در قانون آیین دادرسی کیفری، قیم اتفاقی به شخصی اطلاق می شود که به صورت موقت و در شرایط خاص برای حمایت از محجور (مانند صغیر یا مجنون) در امور کیفری تعیین می گردد. شرایط و نحوه تعیین قیم اتفاقی به این صورت است که در صورت عدم دسترسی به ولی یا قیم قانونی، دادگاه می تواند با رعایت مصلحت محجور، فردی را به عنوان قیم موقت انتخاب کند.

قانون آیین دادرسی کیفری برای حمایت از افراد محجور در مواقع ضروری، سازوکار خاصی تحت عنوان قیم اتفاقی پیش بینی کرده است. این نهاد حقوقی زمانی فعال می شود که محجور در یک پرونده کیفری حضور داشته باشد، اما به دلایلی مانند فقدان قیم قانونی یا عدم دسترسی به او، نیاز به نماینده حقوقی احساس شود. شرایط و نحوه تعیین قیم اتفاقی به گونه ای طراحی شده که دادگاه می تواند با بررسی فوری صلاحیت های فردی مانند سلامت روان، توانایی مدیریت و صلاحیت اخلاقی، شخص مناسبی را به صورت موقت به این سمت منصوب نماید. 

اهمیت نهاد قیم اتفاقی در نظام قضایی کشور را نمی توان نادیده گرفت، چرا که این مکانیزم تضمین کننده حقوق بنیادین افراد محجور در فرآیندهای کیفری است. در غیاب این نهاد، ممکن است محجوران به ویژه در پرونده های مهم کیفری که مستقیما به سرنوشت آنها مربوط می شود، با خلا حمایتی مواجه شوند. قانونگذار با پیش بینی شرایط و نحوه تعیین قیم اتفاقی، از یک سو مانع تضییع حقوق این قشر آسیب پذیر شده و از سوی دیگر، به حفظ سلامت فرآیند دادرسی کمک می کند. 

از این رو، در ادامه مقاله حاضر، پس از پاسخ به این پرسش که قیم اتفاقی کیست و شرایط و موارد نصب آن چه می باشد؛ به نحوه نصب و تعیین این نوع قیم پرداخته شده است. سپس در خصوص وظایف و اختیارات قیم اتفاقی صحبت خواهد شد و در انتها موارد عزل و قانون قیم اتفاقی ارائه خواهیم شد. 

نحوه نصب و تعیین قیم اتفاقی

بنابر ماده 1207 قانون مدنی، اشخاص سفیه، مجنون و صغیر از تصرف در اموال و حقوق مالی خود منع شده اند. به همین منظور و برای سر و سامان دادن به امور حقوقی محجور، در درجه اول، پدر و جد پدری، سپس، وصی و در نهایت، قیم مسئول می باشند. بنابراین، قیم کسی است که در صورت عدم وجود پدر یا جد پدری و یا وصی، از سوی مقامات ذی صلاح قضایی برای اداره امور اشخاص محجور تعیین می گردد.

به موجب ماده 1235 قانون مدنی،"مواظبت شخص مولی‌ علیه و نمایندگی قانونی او در کلیه امور مربوطه به اموال و حقوق مالی او با قیم است." بنابراین، قیم می تواند در حدود اذن داده شده، به دخالت در امور محجور بپردازد. یکی از انواع قیم ها، قیم اتفاقی می باشد که در زمان و شرایط خاصی از جانب قانون گذار وضع گردیده و می بایست به امور محجور رسیدگی نماید.

در این میان ممکن است که این سوال در ذهن افراد ایجاد شود که قیم اتفاقی کیست و به چه منظوری نصب می گردد. به همین دلیل، در این بخش از مقاله، به بیان تعریف و مفهوم اصطلاح قیم اتفاقی پرداخته شده است. در رابطه با پاسخ به این پرسش، لازم است که به قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی ‌مصوب سال 1316 اشاره نمود.

مطابق با ماده واحده این قانون، در مواردی که تعقیب جرم موقوف به شکایت متضرر از جرم می باشد، اگر متضرر از جرم صغیر باشد و ولی یا قیم نداشته، دادستان مکلف است موافق قانون برای صغیر قیم معین کند. هر گاه تعیین قیم موجب فوت وقت یا توجه ضرر و زیان نسبت به صغیر باشد، تا تعیین قیم‌، مدعی العموم به طور موقت کسی را به عنوان قیم اتفاقی تعیین می نماید.

بنابراین قیم اتفاقی، نوعی قیم موقت است که به منظور جلوگیری از فوت وقت و وارد آمدن ضرر و زیان به صغیر، از جانب دادستان تعیین می شود. همانطور که در این تعریف مشاهده می شود، برای نصب قیم اتفاقی شرایط و ضوابط خاصی وجود دارد که در قسمت بعدی به آن پرداخته خواهد شد.

