قیم اتفاقی

قیم اتفاقی، نوعی قیم موقت است که به منظور جلوگیری از فوت وقت و وارد آمدن ضرر و زیان به صغیر، از جانب دادستان، بر طبق قانون تعیین می شود. نحوه تعیین این نوع قیم، به این صورت است که پس از وجود و احراز شرایط نصب قیم اتفاقی، نظیر صغیر بودن متضرر و تعقیب جرم به شکایت وی، این قیم توسط دادستان نصب می گردد.

یکی از اصطلاحاتی که در علم حقوق بسیار مورد استفاده قرار می گیرد، اصطلاح محجور می باشد. محجور به طور کلی، به معنای کسی است که از برخی تصرفات و اعمال حقوقی منع شده باشد. بنابر ماده 1207 قانون مدنی، افراد سفیه، صغیر و مجنون، محجور تلقی می گردند. در برخی مواقع که شخص محجور، فاقد پدر یا جد پدری و یا وصی می باشد که اموال و امور او را اداره کند، برای او قیم تعیین می گردد. قیم انواع مختلفی داشته که یکی از آن ها، قیم اتفاقی می باشد.

یکی از سوالات پر تکرار در این زمینه این است که قیم اتفاقی کیست و چه شرایط و مواردی برای نصب آن وجود دارد. از طرف دیگر؛ قیم اتفاقی دارای یک سری وظایف و اختیارات مختص به خود می باشد که این امر، به نوبه خود، بر اهمیت اطلاع از جزئیات نصب قیم اتفاقی می افزاید.

از این رو، در ادامه مقاله حاضر، قصد داریم، پس از پاسخ به این پرسش که قیم اتفاقی کیست و شرایط و موارد نصب آن چه می باشد؛ به نحوه نصب و تعیین این نوع قیم بپردازیم. سپس در خصوص وظایف و اختیارات قیم اتفاقی صحبت خواهیم کرد و در انتها موارد عزل و قانون قیم اتفاقی را ارائه خواهیم نمود. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

قیم اتفاقی کیست

بنابر ماده 1207 قانون مدنی، اشخاص سفیه، مجنون و صغیر از تصرف در اموال و حقوق مالی خود منع شده اند. به همین منظور و برای سر و سامان دادن به امور حقوقی محجور، در درجه اول، پدر و جد پدری، سپس، وصی و در نهایت، قیم مسئول می باشند. بنابراین، قیم کسی است که در صورت عدم وجود پدر یا جد پدری و یا وصی، از سوی مقامات ذی صلاح قضایی برای اداره امور اشخاص محجور تعیین می گردد.

به موجب ماده 1235 قانون مدنی،"مواظبت شخص مولی‌ علیه و نمایندگی قانونی او در کلیه امور مربوطه به اموال و حقوق مالی او با قیم است." بنابراین، قیم می تواند در حدود اذن داده شده، به دخالت در امور محجور بپردازد. یکی از انواع قیم ها، قیم اتفاقی می باشد که در زمان و شرایط خاصی از جانب قانون گذار وضع گردیده و می بایست به امور محجور رسیدگی نماید.

در این میان ممکن است که این سوال در ذهن افراد ایجاد شود که قیم اتفاقی کیست و به چه منظوری نصب می گردد. به همین دلیل، در این بخش از مقاله، به بیان تعریف و مفهوم اصطلاح قیم اتفاقی پرداخته شده است. در رابطه با پاسخ به این پرسش، لازم است که به قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی ‌مصوب سال 1316 اشاره نمود.

مطابق با ماده واحده این قانون، در مواردی که تعقیب جرم موقوف به شکایت متضرر از جرم می باشد، اگر متضرر از جرم صغیر باشد و ولی یا قیم نداشته، دادستان مکلف است موافق قانون برای صغیر قیم معین کند. هر گاه تعیین قیم موجب فوت وقت یا توجه ضرر و زیان نسبت به صغیر باشد، تا تعیین قیم‌، مدعی العموم به طور موقت کسی را به عنوان قیم اتفاقی تعیین می نماید.

بنابراین قیم اتفاقی، نوعی قیم موقت است که به منظور جلوگیری از فوت وقت و وارد آمدن ضرر و زیان به صغیر، از جانب دادستان تعیین می شود. همانطور که در این تعریف مشاهده می شود، برای نصب قیم اتفاقی شرایط و ضوابط خاصی وجود دارد که در قسمت بعدی به آن پرداخته خواهد شد.

