اوراق مالی اسلامی صکوک

اوراق مالی اسلامی صکوک، اوراق بهاداری هستند که بر اساس یکی از عقود مورد تایید اسلام و در راستای تحقق بانکداری اسلامی در کشور های مسلمان منتشر شده و دارنده اوراق به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه ای از دارایی ها و منافع حاصل از آن ها خواهد شد.

با توجه به ربوی بودن اکثر ابزار های تامین مالی، کشور های اسلامی تصمیم گرفتند تا ابزاری در بازار سرمایه طراحی کنند که سودی مورد قبول شرع اسلام داشته باشد و بر پایه عقود اسلامی بنا شده باشد در نتیجه اوراق مالی اسلامی صکوک پدید آمدند.

با توجه به تنوع اوراق مالی اسلامی صکوک و شرایط مختلفی که خرید این اوراق دارد، مهم است تا سرمایه گذاران از جزئیات مربوط به این اوراق مطلع بوده و با دید باز تر و اطلاعات کامل تر اقدام به خرید اوراق مورد نظر خود و کسب سود نمایند.

در این مقاله به پرسش اوراق مالی اسلامی صکوک چیست پاسخ داده خواهد شد و انواع این اوراق و نحوه انتشار آن ها بررسی خواهد شد. در نهایت تفاوت اوراق مالی اسلامی صکوک با اوراق قرضه و مزایای این اوراق توضیح داده خواهد شد تا خوانندگان اطلاعات جامعی در این حوزه کسب کنند.

اوراق مالی اسلامی صکوک چیست؟

در مواقع بسیاری برای اجرای طرح های اقتصادی دولتی و خصوصی نیاز به تامین مالی از محل جمع آوری سرمایه های خرد مردم است. به غیر از دریافت وام بانکی و اوراق گام برای انجام این امر دولت ها در ابتدا اقدام به انتشار اوراق قرضه کردند که مبلغ این اوراق در زمان سر رسید به همراه سود مشخص شده آن در فواصل از پیش تعیین شده به دارندگان پرداخت می شد. 

پس از اوراق قرضه، اوراق مشارکت طراحی شدند که برای اجرای پروژه های بزرگ دولتی منتشر شده و افراد می توانستند با خرید این اوراق از سود تضمین شده آن استفاده کنند. اما امکان انتشار اوراق مشارکت برای خرید دارایی یا تامین مالی شرکت های سهامی فراهم نبود در نتیجه نیاز به ابزاری برای انواع تامین مالی در جامعه احساس می شد.

از آن جا که اوراق قرضه مبتنی بر بهره بود و در شریعت اسلام این بهره به عنوان ربا در نظر گرفته شده و حرام بود، اوراق مالی اسلامی صکوک طراحی شدند. در پاسخ به سوال "اوراق مالی اسلامی صکوک چیست؟" باید گفت صکوک اوراق بهادار با ارزش یکسانی هستند که دارندگان آن به صورت مشاع مالک یک یا چند دارایی و منافع حاصل از آن خواهند بود. 

انواع اوراق مالی اسلامی صکوک

اوراق مالی اسلامی منتشر شده بر اساس عقود اسلامی انواع مختلفی داشته و هر کدام از آن ها کاربرد خاص خود را دارد. انواع اوراق مالی اسلامی صکوک عبارتند از:

اوراق قرض الحسنه: اوراقی هستند که شامل بهره نبوده و دارنده اوراق مبلغی را به انتشار دهنده وام می دهد و در پایان سر رسید به اندازه همان مبلغ را دریافت می کند.

اوراق وقفی: اوراق بهادار با نام هستند که با ارزش اسمی مشخص و برای مدت معینی (زمان احداث پروژه) منتشر شده و افرادی که قصد شرکت در پروژه های عام المنفعه را دارند از آن استفاده می کنند.

اوراق صکوک اجاره: این اوراق مبتنی بر عقد اجاره هستند و دارندگان آن در مورد اجاره دارایی که اوراق برای آن منتشر شده است به صورت مشاع مالکیت دارند. این اوراق مبتنی بر سود معین و ثابت است.

اوراق مرابحه: این اوراق بهادار بر اساس عقد مرابحه و با بازدهی ثابت و قابلیت معامله در بازار های ثانویه منتشر می شوند و دارندگان آن به صورت مشاع مالک دارایی مالی تامین شده هستند.

