حکم تعزیر

حکم تعزیر ، نوعی مجازات است که بر خلاف مجازات حدی ، دیه و یا قصاص ، میزان آن در شرع مشخص نشده ؛ بلکه در قانون مجازات اسلامی ، تعیین شده و قاضی ، در شرایط خاص ، به حکم قانون ، اقدام به صدور حکم تعزیر مرتکبین خواهد نمود و پس از قطعیت حکم تعزیر ، مراحل اجرای آن در واحد اجرای احکام کیفری ، دنبال خواهد شد .

پاسخ مناسب به ارتکاب جرم ، از طریق تعیین ضمانت اجرا و مجازات انجام می گیرد . در این میان ، هر نظام حقوقی ، مجموعه ای از مجازات ها را در قوانین کیفری ، تعیین می کند تا مجرمین ، در صورت ارتکاب جرم ، به تناسب ، به مجازات مذکور در قانون ، محکوم شوند .

در نظام حقوقی ایران ، به موجب قانون مجازات اسلامی که نشات گرفته از فقه می باشد ، مجموعه ای از مجازات ها ، تعیین شده است که شامل 4 دسته کلی مجازات حدی ، قصاص ، پرداخت دیه و نیز ، تعزیر اشاره نمود . اما از آن جهت که حکم تعزیر ، با سایر انواع مجازات ها ، تفاوت داشته و شرایط و مراحل اجرای آن نیز ، متفاوت بوده و به اختیار قاضی یا حاکم واگذار شده ، پرداختن به این مفهوم ، ضرورت دارد .

به همین دلیل ، در این مقاله ، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که حکم تعزیر چیست و شرایط حکم تعزیر شامل چه مواردی است . در ادامه ، میزان مجازات در حکم تعزیری را شرح داده و مراحل و نحوه اجرای حکم تعزیری را نیز ، بررسی خواهیم نمود .

حکم تعزیر چیست

بر اساس ماده 14 قانون مجازات اسلامی ، انواع مجازات ها را می توان شامل 4 دسته مجازات حدی ، مجازات تعزیری ، قصاص و نیز پرداخت دیه ، دانست که هر یک از انواع این مجازات ها ، در جرایم خاصی ، مورد استفاده قرار می گیرد و در قانون مجازات اسلامی ، به مجازات انواع جرایم ، پرداخته شده است .

اما یکی از موضوعات پر اهمیت در ارتباط با انواع مجازات ها ، مجازات تعزیری می باشد و در بسیاری از انواع جرایم ، به حکم قانون مجازات اسلامی ، مرتکب ، تعزیر می شود . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، آن است که حکم تعزیر چیست ؟

پاسخ به این سوال ، ضمن ماده 18 قانون مجازات اسلامی ، بیان شده است که به موجب آن ، تعزیر ، نوعی از مجازات می باشد که مشمول عناوینی همچون حدود ، قصاص و یا پرداخت دیه نباشد و حکم تعزیر ، بر اساس قانون ، در مواردی مانند ارتکاب محرمات شرعی و یا نقض کردن قوانین و مقررات حکومتی ، بر مرتکب ، اعمال می گردد .

بنابراین ، در پاسخ به این سوال که حکم تعزیر چیست ، باید گفت که حکم تعزیر ، یکی از انواع مجازات های مذکور در قانون مجازات اسلامی می باشد که با مجازات های حدود ، قصاص و دیه ، تفاوت داشته و معمولا حکم تعزیر ، در مواردی بر مرتکبین اعمال می شود که یا مقررات حکومتی را نقض نموده باشند و یا اینکه برخی محرمات شرعی را انجام داده باشند و برای این اعمال ، در قانون ، قصاص ، پرداخت دیه یا مجازات حدی ، تعیین نشده باشد .

با توجه به توضیحاتی که در خصوص حکم تعزیر یا همان مجازات تعزیری داده شد ، روشن می گردد که بر خلاف مجازات های دیه ، قصاص و حدود شرعی ، که میزان و مقدار آنها در شرع ، به صورت دقیق تعیین شده است و قاضی ، موظف به اعمال آنها بر مرتکبین ، طبق شرع و قانون می باشد ، اصولا میزان و مقدار مجازات های تعزیری ، در شرع مشخص نشده است و میزان آنها ، در قانون مشخص شده است که در ادامه ، شرایط مربوط به آن را نیز ، توضیح خواهیم داد .