شرایط و موارد نصب قیم اتفاقی

در قسمت گذشته، به سوال قیم اتفاقی کیست، پاسخ داده و بیان نمودیم که قیم اتفاقی، نوعی قیم موقت است که به منظور جلوگیری از فوت وقت و وارد آمدن ضرر و زیان به صغیر، از جانب دادستان تعیین می شود. برای نصب قیم موقت، می بایست شرایط و ضوابط خاصی وجود داشته، تا دادگاه بتواند به نصب این نوع قیم اقدام نماید. به منظور آشنایی علاقمندان، در این قسمت، به شرایط و موارد نصب قیم اتفاقی بر اساس ماده واحده قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی پرداخته شده که به شرح زیر می باشد:

تعقیب جرم موقوف به شکایت متضرر از جرم باشد.

 متضرر از جرم صغیر باشد.

صغیر مذکور، ولی، وصی یا قیم نداشته باشد.

تعیین قیم، موجب فوت وقت یا وارد آمدن ضرر و زیان نسبت به صغیر گردد.

همچنین، در مواردی که صغیر ولی یا قیم داشته و ولی یا قیم او شخصا مرتکب عمل شده و یا مداخله در جرم داشته و موافق قانون مدنی، هنوز قیم اتفاقی معین‌ نشده است نیز، به همین ترتیب عمل خواهد شد و برای صغیر، قیم اتفاقی معین خواهد گردید. اگر قیم اتفاقی تعیین شده وظیفه اقدام بر عهده او است.

نحوه نصب و تعیین قیم اتفاقی

در حقوق، به شخصی که از طرف دادگاه و با تقاضای دادستان برای حمایت از افراد محجور مانند مراقبت از او و نیز اداره اموالش تعیین می گردد، قیم گفته می شود که این قیم انواع مختلفی داشته، که یکی از موارد آن، قیم اتفاقی می باشد. در این بخش از مقاله، قصد داریم که به بیان نحوه نصب و تعیین قیم اتفاقی به موجب ماده 1 قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی بپردازیم.

نحوه نصب و تعیین قیم اتفاقی، به این صورت است که مدعی العموم یا همان دادستان، پس از احراز شرایط لازم و وجود ضوابط مذکور، برای صغیر، قیم اتفاقی نصب می کند. بنابراین، نصب و تعیین قیم اتفاقی بر عهده دادستان بوده و وی مکلف است که برای حفظ حقوق صغیر و اداره امور وی قیم نصب نماید.

با توجه به مطالب فوق، می توان بیان نمود که نحوه نصب و تعیین قیم اتفاقی، نیز همانند انواع دیگر نصب قیم بوده و به وسیله دادستان معین می گردد. به این منظور باید در ابتدا؛ دادگاه حکم به حجر، نسبت به افرادی که معرفی شده اند، داده و سپس اگر صغیر، شرایط نصب قیم اتفاقی را داشت، دادستان برای او قیم اتفاقی تعیین می کند. سپس قیم، بعد از ابلاغ به او، قبول یا عدم قبول قیمومت خود را به دادستان اطلاع می دهد. در صورت عدم اطلاع در مهلت معین شده (معمولا سه روز) دادستان شخص دیگری را برای این امر تعیین می کند‌.

وظایف و اختیارات قیم اتفاقی

در قسمت های گذشته، پیرامون تعریف قیم اتفاقی، شرایط و موارد نصب این نوع قیم و همچنین، نحوه نصب و تعیین آن، توضیحاتی ارائه گردید و بیان شد که قیم، توسط دادستان و پس از احراز شرایط لازم، تعیین می گردد. در این بخش از مقاله قصد داریم تا به توضیح وظایف و اختیارات قیم اتفاقی بپردازیم.

یکی از وظایف و اختیارات قیم اتفاقی، این است که در مواردی که مصلحت صغیر اقتضا می نماید، دستور به اقامه تعقیب دهد. ماده واحده قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی در این خصوص بیان می دارد: «در مواقع ضرورت، قبل از تعیین قیم [دادستان] اقدامات فوری را که برای حفظ آثار و دلایل جرم و‌تعقیب آن لازم است دستور می دهد ولی ادامه تعقیب منوط است به اینکه قیم مصلحت صغیر را در تعقیب امر تشخیص کند و شکایت نماید.»