نحوه نصب و تعیین قیم اتفاقی

بنابر ماده 1207 قانون مدنی، اشخاص سفیه، مجنون و صغیر از تصرف در اموال و حقوق مالی خود منع شده اند. به همین منظور و برای سر و سامان دادن به امور حقوقی محجور، در درجه اول، پدر و جد پدری، سپس، وصی و در نهایت، قیم مسئول می باشند. بنابراین، قیم کسی است که در صورت عدم وجود پدر یا جد پدری و یا وصی، از سوی مقامات ذی صلاح قضایی برای اداره امور اشخاص محجور تعیین می گردد.

به موجب ماده 1235 قانون مدنی،"مواظبت شخص مولی‌ علیه و نمایندگی قانونی او در کلیه امور مربوطه به اموال و حقوق مالی او با قیم است." بنابراین، قیم می تواند در حدود اذن داده شده، به دخالت در امور محجور بپردازد. یکی از انواع قیم ها، قیم اتفاقی می باشد که در زمان و شرایط خاصی از جانب قانون گذار وضع گردیده و می بایست به امور محجور رسیدگی نماید.

در این میان ممکن است که این سوال در ذهن افراد ایجاد شود که قیم اتفاقی کیست و به چه منظوری نصب می گردد. به همین دلیل، در این بخش از مقاله، به بیان تعریف و مفهوم اصطلاح قیم اتفاقی پرداخته شده است. در رابطه با پاسخ به این پرسش، لازم است که به قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی ‌مصوب سال 1316 اشاره نمود.

مطابق با ماده واحده این قانون، در مواردی که تعقیب جرم موقوف به شکایت متضرر از جرم می باشد، اگر متضرر از جرم صغیر باشد و ولی یا قیم نداشته، دادستان مکلف است موافق قانون برای صغیر قیم معین کند. هر گاه تعیین قیم موجب فوت وقت یا توجه ضرر و زیان نسبت به صغیر باشد، تا تعیین قیم‌، مدعی العموم به طور موقت کسی را به عنوان قیم اتفاقی تعیین می نماید.

بنابراین قیم اتفاقی، نوعی قیم موقت است که به منظور جلوگیری از فوت وقت و وارد آمدن ضرر و زیان به صغیر، از جانب دادستان تعیین می شود. همانطور که در این تعریف مشاهده می شود، برای نصب قیم اتفاقی شرایط و ضوابط خاصی وجود دارد که در قسمت بعدی به آن پرداخته خواهد شد.

نحوه نصب و تعیین قیم اتفاقی

بنابر ماده 1207 قانون مدنی، اشخاص سفیه، مجنون و صغیر از تصرف در اموال و حقوق مالی خود منع شده اند. به همین منظور و برای سر و سامان دادن به امور حقوقی محجور، در درجه اول، پدر و جد پدری، سپس، وصی و در نهایت، قیم مسئول می باشند. بنابراین، قیم کسی است که در صورت عدم وجود پدر یا جد پدری و یا وصی، از سوی مقامات ذی صلاح قضایی برای اداره امور اشخاص محجور تعیین می گردد.

به موجب ماده 1235 قانون مدنی،"مواظبت شخص مولی‌ علیه و نمایندگی قانونی او در کلیه امور مربوطه به اموال و حقوق مالی او با قیم است." بنابراین، قیم می تواند در حدود اذن داده شده، به دخالت در امور محجور بپردازد. یکی از انواع قیم ها، قیم اتفاقی می باشد که در زمان و شرایط خاصی از جانب قانون گذار وضع گردیده و می بایست به امور محجور رسیدگی نماید.

در این میان ممکن است که این سوال در ذهن افراد ایجاد شود که قیم اتفاقی کیست و به چه منظوری نصب می گردد. به همین دلیل، در این بخش از مقاله، به بیان تعریف و مفهوم اصطلاح قیم اتفاقی پرداخته شده است. در رابطه با پاسخ به این پرسش، لازم است که به قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی ‌مصوب سال 1316 اشاره نمود.

مطابق با ماده واحده این قانون، در مواردی که تعقیب جرم موقوف به شکایت متضرر از جرم می باشد، اگر متضرر از جرم صغیر باشد و ولی یا قیم نداشته، دادستان مکلف است موافق قانون برای صغیر قیم معین کند. هر گاه تعیین قیم موجب فوت وقت یا توجه ضرر و زیان نسبت به صغیر باشد، تا تعیین قیم‌، مدعی العموم به طور موقت کسی را به عنوان قیم اتفاقی تعیین می نماید.

بنابراین قیم اتفاقی، نوعی قیم موقت است که به منظور جلوگیری از فوت وقت و وارد آمدن ضرر و زیان به صغیر، از جانب دادستان تعیین می شود. همانطور که در این تعریف مشاهده می شود، برای نصب قیم اتفاقی شرایط و ضوابط خاصی وجود دارد که در قسمت بعدی به آن پرداخته خواهد شد.

وظایف و اختیارات قیم اتفاقی

در قسمت های گذشته، پیرامون تعریف قیم اتفاقی، شرایط و موارد نصب این نوع قیم و همچنین، نحوه نصب و تعیین آن، توضیحاتی ارائه گردید و بیان شد که قیم، توسط دادستان و پس از احراز شرایط لازم، تعیین می گردد. در این بخش از مقاله به توضیح وظایف و اختیارات قیم اتفاقی پرداخته شده است.

