مجازات حدی ، انواع و نحوه اعمال آن

 مجازات حدی، یکی از انواع مجازات های اصلی پیش بینی شده، در قانون مجازات اسلامی است ، مجازات های حدی، به آن دسته از مجازات هایی گفته می شود که مقدار و نوع آنها، در فقه اسلامی مشخص شده است و طبق همان مجازات مشخص شده ، اعمال خواهند شد. برای مجازات مرتکب، او حتما باید بالغ و عاقل باشد و بداند که فعل ارتکابی او، حرمت شرعی دارد. نحوه اعمال مجازات های شرعی، براساس آیین نامه اجرای احکام حدود مصوب 1398 می باشد.

حدود جمع کلمه حد است و در معنای لغوی ، حد به معنای منع است. بنابراین، مجازات حدی به مجازات هایی گفته می شود، که به دلیل سختی و مشقتی که دارند ، باعث می شوند، مردم از انجام کارهای مخلاف عرف، منع و محدود شوند، که این موضوع، نوعی بازدارندگی از جرم را سبب می شود . منابع تعیین مجازات حدی، فقه اسلامی ، آیات قرآن، روایات و سیره پیامبران و ائمه می باشد. بنابراین، با سایر مجازات ها که قانون گذار با توجه به جرم ، شرایط آن و عرف جامعه به تبیین آنها می پردازد، متفاوت است .

با توجه به اینکه، یکی از منابع مهم حقوقی کشور ما، فقه اسلامی و منابع شرعی است، این موضوع سبب می شود، تا دایره شمول جرایمی که مستجوب حد هستند، گسترده باشد. مجازات های اصلی در قانون مجازات اسلامی، 4 گروه هستند، که حد یکی از آنها می باشد.

 با توجه به اهمیت مجازات حدی در نظام شرعی و قانونی کشور ما، در این مقاله قصد داریم در ابتدا به این سوال پاسخ دهیم که مجازات حدی چیست؟ سپس، در ادامه، انواع مجازات حدی، نحوه اعمال این مجازات و شرایط اجرای آن را بررسی کنیم. اگر در خصوص مجازات حدی سوالاتی دارید، در این مقاله با ما همراه باشید.

مجازات حدی چیست

براساس ماده 14 قانون مجازات اسلامی، مجازات ها به چهار دسته حد، قصاص، دیه و تعزیر تقسیم می شوند. بنابراین، حد یکی از انواع مجازات اصلی، در این قانون است. به موجب ماده 15 این قانون، حد به مجازاتی گفته می شود که: " موجب، نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس، تعیین شده است." هدف از تعیین مجازات حدی در شرع، گسترش دادن مجازات افراد نیست؛ بلکه هدف از این دسته از مجازات ها، بازدارندگی و تربیت مجرم است.

قانون گذار، نوع و میزان مجازات حدی را از قرآن، اقتباس کرده است و مقدار و نوع آن، به همان ترتیبی است که در این کتاب الهی، ذکر شده است . بنابراین، قاضی هم نمی تواند کیفیت ، نوع و میزان حدود را تغییر دهد یا مجازات حدی را کمتر کند و یا به طور کلی، از آن صرف نظر نماید. 

انواع مجازات حدی

 همان طور که اشاره کردیم، موجب، میزان و نوع مجازات حدی در شرع مشخص شده و حتی قاضی در صدور حکم، نمی تواند در آن، تغییری ایجاد کند. نوع مجازات حدی، بستگی به جرم صورت گرفته دارد و به انواع مختلفی تقسیم می شوند. برخلاف تصور عموم که فکر می کنند، مجازات مستوجب حد، فقط شلاق می باشد، در واقعیت امر، این چنین نیست. به همین دلیل، در این بخش از مقاله، به معرفی انواع مجازات حدی، به همراه مثال می پردازیم، که شامل موارد زیر می باشد:

اعدام : در جرائمی مانند جرم زنا با محارم، فاعل در جرم لواط 

شلاق : تعداد ضربات شلاق، در هر جرم حدی متفاوت است. برای نمونه، در حد مسکر ( استفاده از مشروبات الکلی) بر اساس ماده 265 قانون مجازات اسلامی، تعداد ضربات شلاق، 80 ضربه است.

قطع کردن انگشت و دست و پا : برای مثال، حد مجازات سرقت برای بار اول، قطع کردن چهار انگشت دست راست سارق است .

