ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی

شرح و تفسیر ماده 595 قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392 و از مهم ترین نکات حقوقی آن، این است که دیه فلج کردن بینی سالم، دو سوم دیه کامل در ماه های غیر حرام می باشد و تفسیر متن ماده ۵۹۵ قانون مجازات در بخش تعزیرات، این است که معامله با شرط دریافت اضافه مال، تحت شرایطی، جرم بوده و مجازات ربا را در پی دارد.

قانون مجازات اسلامی که جرایم و میزان مجازات آن ها را مشخص می کند، از زمان تصویب خود تا کنون، فراز و نشیب های بسیاری داشته و همین امر، موجب گردیده که اکنون در زمان نگارش این مقاله (سال 1402)، مواد این قانون، به دو دسته مواد مربوط به قانون مجازات جدید، مصوب 1392 و مواد قانون مجازات، بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده، مصوب 1375، تقسیم گردد.

در این اثنا، ماده 595 قانون مجازات اسلامی جدید مصوب 1392 و متن ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده، مصوب 1375، دو ماده از مهم ترین مواد این قانون بوده که در خصوص دیه بینی در یکی از آسیب های رایج مربوط به آن، همچنین، جرم ربا که شرعا و قانونا، حرام بوده و مجازات سنگینی برای مرتکبین آن دارد، تعیین تکلیف می نمایند که تنها با اطلاع از تفسیر و نکات حقوقی این مواد، می توان از آن ها به نفع خود، استفاده کرد.

لذا در مقاله حاضر، متن ماده 595 قانون مجازات اسلامی جدید 1392 و متن همین ماده در بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده، مصوب 1375، ارائه شده، شرح و تفسیر هر یک از این دو ماده، ذکر و به نکات حقوقی مهم آن ها، اشاره گردیده است. علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در این باره، می توانند ادامه مقاله را دنبال کنند.

متن ماده 595 قانون مجازات اسلامی

قبل از ارائه متن ماده 595 قانون مجازات اسلامی، لازم به توضیح است که قانون مجازات اسلامی، در سال 1392، بازبینی و تصویب شد؛ مقررات این قانون، از ماده 1 تا ماده 497 (یعنی تا ابتدای کتاب تعزیرات و مجازات بازدانده) تغییر نمود و از ماده 498 به بعد که کتاب تعزیرات و مجازات بازدارنده و مصوب 1375 است، بدون تغییر باقی ماند. در واقع، ماده 1 تا 497 قانون قدیم، در سال 1392، تبدیل به 721 ماده شد که قانون مجازات اسلامی جدید را تشکیل دادند. 

بنابراین، هنگامی که در خصوص ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، سرچ می گردد، ممکن است فرد با دو ماده مختلف، روبرو شود که یکی مربوط به بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده است؛ همان ماده 498 به بعد در کتاب تعزیرات و مجازات بازدارنده، مصوب 1375 که در تغییرات سال 1392 قانون مجازات، بدون تغییر باقی ماند؛

و یکی ماده 595، مربوط به آن بخش از قانون مجازات که مورد بازبینی و تصویب قرار گرفت؛ یعنی همان ماده 1 تا ماده 497 (تا ابتدای کتاب تعزیرات و مجازات بازدانده) که در سال 1392، مورد بازبینی و تصویب قرار گرفت و تبدیل به 721 ماده شد. در زیر، متن هر دو ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، مربوط به بخش مصوب 1392 و 1375، ارائه خواهد شد:

در ادامه، در خصوص شرح و تفسیر ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی مربوط به بخش (تعزیرات و مجازات‌ های بازدارنده مصوب 1375) و ماده 595 این قانون، مربوط به بخشی که مصوب 1392 بوده، توضیح داده خواهد شد. 

تفسیر ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی

با توجه به توضیحاتی که در تیتر یک مقاله ارائه شد، تفسیر ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، در دو بخش ارائه می گردد، یکی شرح و تفسیر ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی مربوط به بخش (تعزیرات و مجازات‌ های بازدارنده مصوب 1375) و دیگری، تفسیر ماده 595 قانون مجازات، مربوط به بخشی که مصوب 1392 می باشد که از این پس از آن، تحت عنوان ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی جدید، یاد می گردد.

در شرح و تفسیر ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی جدید (مصوب 1392) لازم به توضیح است، در شرایطی که فردی، به صورت عمدی یا غیر عمدی، صدمه ای به بینی شخص دیگر وارد نماید، موظف به پرداخت دیه آسیب وارد شده به بینی خواهد بود.

گاهی آسیب وارده، سبب فلج شدن بینی سالم و گاهی سبب از بین رفتن بینی فلج می شود. بر اساس ماده 595 قانون مجازات اسلامی جدید، چنانچه صدمه، سبب فلج کردن بینی سالم شود، موجب پرداخت دو سوم دیه کامل خواهد بود که این دو سوم، بر اساس نرخ دیه در سال 1402 که 900 میلیون تومان است، برابر با 600 میلیون تومان می باشد.

و اگر صدمه و آسیب وارده، سبب از بین بردن بینی فلج گردد، موجب یک سوم دیه کامل است که این یک سوم، بر اساس نرخ دیه در سال ۱۴۰۲ که 900 میلیون تومان است، برابر با 300 میلیون تومان می شود. شایان ذکر است، نرخ دیه، سالانه تغییر می یابد و در محاسبه دو سوم و یک سوم دیه کامل، باید نرخ دیه هر ساله را مد نظر قرار داد.

