ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری

متن ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری، ناظر به حق متهم برای اخذ وکیل از زمان آغاز تحت نظر قرار گرفتن توسط ضابطان می باشد که به موجب تبصره آن، این حق در برخی جرائم با محدودیت هایی مواجه شده است. یکی از نکات حقوقی در تفسیر ماده ۴۸ این قانون این است که محدودیت در نظر گرفته شده، تنها مربوط به مرحله تحقیقات مقدماتی می باشد.

قانون آیین دادرسی کیفری، از جمله قوانین شکلی است که روند رسیدگی به پرونده در امور کیفری را مشخص می نماید. از جمله مواد مهم این قانون، ماده 48 آن می باشد که در نوع خود نوآوری به حساب آمده و گامی در جهت تامین حقوق متهم است. این ماده به طور کلی به حق داشتن وکیل از زمان تحت نظر قرار گرفتن متهم اشاره دارد.

ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، از جمله مهم ترین موادی است که پیرامون یکی از شاخص ترین حقوق متهم، که در واقع حق داشتن وکیل می باشد، تدوین گردیده است. از همین رو، ضروری است تمامی افرادی که به هر علتی، در معرض یک دعوای کیفری بوده و در جایگاه متهم قرار دارند، از متن 48 قانون آیین دادرسی کیفری، شرح و تفسیر و نکات حقوقی آن مطلع باشند.

از این رو، در ادامه مقاله حاضر قصد داریم، در ابتدا به بیان متن ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری بپردازیم. سپس، در خصوص شرح و تفسیر این ماده توضیحاتی ارائه خواهیم کرد و در پایان نیز، نکات حقوقی ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری و اصلاح تبصره آن توضیح داده خواهد شد. جهت کسب اطلاعات بیشتر، در این خصوص با ما همراه باشید.

متن ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری

یکی از مشخصه هایی که نشان دهنده عدالت در همه کشور ها، می باشد، حق داشتن وکیل است. زمانی که فرد برای انجام امور خود وکیل اخذ می نماید، این اطمینان برای وی ایجاد می شود که امورش، توسط یک فرد متخصص پیگیری می شود و حقوق وی، در طول رسیدگی به پرونده تضییع نمی گردد.

یکی از موادی که به حق داشتن وکیل برای متهم در دعاوی می پردازد، ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری می باشد. در این میان ممکن است که برخی افراد با متن ماده 48 این قانون آشنایی نداشته و این پرسش برای آن ها مطرح شود که مندرجات متن ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، به بیان چه موضوعی اختصاص داده شده است؟

در پاسخ به پرسش فوق باید بیان داشت که مطابق با متن ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری: «با شروع تحت نظر قرار گرفتن، متهم می تواند تقاضای حضور وکیل نماید. وکیل باید با رعایت و توجه به محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات، با شخص تحت نظر ملاقات نماید و وکیل می‌ تواند در پایان ملاقات با متهم که نباید بیش از یک‌ ساعت باشد ملاحظات کتبی خود را برای درج در پرونده ارائه دهد.»

هم چنین، این ماده دارای یک تبصره نیز می باشد که به موجب آن: «در جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی و همچنین جرائم سازمان یافته که مجازات آنها مشمول ماده (302) این قانون است، در مرحله تحقیقات مقدماتی طرفین دعوی، وکیل یا وکلای خود را از بین وکلای رسمی دادگستری که مورد تایید رئیس قوه قضائیه باشد، انتخاب می نماید. اسامی وکلای مزبور توسط رئیس قوه قضائیه اعلام می گردد.»

شرح و تفسیر ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری

در قسمت گذشته، در خصوص متن ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری صحبت نموده و بیان کردیم که این ماده، این حق را برای متهم به رسمیت شناخته است که به محض تحت نظر قرار گرفتن، برای خود وکیل اخذ نماید. در این بخش از مقاله قصد داریم تا به شرح و تفسیر ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری بپردازیم.

در رابطه با شرح و تقسیر ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی می توان بیان داشت که مطابق متن خود ماده، متهم از زمانی که تحت نظر قرار می گیرد، می تواند وکیل اخذ نماید، اما در زمانی که فرد متهم به جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی و یا جرائم سازمان یافته مشمول ماده 302 می گردد، این حق با محدودیت های مواجه شده که به موجب آن، طرفین دعوی می بایست در زمان تحقیقات مقدماتی، وکیل یا وکلای خود را از بین وکلای رسمی دادگستری که مورد تایید رئیس قوه قضائیه باشند، انتخاب نمایند.

تحقیقات مقدماتی، از زمانی آغاز می شود که پرونده توسط ظابطان قضایی، تکمیل و به دادسرا ارسال می شود. در دادسرا، بازپرس پرونده، اقدام به شروع تحقیقات مقدماتی در رابطه با پرونده کرده و در صورتی که شخص را مجرم تشخیص دهد، با صدور کیفر خواست پرونده را به دادگاه ارسال خواهد کرد. در واقع تحقیقات مقدماتی، از زمان ارسال پرونده به دادسرا آغاز شده و تا زمان انجام تحقیقات و ارسال پرونده به دادگاه صالح از سوی بازپرس، ادامه خواهد داشت.

