی	دیه کامل، یعنی 1 میلیارد و 200 میلیون تومان است.
دیه شکستگی استخوان	یک پنجم دیه عضو
خرد شدن استخوان	یک سوم دیه عضو
شکستگی استخوان بینی که موجب فساد آن شود	دیه کامل، یعنی، 1 میلیارد و 200 میلیون تومان است.
شکستگی دنده محیط بر قلب	یک چهلم دیه کامل، یعنی، 30 میلیون تومان است.
سیاه شدن صورت بدون جراحت	سه هزارم دیه کامل، یعنی، 3 میلیون و 600 هزار تومان است.
سیاه شدن سایر اعضای بدن	یک و نیم هزارم دیه کامل، یعنی، 1 میلیون و 800 هزار تومان است.
سرخ شدن اعضای بدن	هفتاد و پنج صد هزارم دیه کامل
حارصه صورت	یک صدم دیه کامل، یعنی 12 میلیون تومان است.
دامیه سر و صورت	دو صدم دیه کامل، یعنی، 24 میلیون تومان است.
متلاحمه	سه صدم دیه کامل، یعنی، 36 میلیون تومان است.
سمحاق	چهار صدم دیه کامل، یعنی، 48 میلیون تومان است.
موضعه	پنج صدم دیه کامل، یعنی، 60 میلیون تومان است.
هاشمه	ده صدم دیه کامل، یعنی، 120 میلیون تومان است.
منقله	پانزده صدم دیه کامل، یعنی، 180 میلیون تومان است.
مامومه	یک سوم دیه کامل، یعنی، 400 میلیون تومان است.
دامغه	دیه آن، یه مامومه یعنی 400 میلیون تومان به اضافه دیه صدمه مغز است.

 

همانطور که در جدول فوق مشاهده می شود، میزان دیه برحسب دیه کامل سنجیده شده و مبلغ آن برای اعضای مختلف بدن متفاوت می باشد. در خصوص ارش نیز همانطور که پیش تر بیان شد، تعیین مقدار آن با دادگاه بوده؛ لذا نمی توان جدول معینی را برای آن تعریف نمود.

بیشتر بخوانید: مبلغ دیه کامل انسان

 

ارش بیشتر است یا دیه

نکته قابل توجه در خصوص پرداخت دیه و ارش این است که می بایست شرایط اثبات برای هر کدام رعایت شود تا دیه و ارش به فرد تعلق گیرد. پس از اثبات دیه و به موجب حکم دادگاه، مرتکب موظف است که مبلغ آن را به مجنی علیه پرداخت نماید. 

 

از جمله سوالات متداولی که در این میان، برای افراد مطرح می شود این است که مبلغ ارش بیشتر است یا دیه؟ در خصوص پاسخ به این پرسش باید بیان نمود که بر اساس ماده 548 قانون مجازات اسلامی؛ در اعضاء و منافع، مقدار ارش یک جنایت، بیش از دیه مقدر برای آن عضو یا منفعت نیست و چنانچه به ‌سبب آن جنایت، منفعت یا عضو دیگری از بین رود یا عیبی در آن ها ایجاد شود، برای هر آسیب دیه جداگانه‌ ای تعیین می‌ گردد. در بسیاری از موارد نیز، در عمل، دادگاه، میزان ارش را درصدی از دیه کامل بیان می کند که طبیعتا میزان آن از دیه کامل کمتر خواهد بود.

بیشتر بخوانید: راه های اثبات دیه

 

مهلت پرداخت ارش و دیه

در بخش های پیشین مقاله، به تعریف دیه و ارش، تفاوت آن ها و نیز نحوه محاسبه و جدول دیه و ارش پرداخته شد و بیان گردید که براساس ماده 548 قانون مجازات، در اعضاء و منافع، مقدار ارش یک جنایت، بیش از دیه مقدر برای آن عضو یا منفعت نیست. در این قسمت به زمان و مهلت پرداخت ارش و دیه پرداخته می شود.

