وصف تجریدی اسناد تجاری

وصف تجریدی اسناد تجاری، به این معنا است که امضای سند تجاری، برای صادرکننده، ایجاد کننده تعهدی مستقل، خارج از تعهد پایه منشا صدور آن می شود و روابط مالی میان صادرکننده و دریافت کننده سند، هیچ آثاری در حقوق شخص ثالثی که سند به واسطه ظهر نویسی، به او منتقل شده، ندارد. از شرایط این اصل، حسن نیت داشتن ثالث، می باشد.

اسناد تجاری، اسنادی بسیار مهم در معاملات و به ویژه در عالم حقوق تجارت هستند که قانون گذار، آن ها را به دو دسته اسناد تجاری عام و اسناد تجاری خاص، تقسیم بندی نموده و بر اسناد تجاری در معنای خاص آن ها، احکام ویژه ای را بار می نماید.

وصف تجریدی اسناد تجاری، از جمله اصول حاکم بر اسناد تجاری در معنای خاص آن، یعنی چک و سفته و برات است که به طور مستقیم، در قانون، مورد تصریح قرار نگرفته، لکن، در میان علمای حقوق و رویه قضایی، اعمال می گردد و آثار ویژه ای بر جای می گذارد. 

لذا در مقاله حاضر، توضیح داده خواهد شد که مقصود از وصف تجریدی اسناد تجاری چیست، شرایط اصل وصف تجریدی، استثنائات، همچنین، آثار آن، بررسی شده و در نهایت، در تیتر آخر، این اصل با اصل استقلال امضا ها، مورد مقایسه قرار خواهد گرفت.

وصف تجریدی اسناد تجاری چیست

در توضیح این پرسش که وصف تجریدی اسناد تجاری چیست، لازم است تا ابتدا، مصادیق اسناد تجاری و مقصود حقوقی از وصف تجریدی این اسناد را روشن نمود و در نهایت، با مقدمات ذکر شده، به پرسش مطروحه، مبنی بر اینکه وصف تجریدی اسناد تجاری چیست؟ پاسخ داد.

اسناد تجاری، در حقوق تجارت، در معنای عام، شامل تمام اسناد تجاری، اعم از چک، سفته، برات، اوراق سهام و قرضه و... می شود، لکن، اسناد تجاری در معنای خاص، صرفا، چک، سفته و برات را در برگرفته و سایر اسناد تجاری، از دایره مصادیق آن، خارج هستند.

 شایان ذکر است، مستند به دادنامه قطعی 9109970270101237 در تاریخ 1391/10/19 که از طریق سامانه ملی آرای قضایی ara.jri.ac.ir، در دسترس است در نظر داشتن نکته ای که در ادامه می آید، درخصوص وصف تجریدی چک و سایر اسناد تجاری، حائز اهمیت است. در این سامانه، در دادنامه مورد اشاره، مقرر داشته شده:

"وصف تجریدی چک، در مورد دارنده با حسن نیت ثالث، قابل طرح است و نه در مورد دریافت کننده آن. لذا، چکی که بابت ضمانت انجام تعهدی صادر شده است و تعهد نیز انجام شده است، قابل وصول نیست و استناد به وصف تجریدی چک، توسط گیرنده اولیه چک، بی مورد است."

بنابراین، در صورتی که سند تجاری نظیر چک، بابت ضمانت حسن انجام کار به کارفرما داده شود و کارگر، کار را به تمامی و به درستی انجام دهد، کارفرما، مستحق مطالبه وجه سند با استناد به اصل وصف تجریدی اسناد تجاری، نخواهد بود.

شرایط اصل وصف تجریدی اسناد تجاری

شرایط اصل وصف تجریدی اسناد تجاری یا به بیان بهتر، شرایطی که اصل وصف تجریدی اسناد تجاری، در آن، قابلیت استناد دارند، مساله ای است که در این تیتر از مقاله، به بررسی آن، پرداخته خواهد شد و نکات حقوقی مهم آن، ارائه خواهد گردید. شرایط اصل وصف تجریدی اسناد تجاری، به شرح زیر است:

از مهم ترین شرایطی که اصل وصف تجریدی اسناد تجاری، در آن، قابلیت استناد دارد این است که سند، به درستی و توسط شخص دارای اهلیت قانونی، صادر شده باشد و شخص صادر کننده، مجنون، صغیر یا سفیه نبوده باشد.

یکی از شرایطی که اصل وصف تجریدی اسناد تجاری، در آن، قابلیت استناد دارد، این است که ثالث دارنده سند تجاری که سند، با ظهر نویسی به وی منتقل شده، دارای حسن نیت بوده و با تبانی یا به صورت صوری، سند در حق او، ظهر نویسی نشده باشد.

از دیگر شرایطی که اصل وصف تجریدی اسناد تجاری، در آن، قابلیت استناد دارد این است که ظهر نویس، برای محروم کردن صادر کننده از طرح ایرادات و مشمول اصل عدم توجه ایرادات، به طور صوری یا با تبانی، سند تجاری را به دیگری واگذار نکرده باشد. چرا که بر اساس اصل عدم توجه ایرادات، در خصوص وصف تجریدی اسناد تجاری، ایرادات صادر کننده، در مقابل دارنده با حسن نیت سند که سند، با ظهر نویسی به او منتقل شده، شنیده نخواهد شد.

