قرارداد آتی سهام

قرارداد آتی سهام به معنای تعهد فروشنده به تحویل یک سبد پایه سهام با کمیت و قیمت مشخص یا همان استاندارد تحویل در آینده است و خریدار نیز باید متعهد به دریافت این سبد سهام در زمان مشخص شده شود. برای عقد قرارداد آتی سهام وجه تضمین از سوی طرفین معامله نزد سازمان بورس و اوراق بهادار به امانت گذاشته می شود.

ورود به هر حوزه نیازمند آشنایی با ابزار ها و جزئیات آن است. قرارداد آتی سهام از ابزار های مالی ای است که در سطح بین المللی بسیار کاربرد داشته و در بازار ایران نیز برای استفاده معامله گران پیش بینی شده است. در این نوع ابزار مالی قرارداد معامله اکنون منعقد شده و اصل معامله و تحویل کالا یا سهام در آینده اتفاق می افتد.

معامله و سرمایه گذاری موفق در حوزه بورس و اوراق بهادار نیازمند آگاهی کامل از امکانات این بازار و شرایط و قوانین حاکم بر آن هاست. در صورتی که معامله گران اطلاعات کافی در خصوص قرارداد آتی سهام در اختیار داشته باشند می توانند سود مناسبی کسب کرده و تحلیل جامعی نیز از کل بازار و اقتصاد در سطح کلان داشته باشند.

در این مقاله به توضیح مفهوم قرارداد آتی سهام و شاخص سهام پرداخته خواهد شد و ویژگی ها و مشخصات این قرارداد ها بیان می شود. در ادامه نیز حد نوسان  روزانه و استاندارد تحویل در این بازار بررسی می شود و در نهایت مزایای بازار آتی سهام ذکر می شود تا خوانندگان اطلاعات کافی در خصوص این ابزار مالی کسب نمایند.

قرارداد آتی سهام چیست؟

بازار مالی بورس انواع گوناگونی دارد مانند بازار اوراق بهادار و بازار بورس کالا و انرژی. هر کدام از این بازار ها ارائه دهنده دارایی ها و ابزار های مالی متفاوتی هستند و طبیعتا اصطلاحات مختص به خود را دارند. یکی از اصطلاحات رایج در بازار بورس، قرارداد آتی سهام است. سوالی که در اینجا ایجاد می شود این است که قرارداد آتی سهام چیست؟

برای درک مفهوم قرارداد آتی سهام ابتدا باید با مفاهیم سبد پایه و سبد مرجع آشنا بود. سبد مرجع سبدی از سهام متناظر با یک شاخص بورسی است مانند سهام شاخص 30 شرکت بزرگ. سهام هر شرکت به نسبت اندازه و وزن آن در سبد مرجع موجود است. سبد پایه نیز مانند سبد مرجع در بر دارنده همین سهام است اما با میزان کمتر.

قرارداد آتی سهام به قراردادی اطلاق می شود که در آن فروشنده و خریدار یک کالا یا سبد پایه سهام مانند محصولات کشاورزی یا سبد پایه حاوی شاخص 30 شرکت بزرگ متعهد می شوند که این کالا یا سبد معین را در زمان مشخصی در آینده و با قیمت و کیفیت و کمیت مشخص معامله کنند. به بیان دیگر قرارداد یک معامله در زمان حال تنظیم می شود اما اصل معامله در آینده صورت می پذیرد.

به عنوان مثال باید گفت یک کشاورز محصول خود را به دلایلی مانند جلوگیری از زیان دیدن از نوسانات قیمتی در آینده، در حال حاضر با قیمت و مقدار مشخصی می فروشد و متعهد می شود که اصل محصول را چند ماه بعد تحویل خریدار دهد. این مثال برای روشن تر شدن مفهوم قرارداد آتی بود و مربوط به قرار داد آتی کالا است در حالی که موضوع این مقاله مرتبط با قرارداد آتی سهام است.