 

در مورد مهلت دیه باید بیان نمود که قانون گذار در خصوص مهلت پرداخت دیه، زمان معینی را تعریف نموده است. مطابق با ماده 488 قانون مجازات اسلامی، مهلت پرداخت دیه، از زمان وقوع جنایت به‌ ترتیب زیر است؛ مگر این که به ‌نحو دیگری تراضی شده باشد:

 

الف – در عمد موجب دیه، ظرف یک سال قمری

ب – در شبه‌ عمد، ظرف دو سال قمری

پ – در خطای محض، ظرف سه سال قمری

 

هرگاه پرداخت‌ کننده در بین مهلت‌ های مقرر نسبت به پرداخت تمام یا قسمتی از دیه اقدام نماید، محکوم له مکلف به قبول آن است. هرگاه پرداخت‌ کننده در بین مهلت‌ های مقرر نسبت به پرداخت تمام یا قسمتی از دیه اقدام نماید، محکوم له مکلف به قبول آن می باشد. 

 

همچنین، بر اساس ماده 491 قانون مجازات اسلامی، در مواردی که بین مرتکب جنایت عمدی و اولیاء ‌دم یا مجنی علیه بر گرفتن دیه توافق شود؛ اما مهلت پرداخت آن مشخص نگردد، دیه باید ظرف یک ‌سال از حین تراضی پرداخت گردد. در رابطه با مهلت پرداخت ارش نییز باید بیان نمود که قانون گذار، مهلتی را در قانون برای پرداخت ارش تعریف نکرده است، بنابراین، پرداخت ارش مهلت معینی ندارد.

بیشتر بخوانید: مهلت پرداخت دیه

 

دریافت کنندگان ارش و دیه

یکی دیگر از نکات، در مورد ارش و دیه، دریافت کنندگان آن می باشد. به عبارت دیگر، همانطور که پرداخت کنندگان دیه و ارش در موارد مختلف، توسط قانون گذار، معین و مشخص شده اند، دریافت کنندگان نیز معین گردیده اند که به جهت آشنایی علاقمندان، این قسمت از مقاله به معرفی دریافت کنندگان ارش و دیه اختصاص داده شده است.

 

به طور کلی بر اساس قانون، می توان چهار گروه را در ردیف دریافت کنندگان دیه دانست که شامل مجنی علیه، وراث، بین المال و در جهت بر و احسان می شود. در مواردی به غیر از قتل، چون خود مجنی علیه زنده است، دیه به او تعلق می گیرد، در جنایت علیه نفس که منجر به فوت فرد می شود دیه جزء ترکه به حساب آمده و وراث بر طبق قوانین ارث، دیه او را دریافت می نمایند. 

 

در مواردی نیز که متوفی وارثی نداشته باشد؛ دیه او به حساب بیت المال ورایز می‌ گردد. همچنین، بر اساس ماده 722 قانون مجازات اسلامی، دیه جنایت بر میت به ارث نمی‌ رسد؛ بلکه متعلق به خود میت است که در ‌صورت مدیون بودن وی و عدم کفایت ترکه، صرف پرداخت بدهی او می‌ گردد و در غیر‌ این ‌صورت برای او در امور خیر صرف می‌ شود. در ارش نیز از آن جایی که خود مجنی علیه زنده است، ارش به وی تعلق خواهد گرفت.

در ادامه بخوانید: نرخ دیه در سال 1402

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اطلاع از تفاوت ارش و دیه در کانال تلگرام موضوعات کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اطلاع از تفاوت ارش و دیه پاسخ دهند.

 

 

سوالات متداول

1- تفاوت ارش و دیه چیست؟

2- تفاوت مهلت پرداخت ارش و دیه به چه صورتی است؟

3- مبلغ و میزان ارش بیشتر است یا دیه؟

---

نظرات کاربران