به جز مورد فوق، کلیه وظایف و اختیارات قیم اتفاقی، همانند وظایف و اختیارات قیم معمولی بوده و از این نظر تفاوتی میان آن ها وجود ندارد. وظایف و اختیارات قیم، به طور کلی شامل اداره اموال و دارایی محجور، پیگیری اموو قضایی وی و.... می باشد.

عزل قیم اتفاقی

عزل قیم اتفاقی، به این معنی است که دادگاه، بنا به دادخواست عزل قیم از طرف ذی نفع، محجور یا دادستان و...، قیم را از سمت قیمومیت، به دلیل از دست دادن برخی صفات یا انجام برخی امور، برکنار نماید. به جهت آشنایی علاقمندان در این بخش از مقاله، موارد عزل قیم اتفاقی بر اساس ماده 1231، 1239، 1243، 1244، 1248 و 1249 قانون مدنی، توضیح داده خواهد شد که به شرح زیر می باشد:

در صورتی که قیم اتفاقی خود تحت ولایت یا قیمومت شخص دیگری قرار گیرند.

در صورتی که قیم اتفاقی به علت ارتکاب جنایاتی مانند خیانت در امانت، کلاه برداری، اختلاس، هتک ناموس یا اعمال منافی عفت و... به موجب حکم قطعی دادگاه محکوم شود.

در مواردی که قیم اتفاقی ورشکسته شود، یا  معروف به فساد اخلاقی گردد و یا خود یا اقربا طبقه اول او دعوایی بر محجور داشته باشد.

هرگاه معلوم شود که قیم از روی عمد و با سوء نیت، مالی را که متعلق به صغیر بوده، جزو صورت دارایی او قید نکرده و یا باعث شده است که آن مال ‌در صورت مزبور قید نشود.

قیم، پس از اعلام دادستان، برای ارائه تضمین، نزد مدعی العموم، حاضر نشود.

اگر معلوم شود که قیم فاقد صفت امانت بوده و یا این صفت از او سلب شود.

اگر قیم به علتی غیر از علل فوق، محکوم به حبس شود و بدین جهت نتواند امور مالی مولی ‌علیه را اداره کند.

اگر عدم لیاقت یا توانایی قیم در اداره اموال مولی‌ علیه معلوم شود.

اگر قیم مجنون یا فاقد رشد گردد.

به موجب ماده 1254 قانون مدنی، خروج از قیمومت را ممکن است خود مولی علیه یا هر شخص ذی نفع دیگری تقاضا نماید. تقاضانامه ممکن است به طور مستقیم یا توسط دادستان حوزه ای که مولی علیه در آنجا سکونت دارد، یا نماینده او، به دادگاه مدنی خاص همان حوزه داده شود.

قانون قیم اتفاقی

به منظور حمایت از حقوق افراد صغیر، در هنگام مطرح شدن پرونده های قضایی، قانون گذار قانونی را تحت عنوان قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی ‌در سال 1316 تصویب نمود. به منظور آشنایی متقاضیان با این قانون، در این قسمت از مقاله، به توضیح قانون قیم اتفاقی پرداخته شده است.

قانون راجع به تعیین قیم اتفاقی تنها دارای یک ماده واحده می باشد که به این شرح است: « در مواردی که تعقیب جرم موقوف به شکایت متضرر از جرم است، اگر متضرر از جرم صغیر باشد و ولی یا قیم ندارد مدعی‌ العموم‌ مکلف است موافق قانون برای صغیر قیم معین کند و هر گاه تعیین قیم موجب فوت وقت یا توجه ضرر و زیان نسبت به صغیر باشد تا تعیین قیم‌ مدعی‌ العموم موقتا کسی را به عنوان قیم اتفاقی تعیین مینماید.

در مواقع ضرورت قبل از تعیین قیم اقدامات فوری را که برای حفظ آثار و دلایل جرم و‌ تعقیب آن لازم است دستور میدهد ولی ادامه تعقیب منوط است به اینکه قیم مصلحت صغیر را در تعقیب امر تشخیص کند و شکایت نماید. ‌در مواردی که صغیر ولی یا قیم دارد و ولی یا قیم او شخصا مرتکب عمل شده و یا مداخله در جرم داشته و موافق قانون مدنی قیم اتفاقی هنوز معین نشده است نیز به همین ترتیب عمل خواهد شد و اگر قیم اتفاقی تعیین شده وظیفه اقدام بر عهده او است.»

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرایط و نحوه تعیین قیم اتفاقی در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط و نحوه تعیین قیم اتفاقی پاسخ دهند.