بنابراین همانطور که مشخص شد یکی از کارکرد های قرارداد آتی سهام، کاهش ریسک نوسانات قیمتی در آینده است. نکته ای که می توان عنوان کرد این است که قرارداد آتی سهام در بازار بورس به صورت معامله سبد پایه صورت می گرفت اما به تازگی رییس سازمان بورس و اوراق بهادار از ایجاد امکان عقد قرارداد آتی سهام بر روی تک سهم خبر داد.

قرارداد آتی شاخص سهام

باید عنوان کرد که شاخص سهام در بورس به معنی یک سبد فرضی از تمام سهام هایی است که در بازار بورس خرید و فروش می شود و میانگینی از تغییرات قیمت بازار را ارائه می دهد. مفهومی تحت عنوان قرارداد آتی شاخص سهام دارای معنا نیست بلکه منظور از این عبارت همان قرارداد آتی سبد پایه سهام است که در بخش قبل توضیح داده شد.

به طور دقیق تر این سبد مرجع سهام است که بر اساس شاخص سهام چیده می شود اما سبد پایه هم همانطور که در بخش قبل توضیح داده شد از نظر نوع و ترکیب دارایی مانند سبد مرجع بوده فقط اندازه دارایی های موجود در آن کمتر است بنابراین می توان نتیجه گرفت که قرارداد آتی شاخص سهام همان قرارداد آتی سبد پایه سهام است.

در یک تعریف ساده می توان گفت قرارداد آتی سبد پایه سهام به معنی تعهد فروشنده به فروش سبد خاصی از سهام در زمان مشخص شده در آینده و با قیمت تعیین شده در زمان معامله. از سوی دیگر خریدار هم متعهد می شود این سبد سهام را در زمان مشخص شده از فروشنده بخرد و به این ترتیب یک معامله آتی سهام صورت می گیرد.

ویژگی های قرارداد آتی سهام

قرارداد های آتی سهام ویژگی های خاصی دارند که برخی از آن ها مثبت و کارآمد بوده و برخی از نظر معامله گران بازار بورس موجب ایجاد محدودیت در دستیابی به اهدافی مانند کسب سود و افزایش سرمایه در بورس بیشتر می شود. برخی از مهم ترین ویژگی های قرارداد آتی سهام عبارتند از:

استاندارد بودن مشخصات قرارداد و عدم انعطاف پذیری: معاملات آتی سهام چارچوب مشخصی دارند و معامله گران نمی توانند در مبالغ مورد نظر خود و تاریخ سررسید انتخابی اقدام به عقد قرارداد آتی سهام کنند و در نتیجه برنامه ریزی برای کسب سود از سوی معامله گران به صورت دقیق قابل اجرا نیست.

شفافیت قیمت: در بازار قرارداد های آتی تمام معاملات زیر نظر نهاد های مربوطه و از طریق سامانه الکترونیکی استاندارد انجام می شود در نتیجه امکان دست بردن در قیمت معاملات وجود ندارد و تنها فاکتور ها برای انجام معاملات قیمت پیشنهادی و زمان ثبت درخواست معامله است.

وجود اتاق پایاپای و نبود ریسک اعتباری: اتاق پایاپای که مسئولیت تسویه معاملات را بر عهده دارد موجب ایجاد امنیت خاطر برای معامله گران می شود. جمع آوری و نگهداری وجه عقد قرارداد توسط این ارگان باعث می شود تا تضمینی برای انجام معامله وجود داشته و حق هیچ کدام از طرفین ضایع نشود.

نقدشوندگی بالا: در بازار معاملات آتی سهام، نیاز به در اختیار داشتن سهام مذکور برای فروش نیست و می توان قرارداد عقد شده را به فروش رساند. به همین علت می توان گفت که این نوع قرارداد ها نقدشوندگی بسیار بالا و خوبی دارند.

پوشش ریسک: بدیهی است زمانی که قرارداد آتی سهام در حال حاضر تنظیم شده و تحویل سهام آن به آینده موکول می شود، این موضوع ریسک تغییرات و نوسانات قیمت در آینده را پوشش می دهد.

هزینه کم معاملات: باید دانست که قرارداد های آتی سهام هزینه معاملاتی کمتری نسبت به معاملات نقدی دارند.