شرایط حکم تعزیر

بر اساس قانون مجازات اسلامی ، حکم تعزیر ، نوعی مجازات می باشد که بر خلاف مجازات های حدی ، قصاص و نیز پرداخت دیه ، مقدار و میزان آن ، توسط شرع مشخص نشده است ؛ اما به موجب قانون ، در مواردی همچون نقض قوانین حکومتی و یا ارتکاب محرمات شرعی ، پیش بینی شده است . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، آن است که شرایط حکم تعزیری چیست و در قانون ، برای این نوع مجازات ، چه شرایطی ذکر شده است ؟

در خصوص شرایط حکم تعزیر ، باید توجه داشت که بر اساس ماده 18 قانون مجازات اسلامی ، « نوع ، مقدار ، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف ، تعلیق ، سقوط و سایر احکام تعزیر ، به موجب قانون تعیین می شود » . علاوه بر این ، دادگاه ، برای صدور حکم تعزیر ، موارد و شرایط زیر را مورد توجه قرار داده و با رعایت قانون ، حکم تعزیر را صادر می کند . بر اساس بندهای 4 گانه ماده 18 ، شرایط حکم تعزیر ، شامل موارد زیر است :

الف ) انگیزه مرتکب و وضعیت ذهنی و روانی وی در حین ارتکاب جرم ؛

ب ) نحوه ارتکاب جرم و میزان نقض وظیفه و نتایج و آثار زیانبار آن ؛

ج ) اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم ؛

ت ) سوابق و وضعیت فردی ، خانوادگی و اجتماعی مرتکب و تاثیر حکم تعزیر بر وی ؛

در ارتباط با شرایط حکم تعزیر ، باید دانست که طبق ماده 37 قانون مجازات اسلامی ، دادگاه می تواند در صورت وجود جهات تخفیف مجازات ، مجازات تعزیری را به مجازات دیگری تبدیل نموده و یا آن را تقلیل بدهد که این جهات تخفیف ، در ماده 38 این قانون ، ذکر شده و شامل مواردی همچون حسن سابقه ، خفیف بودن نتایج زیانبار جرم ، پشیمانی مرتکب ، رضایت شاکی خصوصی و همکاری در مرحله کشف جرم می باشد .

میزان مجازات در حکم تعزیر

حکم تعزیر ، در کنار سایر مجازات های قصاص ، پرداخت دیه و مجازات حدی ، بخش مهمی از مواد قانون مجازات اسلامی را به خود اختصاص داده است که در قسمت قبل ، به صورت مختصر ، شرایط صدور حکم تعزیر را نیز ، بررسی نمودیم . اما یکی از سوالات مهمی که در ارتباط با این نوع مجازات مطرح می شود ، آن است که میزان مجازات در حکم تعزیر چقدر است ؟

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که در ماده 19 قانون مجازات اسلامی ، درجه 8 گانه ای از مجازات های تعزیری ، مقرر شده است که بر اساس آن ، مجازات تعزیری درجه یک ، شدید ترین و مجازات تعزیری درجه 8 ، خفیف ترین آنهاست و قاضی ، در هر یک از جرایم تعزیری ، با توجه به وجود شرایط حکم تعزیر ، حکم به مجازات مرتکب ، صادر می نماید . بر اساس این ماده ، انواع مجازات های تعزیری ، به شرح زیر است :

میزان مجازات تعزیری درجه یک

حبس بیش از بیست و پنج سال ؛ جزای نقدی دو میلیارد و هشتصد میلیون ریال ؛ مصادره کل اموال و انحلال شخص حقوقی .

میزان مجازات تعزیری درجه دو

حبس بیش از پانزده تا بیست و پنج سال ؛ جزای نقدی یک میلیارد و پانصد میلیون ریال تا دو میلیارد و هشتصد میلیون ریال .

میزان مجازات تعزیری درجه سه

حبس تعزیری بیش از ده تا پانزده سال ؛ جزای نقدی یک میلیارد ریال تا یک و نیم میلیارد ریال .

میزان مجازات تعزیری درجه چهار

حبس بیش از پنج تا ده سال ؛ جزای نقدی پانصد میلیون ریال تا یک میلیارد ریال .

میزان مجازات تعزیری درجه پنج

حبس تعزیری بیش از دو تا پنج سال ؛ جزای نقدی دویست و چهل میلیون ریال تا پانصد میلیون ریال ؛ محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از پنج تا پانزده سال ؛ ممنوعیت دایم از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی ؛ ممنوعیت دایم از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی .

