خیار تدلیس و شرایط تحقق آن

خیار تدلیس، به معنای امکان فسخ قرارداد، به دلیل فریب یکی از طرفین معامله است. در شرایط تحقق خیار تدلیس، دو عنصر قصد فریب و نسبت دادن صفتی به مورد معامله که فاقد آن است، الزامی می باشد. زمان اعمال خیار تدلیس، بعد از اطلاع از آن، برای فرد فریب خورده فوری می باشد. اسقاط خیار تدلیس، به علت آنکه مخالف نظم عمومی است، برای طرفین امکان پذیر نیست.

به موجب قانون مدنی، عقود به دو دسته لازم و جایز تقسیم می شوند. طرفین قرارداد، عقود لازم را نمی توانند به راحتی آنها فسخ کنند و برهم بزنند، اما قانون گذار در شرایطی مانند مورد ضرر قرار گرفتن یکی از طرفین قرارداد به علت اعمال متقلبانه و فریبکارانه طرف دیگر، برای حمایت از  حقوق فرد فریب خورده امکان فسخ را پیش بینی کرده است.

 اگر یکی از طرفین قرارداد، متوجه فریب پیش آمده شد، باید فورا اقدام به فسخ قرارداد نماید و او ملزم به پایبندی به قرارداد نیست.  بنابراین، هریک از طرفین قرارداد باید قبل از انعقاد معامله، به حقوق خود و احکام قرارداد ها تا حدودی آگاهی داشته باشد تا مورد ضرر قرار نگیرند.

با توجه به اهمیت بحث خیار تدلیس در معاملات افراد، در این مقاله، قصد داریم در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم که خیار تدلیس چیست؟ سپس در ادامه، شرایط تحقق این خیار و زمان اعمال آن را بررسی کنیم و در نهایت توضیح دهیم که آیا اسقاط خیار تدلیس ممکن است یا خیر. اگر در خصوص خیار تدلیس و شرایط تحقق آن سوالاتی دارید، در این مقاله همراه ما باشید.

خیار تدلیس چیست

در پاسخ به این سوال که خیار تدلیس چیست؟ باید گفت تدلیس در لغت، به معنای پنهان کردن عیب کالا بر مشتری است . خیار تدلیس در ماده 438 قانون مدنی، تعریف شده است. به موجب این ماده: " تدلیس، عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود " . با توجه به ماده 438، می توان گفت که در صورتی که فروشنده یا خریدار، صفتی را به مالی نسبت دهد که در واقع، مال، فاقد آن صفت است و وجود آن صفت، باعث شود خریدار آن را بخرد، برای خریدار یا فروشنده، حق فسخ قرارداد، بر مبنای خیار تدلیس ایجاد می شود .

به عنوان مثال، در معامله بیعی بین دو نفر، فروشنده، با غش در معامله طوری وانمود کرده است که ماشین مورد معامله صفر و نو است و خریدار نیز با نیت اینکه خودرو نو  است اقدام به خرید آن می کند. در واقع، فروشنده با فریب دادن خریدار به او حق فسخ قرارداد را داده است ؛ مبنای این حق فسخ ، اختیار ناشی از فریب مشتری است.

شرایط تحقق خیار تدلیس

همان طور که در بخش قبل توضیح دادیم، عقود لازم قابل فسخ نیستند و جز  در مواردی که در قانون پیش بینی شده اند، قابل بر هم زدن نمی باشند، که یکی از این موارد فسخ قرارداد به استناد خیار تدلیس است. ممکن است، این سوال برای طرفین قرارداد، در حین معامله پیش بیاید که شرایط تحقق خیار تدلیس چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت، خیار تدلیس برای آن که قابل اعمال باشد، نیازمند شرایط تحقق خیار تدلیس است :

برای تحقق خیار تدلیس، باید یک وصف که در مال مورد معامله یا ثمن وجود ندارد، به آن نسبت داده شود؛ یا اعمال متقلبانه ای نسبت به آن مال صورت گرفته و عیوب آن پنهان بشود، یعنی، یا امتیاز به مال داده شود ، در حالی که آن امتیاز، در مال وجود ندارد یا عیبی از مال پنهان بشود.

فریب دادن، دومین عنصری است که برای تحقق خیار تدلیس لازم است. وقتی کسی که یک صفت را به مالی نسبت می دهد و یا عیبی ا زمال را پنهان می کند که قصدش فریب دادن دیگری است، باعث به وجود آمدن خیار تدلیس می شود . 

 باید به این نکته اشاره شود که بر اساس ماده 439 قانون مدنی، خیار تدلیس، منحصرا برای مشتری نیست و بایع، نیز می تواند در صورتی که نسبت به ثمن مشتری، تدلیسی رخ داده، از آن برای فسخ قرارداد استفاده کند. 

زمان اعمال خیار تدلیس

همان طور که توضیح دادیم، در صورت وجود شرایط تحقق خیار تدلیس، دو طرف قرارداد، می توانند به موجب خیار تدلیس، قرارداد را فسخ کنند. برای تحقق خیار تدلیس، وجود دو عنصر الزامی است. اولا، نسبت دادن صفتی به مال مورد معامله یا ثمن، که آنها فاقد آن هستند و دوما، داشتن قصد فریب طرف دیگر معامله و انجام اعمال فریب آمیز،  در این حالت، ممکن است این سوال برای بایع یا مشتری پیش بیاید که در صورت وجود شرایط تحقق خیار تدلیس، آنها تا چه زمانی می توانند، به استناد این خیار، قرارداد را فسخ کنند؟

به موجب ماده 440 قانون مدنی : " خیار تدلیس، بعد از علم به آن، فوری است" . در واقع این ماده، زمان اعمال خیار تدلیس را بیان می کند. در پاسخ به این سوال که منظور از فوری بودن چیست؟ باید گفت فوری بودن یک فوریت عرفی است و به بدین معنا نیست که شخص در همان لحظه باید معامله را بر هم بزند بلکه کسی که فریب خورده است، باید بعد از اطلاع از این موضوع که مال، فاقد صفت گفته شده است، اقدام کرده و مراتب را از طریق اظهارنامه حقوقی، به اطلاع فروشنده برساند. در صورت ممانعت طرف تدلیس کننده، از پس گرفتن کالا و برهم زدن قرارداد، او باید با تنظیم دادخواست تایید فسخ قرارداد و ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی، از طریق دادگاه حقوقی، فرد مقابل را ملزم به فسخ کند.

اسقاط خیار تدلیس

در خصوص اسقاط خیار تدلیس، میان حقوقدانان، اختلاف نظر است که آیا امکان اسقاط آن، وجود دارد یا خیر؟ برخی از حقوقدانان، بر این نظر اعتقاد دارند که چون اسقاط خیار تدلیس سبب می شود، نظم عمومی آسیب ببینید و زمینه فریبکاری در جامعه فراهم بشود، بنابراین، امکان اسقاط این خیار وجود ندارد. 

هر چند به موجب ماده 448 قانون مدنی، "سقوط تمام یا بعضی از خیارات را می توان، در ضمن عقد شرط نمود." اما خیار تدلیس از ذیل این ماده خارج شده و به دلیل آنکه با اخلاق حسنه و نظم عمومی در تعارض قرار دارد، امکان اسقاط آن وجود ندارد. به موجب ماده 10 قانون مدنی، قرارداد های خصوصی تا زمانی که مخالف صریح قانون نباشند، نافذ هستند.

برای مطالعه بیشتر درباره خیار تدلیس و شرایط تحقق آن در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاور حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاور حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون خیار تدلیس و شرایط تحقق آن پاسخ دهند .