خاصیت اهرم مالی: این خاصیت به این معناست به معامله گر می تواند با آورده اندکی سود بسیار زیادی به دست آورد که به دلیل ریسک بالقوه این معاملات احتمال ضرر نیز دور از ذهن نیست. همچنان باید توجه داشت که در قرارداد های آتی سهام سود یک طرف معامله به عنوان مثال خریدار یا فروشنده به معنی زیان طرف دیگر معامله است.

ویژگی های ذکر شده بعضا موجب تمایز قرارداد های آتی سهام با سایر ابزار های مالی نیز می شوند مانند خاصیت اهرم مالی و استاندارد بودن مشخصات قرارداد. داشتن اطلاعات در خصوص این ویژگی ها به استفاده آگاهانه تر از قرارداد های آتی سهام منجر می شود.

مشخصات قرارداد آتی سهام

همانطور که در بخش قبلی مقاله ویژگی های قرارداد های آتی سهام بیان شد باید دانست که این قرارداد ها واجد مشخصاتی نیز هستند که بیانگر ماهیت و تمایز این ابزار مالی است. مشخصات قرارداد آتی سهام عبارتند از:

نوع دارایی پایه: دارایی ای که قرارداد آتی سهام بر اساس آن تنظیم و منعقد می شود را دارایی پایه می نامند. این دارایی پایه چنان که قبل تر اشاره شد می تواند کالا و یا سبدی از سهام باشد.

اندازه قرارداد: میزان مشخص شده برای معامله دارایی پایه را اندازه قرارداد می گویند. اندازه قرارداد از سوی سازمان بورس تعیین شده و معامله گران تنها می توانند مضربی از آن را ذیل قرارداد معامله کنند.

دوره و ساعت معاملاتی و تاریخ سررسید: این فاکتور ها در معاملات آتی سهام از سوی سازمان بورس و به تشخیص این سازمان مشخص می شود و در سند قرارداد ذکر می شود. به عنوان مثال در تاریخی غیر از سررسید های مجاز و مشخص شده امکان انجام معامله وجود ندارد.

وجه تضمین اولیه: بازار قرارداد های آتی سهام به دلیل ماهیت تعهدی خود نیاز به امانت گذاشتن وجهی تحت عنوان وجه تضمین نزد سازمان بورس دارد. این وجه موجب می شود تا خریدار و فروشنده در آینده به تعهد خود عمل کنند و وجه تضمین متناسب با اندازه قرارداد مشخص می شود.

حد نوسان قیمت روزانه: حد نوسان در بازار بورس یا دامنه نوسان به معنی دامنه ای است که در طول آن سهام امکان تغییر قیمت روزانه را دارند. حد نوسان روزانه قرارداد آتی سهام حداقل منفی 5 درصد و حداکثر مثبت 5 درصد است.

حداکثر حجم سفارش: در قرارداد های آتی سهام یک حداکثر حجم سفارش تعیین می شود که طبق آن معامله گر بیش از این حد مجاز به ثبت قرارداد نیست.

سقف مجاز موقعیت های باز: موقعیت باز به قراردادی گفته می شود که بین فروشنده و خریدار منعقد شده اما هنوز تحویل یا لغو نگردیده است. بر اساس ضوابط قرارداد های آتی سهام معامله گر بیش از اندازه تعیین شده نمی تواند موقعیت باز داشته باشد.

تحویل و مهلت گواهی آمادگی تحویل: در قرارداد آتی سهام باید زمان و شرایط تحویل ذکر شود. گواهی آمادگی تحویل در قرارداد های آتی سهام کاربرد نداشته و این نوع قرارداد ها در زمان سررسید به صورت خودکار از حساب فروشنده کسر خواهند شد و به حساب خریدار انتقال می یابند.

کارمزد ها و جرایم: کارمزد معاملات بورس یک ویژگی بدیهی است. سیستم استاندارد معاملات آتی سهام به ازای هر معامله کارمزدی را اخذ می کند و همچنین در صورت عدم انجام تعهد طرفین معاملات جرایمی را برای آن ها مشخص خواهد کرد.

شناخت مشخصات قرارداد آتی سهام به آگاهی بیشتر در حین فعالیت در بازار بورس و اوراق بهادار منجر می شود. مشخصات ذکر شده در تمامی قرارداد های آتی سهام یکسان و صادق است.