میزان مجازات تعزیری درجه شش

حبس تعزیری بیش از شش ماه تا دو سال ؛ جزای نقدی شصت میلیون ریال تا دویست و چهل میلیون ریال ؛ شلاق تعزیری از سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در جرایم منافی عفت ؛ محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال ؛ انتشار حکم قطعی در رسانه ها ؛ ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال ؛ ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال ؛ ممنوعیت از صادر کردن برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال .

میزان مجازات تعزیری درجه هفت

حبس تعزیری از نود و یک روز تا شش ماه ؛ جزای نقدی سی میلیون ریال تا شصت میلیون ریال ؛ شلاق تعزیری از یازده تا سی ضربه ؛ محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه .

میزان مجازات تعزیری درجه هشت

حبس تعزیری تا سه ماه ؛ جزای نقدی سی میلیون ریال ؛ شلاق تا ده ضربه .

لازم به ذکر است که بر اساس تبصره ماده 18 قانون مجازات اسلامی ، در صورتی که قاضی دادگاه ، حکم حبس تعزیری را ، به میزانی بیشتر از حداقل مجازات مقرر در قانون تعیین نماید ، حتما می بایست به یکی از شرایط مقرر در بندهای 4 گانه مذکور در ماده 18 ، استناد نموده و علت صدور حکم به میزان بیشتر از حداقل مجازات مقرر قانونی را ذکر نماید ؛ در غیر این صورت ، مجازات انتظامی درجه 4 محکوم خواهد شد .

مراحل و نحوه اجرای حکم تعزیر

بر اساس اصل قانونی بودن جرم و مجازات ها ، صرفا افرادی را می توان به مجازات محکوم نمود که فعل یا ترک فعل آنها ، در قانون مجازات اسلامی ، جرم انگاری شده باشد و اعمال این مجازات ، میسر نیست ؛ مگر با رعایت اصول دادرسی کیفری . لذا مطلبی که در این قسمت ، قصد داریم مورد بررسی قرار دهیم ، آن است که مراحل و نحوه اجرای حکم تعزیر ، به چه صورت است ؟

در خصوص مراحل و نحوه اجرای احکام تعزیری ، گفتنی است که در ابتدای امر ، شاکی خصوصی ، می تواند با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ، نسبت به ارتکاب جرم ، طرح شکایت نماید و در واقع ، بسته به جرم ارتکابی ، یک متن شکواییه تنظیم و ثبت کند تا مورد رسیدگی قرار گیرد . البته ، رسیدگی به جرم تعزیری و صدور حکم تعزیری ، می تواند بر مبنای گزارش ضابطان قضایی نیز ، انجام گیرد.

در این مرحله ، وقوع جرم تعزیری ( جز در خصوص برخی از جرایم منافی عفت ) در دادسرا ، مورد رسیدگی مقدماتی قرار گرفته و در صورتی که با توجه به اسناد و مدارک موجود در پرونده ، ارتکاب جرم توسط متهم احراز گردد ، پرونده برای رسیدگی به دادگاه کیفری ارجاع شده و در غیر این صورت ، با صدور قرار منع تعقیب ، پرونده از دستور کار خارج می شود .

مراحل و نحوه اجرای حکم تعزیری اعم از حبس تعزیری یا شلاق تعزیری ، به این صورت است که قاضی دادگاه ، با ملاحظه پرونده ، پس از احراز شرایط و عناصر جرم که در قانون مجازات اسلامی ذکر شده است ، حکم به مجازات مرتکب صادر نموده و یا اینکه رای بر برائت صادر می نماید . در هر حال ، اگر حکم تعزیر توسط دادگاه صادر شود ، می بایست به صورت کامل ، اجرا شود .

مراحل اجرای حکم تعزیر ، به این صورت است که پس از قطعیت یافتن حکم صادره از دادگاه ، پرونده به شعبه اجرای احکام ، ارسال می شود و سپس ، در مواردی که جهت اجرای حکم ، نیاز به درخواست شاکی دارد ، با درخواست شاکی ، حکم تعزیر صادره از دادگاه ، اجرا می گردد . البته ، در مواردی همچون اجرای حکم شلاق تعزیری ، متهم ، نباید بیمار یا باردار بوده و یا در دوران عادت ماهیانه باشد .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص حکم تعزیر در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون حکم تعزیر پاسخ دهند .