در این میان، عده ای از حقوقدانان بر این باورند که تبصره ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری، مخالف ماده 35 قانون اساسی می باشد به این نحو که، اصل 35 قانون اساسی به افراد، حق انتخاب آزادانه ی وکیل را اعطا نموده است و کسی نمی تواند آن ها را از این حق محروم کند. ماده 35 قانون اساسی در این خصوص بیان می دارد: «در همه دادگاه ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آن ها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.» اما این حق، در برخی جرائم امنیتی در مرحله تحقیقات مقدماتی با محدودیت هایی مواجه شده است.

نکات حقوقی ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری

در بخش های پیشین مقاله، بیان نمودیم که تفسیر و متن ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، چیست و توضیح دادیم که این ماده، از موادی است که در راستای نحوه رسیدگی به دعاوی کیفری، تعیین تکلیف می کند. پس از بررسی تفسیر و متن ماده 48، در این بخش از مقاله، قصد داریم درباره نکات حقوقی ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، توضیحاتی ارائه نماییم.

اولین نکته از نکات حقوقی متن ماده 48 این است که محدودیت بیان شده در خصوص تبصره این ماده، تنها در زمان انجام تحقیقات مقدماتی می باشد و لذا؛ از زمانی که پرونده برای رسیدگی به دادگاه ارسال می شود، طرفین دعوا می توانند به انتخاب وکیل به خواست و اراده خود بپردازند و محدودیتی (از قبیل انتخاب وکیل از لیست مشخص شده توسط قوه قضائیه) از این جهت، متوجه افراد نمی باشد.

نکته دیگر از نکات حقوقی ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، جرائم مشمول تبصره ماده 48 می باشد. جرایمی که در آنها در مرحله تحقیقات مقدماتی، فرد باید فقط از میان وکلای مورد اعتماد قوه قضائیه وکیل انتخاب کند، به شرح قید شده در قسمت زیر می باشد:

جرائم علیه امنیت ملی یا خارجی: از قبیل تبلیغات علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، فعالیت آموزشی و یا تبلیغی انحرافی مغایر و یا مخل به شرع مقدس اسلام و....

جرایم سازمان‌ یافته که مجازات آن ها مشمول ماده ۳۰۲ آیین دادرسی کیفری است: منظور از جرائم سازمان یافته فعالیت مجرمانه مستمری است که با هماهنگی صورت می گیرد. همچنین علاوه بر سازمان‌ یافته بودن، جرم مذکور در این تبصره باید مجازاتی به شرح زیر داشته باشد:

جرائم موجب مجازات سلب حیات

جرائم موجب حبس ابد

جرائم موجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن

جرائم موجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر

جرائم سیاسی و مطبوعاتی

بنابراین، از نکات قید شده در قسمت فوق می توان چنین نتیجه گیری نمود که این تبصره صرفا ناظر به همین دسته از جرایم و مربوط به مرحله تحقیقات مقدماتی این جرایم است و باید استثنایی و مضیق اعمال و تفسیر شود. از این رو، به هیچ وجه نمی‎توان آن را به مرحله دادگاه یا تجدید نظرخواهی یا فرجام خواهی یا اجرای احکام تسری داد و در این مراحل، افراد حق دارند وکیل معین شده از جانب خود را انتخاب کنند.

اصلاح تبصره ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری

در بخش های پیشین مقاله توضیحات جامع و کاملی در خصوص متن ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، شرح و تفسیر و همچنین، نکات حقوقی حاکم بر آن ارائه گردید. در این بخش از مقاله قصد داریم تا در رابطه با اصلاح تبصره ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری توضیحاتی را ارائه نماییم.

براساس تبصره سابق ماده ی ۴۸ آیین دادرسی کیفری، اگر متهم به علت ارتکاب جرائم سازمان یافته و یا جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی، جرم سرقت، جرائم مربوط به مواد مخدر، مواد روانگردان و یا جرائم مربوط به موضوعات بند های الف و ب ماده 302 این قانون تحت نظر قرار می گرفت، تا یک هفته بعد از شروع تحت نظر قرار گرفتن و انجام تحقیقات اولیه امکان ملاقات با وکیل را نداشت.

با اعتراض حقوقدانان به این تبصره، مدتی بعد، شورای نگهبان اقدام به اصلاح تبصره ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری نمود که به موجب آن، در جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی و همچنین جرائم سازمان یافته ی مشمول مجازات ماده 302 این قانون، در مرحله ی تحقیقات مقدماتی طرفین دعوی باید وکلای خود را از بین وکلای رسمی دادگستری که مورد تایید رئیس قوه ی قضائیه باشند انتخاب کنند.

اما این تبصره اصلاحی نیز مورد اعتراض شدید قرار گرفت؛ زیرا اصل 35 قانون اساسی در رابطه با حق افراد در انتخاب آزادانه وکیل را نقض می کند. از زمان تصویب این تبصره بسیاری از وکلا و حقوقدانان درخواست حذف تبصره این ماده را داشته اما، تاکنون؛ از جانب مراجع رسمی کشور، به طور رسمی این تبصره حذف نگردیده است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص نکات حقوقی متن ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نکات حقوقی متن ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری پاسخ دهند.