تبعید : "به معنای طرد فرد، از محل زندگی خود و الزام وی به سکونت در مکان خاص در موارد مذکور در قانون است، به ­نحوی­ که به‌ طور مستمر تحت مراقبت باشد" مانند، مجازات حدی برای جرم محاربه

نحوه اعمال مجازات حدی

اعمال مجازات حدی، علاوه بر قانون مجازات اسلامی، براساس آیین نامه اجرای احکام حدود مصوب سال 1398، انجام می گیرد. تمامی مجازات های حدی، بر اساس شرع تعیین شده اند، بنابراین، قاضی نه می تواند از آن، بکاهد و نه آن را افزایش دهد.

باید به این نکته اشاره شود که نحوه اعمال شلاق تعزیری و نحوه اعمال شلاق حدی، با هم تفاوت دارند. شلاق حدی، به موجب ماده 265 قانون مجازات اسلامی،  تعدادی مشخص شده است و چون براساس شرع تعیین شده، قاضی نمی تواند مقدار آن را کم کند، همچنین در شلاق حدی، اگر ضربه به غیر از محل مشخص، بخورد، ضربه زننده مسئول نمی باشد. اما در شلاق تعزیری، تعیین میزان، با قاضی بوده و همچنین خوردن ضربه به سایر قسمت های بدن مرتکب، سبب می شود ضربه زننده مسئول باشد.

به موجب ماده 136 آیین نامه اجرای احکام حدود، در خصوص نحوه اجرای تبعید، اینگونه مقرر شده است، که" قاضی اجرای احکام کیفری، محکوم را برای اجرای حکم تبعید یا نفی بلد، احضار و مفاد حکم و محلی که باید در آن اقامت داشته باشد را با تنظیم صورت‌ مجلس، به وی تفهیم می‌ کند."

به موجب ماده 40 همین آیین نامه، "مجازات های اعدام و قصاص نفس به صورت حلق آويز و از طريق طناب دار و يا به شيوه ديگری كه كم ترين آزار را برای محكوم داشته باشد، اجرا می شود."

به موجب ماده 1 همن آیین نامه"قطع هر يک از اعضای بدن در جرايم حد با رعايت شرايط قانوني" صورت می گیرد. مثلا به موجب ماده 96 همین آیین نامه، " چنانچه به تشخيص پزشكی قانونی گرمی يا سردی هوا موجب سرايت زخم شود، قطع عضو بايد در هوای معتدل انجام گيرد."

شرایط اجرای مجازات حدی

به موجب ماده 217 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، "در جرایم موجب حد، مرتکب در صورتی، مسئول است که علاوه بر داشتن علم، قصد و شرایط مسوولیت کیفری، به حرمت شرعی رفتار ارتکابی نیز آگاه باشد." یعنی مرتکب جرم، علاوه بر اینکه باید عاقل و بالغ باشد، لازم است،بداند جرمی که انجام داده است، علاوه بر اینکه برای وی مسئولیت کیفری به دنبال دارد ، یک عمل حرام شرعی نیز هست.

بنابراین، در شرایطی که جرمی با مجازات حدی ، مثل سرقت یا زنا ، به وقوع پیوسته باشد و متهم، ادعا کند در انجام جرم، آگاهی و عمد نداشته است و یا ادعا کند که به زور شکنجه و تهدید، اقرار کرده است ، در صورتی که قاضی احتمال بدهد، متهم حقیقت را می گوید ، ادعای متهم را بدون نیاز به شاهد و سوگند می پذیرد و مجازات حدی اعمال نخواهد شد.

البته به موجب ماده 219 قانون مجازات اسلامی: "دادگاه نمی تواند کیفیت، نوع و میزان حدود شرعی را تغییر یا مجازات را تقلیل دهد یا تبدیل یا ساقط نماید. این مجازات ها تنها از طریق توبه و عفو به کیفیت مقرر در این قانون، قابل سقوط، تقلیل یا تبدیل است."

شرط دیگر برای اجرای مجازات حدی، آن است که فعل ارتکابی مرتکب، لزوما در دایره جرایم موجب حد قرار بگیرد. قانون مجازات اسلامی از 11 جرم حدی نام برده است، که شامل زنا، لواط، تفخیذ، مساحقه، قوادی، قذف، سب نبی، مصرف مسکر، سرقت، محاربه، بغی و افساد فی الارض می شود. در خصوص جرایم حدی که در قانون مجازات از آنها نام برده نشده است، بر اساس منابع معتبر اسلامی و فتاوای معتبر، حکم قضیه صادر می شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مجازات حدی ، انواع و نحوه اعمال آن ، در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید کارشناسان مرکز مشاور حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مجازات حدی ، انواع و نحوه اعمال آن ​پاسخ دهند .