یکی از وظایف و اختیارات قیم اتفاقی، این است که در مواردی که مصلحت صغیر اقتضا می نماید، دستور به اقامه تعقیب دهد. ماده واحده قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی در این خصوص بیان می دارد: «در مواقع ضرورت، قبل از تعیین قیم [دادستان] اقدامات فوری را که برای حفظ آثار و دلایل جرم و‌تعقیب آن لازم است دستور می دهد ولی ادامه تعقیب منوط است به اینکه قیم مصلحت صغیر را در تعقیب امر تشخیص کند و شکایت نماید.»

به جز مورد فوق، کلیه وظایف و اختیارات قیم اتفاقی، همانند وظایف و اختیارات قیم معمولی بوده و از این نظر تفاوتی میان آن ها وجود ندارد. وظایف و اختیارات قیم، به طور کلی شامل اداره اموال و دارایی محجور، پیگیری اموو قضایی وی و.... می باشد.

عزل قیم اتفاقی

عزل قیم اتفاقی، به این معنی است که دادگاه، بنا به دادخواست عزل قیم از طرف ذی نفع، محجور یا دادستان و...، قیم را از سمت قیمومیت، به دلیل از دست دادن برخی صفات یا انجام برخی امور، برکنار نماید. به جهت آشنایی علاقمندان در این بخش از مقاله، موارد عزل قیم اتفاقی بر اساس ماده 1231، 1239، 1243، 1244، 1248 و 1249 قانون مدنی، توضیح داده خواهد شد که به شرح زیر می باشد:

در صورتی که قیم اتفاقی خود تحت ولایت یا قیمومت شخص دیگری قرار گیرند.

در صورتی که قیم اتفاقی به علت ارتکاب جنایاتی مانند خیانت در امانت، کلاه برداری، اختلاس، هتک ناموس یا اعمال منافی عفت و... به موجب حکم قطعی دادگاه محکوم شود.

در مواردی که قیم اتفاقی ورشکسته شود، یا  معروف به فساد اخلاقی گردد و یا خود یا اقربا طبقه اول او دعوایی بر محجور داشته باشد.

هرگاه معلوم شود که قیم از روی عمد و با سوء نیت، مالی را که متعلق به صغیر بوده، جزو صورت دارایی او قید نکرده و یا باعث شده است که آن مال ‌در صورت مزبور قید نشود.

قیم، پس از اعلام دادستان، برای ارائه تضمین، نزد مدعی العموم، حاضر نشود.

اگر معلوم شود که قیم فاقد صفت امانت بوده و یا این صفت از او سلب شود.

اگر قیم به علتی غیر از علل فوق، محکوم به حبس شود و بدین جهت نتواند امور مالی مولی ‌علیه را اداره کند.

اگر عدم لیاقت یا توانایی قیم در اداره اموال مولی‌ علیه معلوم شود.

اگر قیم مجنون یا فاقد رشد گردد.

به موجب ماده 1254 قانون مدنی، خروج از قیمومت را ممکن است خود مولی علیه یا هر شخص ذی نفع دیگری تقاضا نماید. تقاضانامه ممکن است به طور مستقیم یا توسط دادستان حوزه ای که مولی علیه در آنجا سکونت دارد، یا نماینده او، به دادگاه مدنی خاص همان حوزه داده شود.

قانون قیم اتفاقی

به منظور حمایت از حقوق افراد صغیر، در هنگام مطرح شدن پرونده های قضایی، قانون گذار قانونی را تحت عنوان قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی ‌در سال 1316 تصویب نمود. به منظور آشنایی متقاضیان با این قانون، در این قسمت از مقاله، به توضیح قانون قیم اتفاقی پرداخته شده است.

قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی تنها دارای یک ماده واحده می باشد که به این شرح است: « در مواردی که تعقیب جرم موقوف به شکایت متضرر از جرم است، اگر متضرر از جرم صغیر باشد و ولی یا قیم ندارد مدعی‌ العموم‌ مکلف است موافق قانون برای صغیر قیم معین کند و هر گاه تعیین قیم موجب فوت وقت یا توجه ضرر و زیان نسبت به صغیر باشد تا تعیین قیم‌ مدعی‌ العموم موقتا کسی را به عنوان قیم اتفاقی تعیین مینماید.

در مواقع ضرورت قبل از تعیین قیم اقدامات فوری را که برای حفظ آثار و دلایل جرم و‌ تعقیب آن لازم است دستور میدهد ولی ادامه تعقیب منوط است به اینکه قیم مصلحت صغیر را در تعقیب امر تشخیص کند و شکایت نماید. ‌در مواردی که صغیر ولی یا قیم دارد و ولی یا قیم او شخصا مرتکب عمل شده و یا مداخله در جرم داشته و موافق قانون مدنی قیم اتفاقی هنوز معین نشده است نیز به همین ترتیب عمل خواهد شد و اگر قیم اتفاقی تعیین شده وظیفه اقدام بر عهده او است.»

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد قیم اتفاقی در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون قیم اتفاقی پاسخ دهند.