حد نوسان روزانه قرارداد آتی سهام

در بازار بورس اصطلاحی تحت عنوان حد نوسان وجود دارد. حد نوسان به معنای دامنه ای است که در طول آن معامله گران می توانند به خرید و فروش سهام بپردازند. به عنوان مثال حد نوسان روزانه قرارداد آتی سهام، مثبت و منفی 5 درصد است. به این معنا که با توجه به قیمت تسویه روز قبل، در روز معاملاتی جدید قرارداد های آتی می توانند 5 درصد بیشتر یا 5 درصد کمتر قیمت گذاری شوند.

این موضوع در قالب یک مثال توضیح داده می شود. فرض شود قیمت تسویه روز گذشته یک سهام 973.500 بوده است. در روز معاملاتی جدید این قیمت می تواند در بازه 924.825 تا 1.022.175 باشد. اما نکته ای که وجود دارد این است که حداکثر و حداقل قیمت باید مضربی از 500 تومان باشند. در نتیجه حداقل قیمت به بالا و حداکثر قیمت به پایین گرد شده و معادل بازه 925.000 تا 1.022.000 خواهد شد.

استاندارد تحویل در قرارداد آتی سهام

در بخش های قبلی مقاله توضیح دادیم که قرارداد آتی سهام به معنی قراردادی است که بین خریدار و فروشنده منعقد شده و طبق آن فروشنده موظف می شود سبد سهام خاصی را با میزان و قیمت از پیش تعیین شده در سررسید به خریدار تحویل داده و خریدار نیز متعهد می شود این سبد را در زمان مشخص شده تحویل بگیرد و وجه آن را به طور کامل بپردازد. به این امر استاندارد تحویل در قرارداد آتی سهام گفته می شود.

در واقع مشخص بودن تمامی جزئیات معامله از قبل به استاندارد تحویل تعبیر می شود. قرارداد آتی سهام یک قرارداد استاندارد است. تمامی جزئیات معامله شامل زمان تحویل و میزان سهام و قیمت آن در قرارداد آتی ذکر می شود و فروشنده و خریدار به دلیل وجه تضمینی که به امانت گذاشته اند ملزم هستند تا به تعهدات خود عمل کنند. عدم انجام تعهدات از سوی هر کدام از طرفین معامله جریمه هایی را به همراه خواهد داشت.

مزایای بازار آتی سهام

هر یک از ابزار های مالی بازار بورس و اوراق بهادار باید در بر دارنده مزایایی باشد تا سرمایه گذاران را مشتاق به استفاده از ابزار ذکر شده کند. از مزایای بازار آتی سهام می توان به پوشش ریسک آن اشاره کرد که سبد سرمایه گذاری فعالان بازار را در مقابل کاهش ارزش در آینده محافظت می کند. همچنین از آن جا که سبد های پایه قابل معامله در قرارداد های آتی بر اساس شاخص های بورسی هستند از پیگیری نوسانات این شاخص ها می توان سود قرارداد آتی را پیش بینی کرد.

نماد بورسی قرارداد آتی سبد سهام متوقف نمی شود و این امر بدین معناست که همواره امکان معامله آن وجود دارد. در قرارداد آتی سبد سهام با باز کردن یک موقعیت معاملاتی مجموعه ای از سهام خرید و فروش می شود. بازار آتی سهام می تواند برای طیف گسترده ای از معامله گران جذابیت داشته و حتی سرمایه گذاران خارجی را جذب نماید. همچنین به عنوان مزیت برتر این بازار می توان ایجاد موقعیت تحلیل رفتار سرمایه گذاران در کنار وضعیت کلان اقتصادی را از طریق پیگیری وضعیت شاخص های بورسی مطرح کرد. 

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد نحوه معامله قرارداد آتی سهام در کانال تلگرام سرمایه گذاری عضو شوید، همچنین کارشناسان مرکز مشاوره سرمایه گذاری دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره سرمایه گذاری تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نحوه معامله قرارداد آتی سهام پاسخ دهند.