در شرح و تفسیر ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده، مصوب 1375)، باید گفت، این ماده، در خصوص جرم ربا و ارکان آن، میزان مجازات این جرم و مواردی که عمل رخ داده، ربا محسوب نمی گردد، تعیین تکلیف می نماید. بر اساس این ماده، ربا می تواند، ربای قرضی یا ربای معاملی باشد و در هر دو از انواع ربا، در معامله، شرط دریافت اضافه تر از آنچه به دیگری داده شده، وجود دارد.

بر اساس ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده، در ربای قرضی، یکی از طرفین معامله، به دیگری، مالی را قرض داده و در هنگام دریافت قرض، اقدام به دریافت مبلغی اضافه تر از آنچه قرض داده می نماید و از ابتدای این معامله، شرط دریافت اضافه، وجود داشته است.

در ربای معاملی، دو یا چند نفر، اقدام به انعقاد عقدی از انواع عقود در قانون مدنی نموده و در آن، دو جنس که قابلیت وزن کشی داشته (مکیل و موزن هستند) و از یک نوع و جنس هستند را در شرایط مساوی، به صورت نابرابر معاوضه می نمایند. بدین صورت که فردی 500 کیلو گندم سیاه شمال را به دیگری داده و در مقابل 120 کیلو از همان نوع گندم را دریافت می نماید و معامله را با شرط دریافت اضافه با همان جنس مکیل و موزون، منعقد می کند.

در حالت کلی تر در تفسیر ماده 595 بخش تعزیرات باید گفت، چنانچه دو یا چند نفر، عقدی از انواع عقود در قانون مدنی را با یکدیگر منعقد نمایند که در آن، یکی از طرفین، اقدام به انجام معامله، با شرط دریافت اضافه کرده، یعنی در عقد، اقدام به دریافت جنسی اضافه تر از همان جنس مکیل و موزون و یا اقدام به دریافت مبلغی زائد بر مبلغ پرداختی نماید، جرم ربا محقق شده است.

و به زبان ساده تر، مرتکبین ربا، در قالب یکی از عقود معین یا نا معین، با یکدیگر توافق می کنند که در ازای مالی یا مبلغی که ربا دهنده به ربا گیرنده می دهد، ربا گیرنده مبلغ یا مال اضافه تری به ربا دهنده پرداخت نماید. شایان ذکر است در جرم ربا، معامله با شرط دریافت اضافه، باید در خصوص دو مال یا حق مالی صورت گیرد که عوضین هم جنس یا مکیل یا موزون باشند و در خصوص این جرم، رضای بدهکار، مانع تحقق جرم نمی گردد.

نکات حقوقی ماده 595 قانون مجازات اسلامی

نکات حقوقی ماده 595 قانون مجازات اسلامی جدید (مصوب 1392) و ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، از مهم ترین مواردی است که افراد، باید از آن ها اطلاع داشته باشند تا به درستی بتوانند از آثار حقوقی ناشی از این ماده ها، در کیس و پرونده های خود، استفاده نمایند. لذا در زیر، نکات حقوقی ماده 595 مربوط به بخش تعزیرات و مربوط به بخش جدید قانون مجازات، ارائه می گردد.

از مهم ترین نکات حقوقی ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی جدید، مصوب 1392 که در خصوص میزان دیه آسیب فلج شدن بینی یا از بین بردن بینی فلج، تعیین تکلیف می کند، این است که مستفاد از ماده 557 قانون مجازات، حتی اگر صدمه به بینی در ماه حرام اتفاق افتد، مبنای محاسبه میزان دیه، بر اساس دیه ماه های غیر حرام بوده نه دیه تغلیط شده در ماه های حرام و افزایش دیه در ماه های حرام، مخصوص قتل نفس، اعم از قتل عمد یا غیر عمد است.

از مهم ترین نکات حقوقی متن ماده 595 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، مصوب 1375 این است که، هم ربا دهنده، هم ربا گیرنده و هم واسطه بین ‌آن ها، به مجازات جرم ربا، محکوم می گردند که این مجازات، "رد اضافه دریافتی، به صاحب مال؛ شش ماه تا سه سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق و نیز معادل مال مورد ربا به عنوان جزای نقدی" که در حق دولت پرداخت خواهد شد، می باشد.

با اثبات اینکه ربا دهنده در مقام پرداخت وجه یا مال اضافی، مضطر بوده، می توان او را از مجازات جرم ربا که در پاراگراف قبل ذکر گردید، معاف کرد و این امر، در تبصره 2 ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌ های بازدارنده) تصریح شده است.

در شرایطی که قرارداد دارای ارکان جرم ربا، "بین پدر و فرزند یا زن و شوهر منعقد شود یا مسلمان از کافر ربا دریافت کند" عمل رخ داده، مشمول مقررات ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌ های بازدارنده) نخواهد بود و این امر در تبصره سه این ماده، تصریح شده است.

مستفاد از تبصره یک ماده 595 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌ های بازدارنده) چنانچه صاحب مال در مال مورد ربا، معلوم نباشد، مال از مصادیق اموال مجهول‌ المالک لحاظ می گردد و به همین سبب، در اختیار ولی فقیه قرار خواهد گرفت.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص نکات حقوقی ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نکات حقوقی ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی پاسخ دهند.