استثنائات وصف تجریدی اسناد تجاری

پس از توضیحاتی که در خصوص چیستی وصف تجریدی اسناد تجاری داده شد، همچنین، شرایط این اصل، در این بخش از مقاله، استثنائات وصف تجریدی اسناد تجاری، مورد بررسی حقوقی قرار خواهد گرفت، چراکه قانون گذار، در برخی موارد، استثنائاتی را بر این وصف در نظر گرفته است که عبارتند از:

بررسی و استماع ایرادات، زمانی که بین ایادی بلافصل، مطرح هستند؛ 

با این توضیح که، علی رغم اینکه از آثار وصف تجریدی اسناد تجاری، عدم استماع ایرادات می باشد و اصل بر بدهی صادر کننده است، چنانچه اختلاف در اسناد تجاری خاص، بین ایادی بلافصل، یعنی صادر کننده، دریافت کننده و ثالثی که سند تجاری، با ظهر نویسی دریافت کننده به وی منتقل شده مطرح باشد، به ایرادات خوانده (صادر کننده) در دعوا، رسیدگی می گردد. این ایرادات، می تواند شامل اقاله ،وفای به عهد، ابرا، تهاتر، مالکیت ما فی الذمه و... باشد.

بررسی و استماع ایرادات، در شرایطی که دارنده، دارای سو نیت است:

از شرایط وصف تجریدی اسناد تجاری، حسن نیت داشتن ثالث است و در صورتی که دارنده بلافصل سند تجاری، برای محروم کردن صادر کننده از طرح ایرادات، سند تجاری را به طور صوری یا با تبانی، به دیگری منتقل کند، اصل عدم استماع ایرادات، جاری نخواهد شد، چرا که بر خلاف عدل و انصاف قضایی و موازین حقوقی است.

استماع ایرادات شکلی و عدم اهلیت:

زمانی که سند تجاری، بر اساس شرایط قانونی صادر نشده باشد و همین امر آن را از اعتبار بیندازد یا سند تجاری، توسط فرد فاقد اهلیت قانونی برای صدور سند تجاری، صادر شده باشد، ایرادات، شنیده شده و به آن ها، ترتیب اثر داده خواهد شد.

آثار وصف تجریدی اسناد تجاری

وصف تجریدی اسناد تجاری، دارای آثار حقوقی مخصوص به خود بوده که صادر کنندگان این اسناد، باید، قبل از صدور سند تجاری در معنای خاص (چک، سفته و برات) ، از آن، آگاه باشند تا با تبعات حقوقی جبران ناپذیر صدور سند تجاری، بدون علم اطلاع از آثار آن، مواجه نشوند. آثار وصف تجریدی اسناد تجاری، عبارتند از:

مواجه شدن با اصل عدم توجه ایرادات:

با این توضیح که هیچ یک از مسئولان پرداخت اسناد تجاری در معنای خاص (چک، سفته، برات)، نمی تواند به ایرادات و مسائل و مشکلاتی که فی مابین خود مسئولان پرداخت، قابل طرح است، استناد کرده و از پرداخت وجه، به دارنده سند، طفره رود. به عبارتی، از مهم ترین آثار این اصل، این است که فارغ از مسائل و روابط حقوقی میان صادر کننده، ظهر نویس و یا همان مسئولان پرداخت، دارنده سند، مستحق دریافت وجه آن است.

مواجه شدن با اصل استقلال امضائات:

با این توضیح که تمامی اشخاص امضا کننده سند، مسئول امضا خود هستند؛ مگر اینکه با دلایلی نظیر اثبات عدم اهلیت آن ها در هنگام صدور، جعل سند یا هر دلیل قانونی و مورد پذیرش قانون، از آن ها، سلب مسئولیت گردد. 

منشاء اثر مستقل شدن سند تجاری به محض صدور، فارغ از علتی که در ابتدا، برای آن صادر شده است:

با این توضیح که چنانچه علی، سفته را بابت حق الزحمه نقاشی خانه، در وجه محمد، صادر کرده باشد و محمد، با ظهر نویسی سفته، آن را به برادر خود، حسین، منتقل کند، این سفته، دارای اثر حقوقی ای فارغ از آنچه منشا صدور آن بود می گردد و صرف در دست داشتن سفته ظهر نویسی شده توسط حسین، فارغ از اینکه محمد خانه علی را رنگ کرده است یا نه، حسین را مستحق دریافت وجه سفته می نماید.

مقایسه وصف تجریدی اسناد تجاری و اصل استقلال امضاها

برای مقایسه وصف تجریدی اسناد تجاری و اصل استقلال امضاها، ابتدا باید توضیح داد که مقصود از اصل استقلال امضاها چیست و پس از ارائه توضیحات حقوقی آن، این اصل را با اصل وصف تجریدی اسناد تجاری، مقایسه کرد.

مقصود از اصل استقلال امضا ها، این است که امضا کننده اسناد تجاری به عنوان صادر کننده یا ظهر نویس، به طور مستقل، مسئول امضای خود بوده و در صورت انکار امضای ظهر نویس و پذیرفته شدن آن، صادر کننده، همچنان مسئول پرداخت وجه سند تجاری، به ثالث است.

در مقایسه وصف تجریدی اسناد تجاری و اصل استقلال امضا ها باید گفت، در واقع، اصل استقلال امضا ها، از زیر مجموعه های اصل وصف تجریدی اسناد تجاری بوده و در صورتی که سندی، دارای وصف تجریدی باشد، حتی اگر یکی از امضا های آن، به عللی نظیر جنون، جعل، انکار و ... خدشه دار و فاقد اعتبار گردد، وصف تجریدی اسناد تجاری، نسبت به سایر امضا کنندگان، همچنان، باقی است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط اصل وصف تجریدی اسناد تجاری در کانال تلگرام حقوق تجاری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط اصل وصف تجریدی اسناد تجاری پاسخ دهند.