اوراق استصناع: اوراقی با ارزش یکسان هستند که به منظور تجمیع وجوه لازم برای ساخت کالایی منتشر می شوند که تحت تملک دارنده صکوک است.

اوراق سلف: سلف از انواع بیع بوده و به معنی پیش خرید یک کالا یا خدمات است. هنگامی که اشخاص تولید یا ارائه کالا یا خدماتی را مد نظر قرار می دهند با انتشار اوراق سلف می توانند به تامین مالی بپردازند.

اوراق منفعت: اوراق بهاداری هستند که نشان دهنده مالکیت دارنده بر بخشی از خدمات یا منافع آینده یک کالای با دوام هستند که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی واگذار شده است.

اوراق جعاله: این اوراق در بر دارنده مالکیت مشاع نتیجه خدمتی است که بر اساس قرارداد جعاله، انجام و تحویل آن تعهد شده است. نتیجه خدمت می تواند امتیاز مالی یا دارایی فیزیکی باشد.

اوراق مشارکت: سندی است گویای مالکیت دارنده اوراق بر بخشی از دارایی حقیقی متعلق به دولت، شرکت های تعاونی و یا خصوصی و تا زمان سر رسید هرگونه تغییر قیمت دارایی متوجه دارنده اوراق است.

اوراق مضاربه: ناشر این اوراق وجوه سرمایه گذاران را جمع آوری کرده و در اختیار بانی برای به کارگیری آن در فعالیت های سود آور اقتصادی قرار می دهد. در نهایت سود حاصله بر اساس نسبت های درج شده بر روی اوراق میان بانی و صاحبان اوراق تقسیم می شود.

اوراق مضارعه: ناشر با جمع آوری وجوه سرمایه گذاران از طریق این اوراق، زمین های قابل زراعت خریداری کرده و به کشاورزان واگذار می کند تا روی آن زراعت انجام داده و در نهایت محصول به دست آمده تقسیم می شود.

اوراق مساقات: ناشر با واگذاری این اوراق، باغات قابل بهره برداری را خریداری کرده و به وکالت از دارندگان اوراق این باغات را به باغبانان اجاره می دهد و در پایان محصول به دست آمده را تقسیم می کنند.

نحوه انتشار اوراق مالی اسلامی صکوک

در شرایطی که درآمد های عمومی به هر دلیل کفاف هزینه های عمومی دولت را ندهد، دولت مجاز به استفاده از سایر دارایی های مالی و سرمایه ای خود است. در چنین شرایطی است که انتشار اوراق مالی اسلامی صکوک و در راس آن اوراق مشارکت مطرح می شود. طی سال های اخیر حجم انتشار اوراق مالی اسلامی صکوک از سوی دولت به شدت افزایش یافته است.

نحوه انتشار اوراق مالی اسلامی صکوک به این صورت است که در جهت مشارکت عموم مردم در طرح های عمرانی و تولیدی انتفاعی، این اوراق به تشخیص مراجع ذی صلاح منتشر شده و با هدف کسب سود در آینده از سوی مردم خریداری می شود. اوراق مالی اسلامی کارکرد های متنوعی داشته و به منظور بهبود سطح رفاه هموطنان و تامین مالی بنگاه های مختلف اقتصادی ارائه می شود.

تفاوت اوراق مالی اسلامی صکوک با اوراق قرضه

اوراق مالی اسلامی صکوک و اوراق قرضه تفاوت های عمده و بنیادینی با یکدیگر دارند. از جمله تفاوت اوراق مالی اسلامی صکوک با اوراق قرضه می توان به این نکته اشاره کرد که اوراق مالی اسلامی بیانگر مالکیت مشاع یک دارایی هستند در حالی که اوراق قرضه حالت وام داشته و نرخ بهره معینی دارد که مصداق پرداخت ربا است.

تفاوت بعدی در پشتوانه اوراق مالی اسلامی صکوک است که باید از نظر اسلام شرعی و مجاز باشد اما پشتوانه اوراق قرضه می تواند از موارد غیر شرعی مانند اموالی باشد که از راه های غیر حلال به دست آمده باشد. تفاوت دیگر در اعتبار این اوراق است که درمورد اوراق قرضه، اعتبار به ناشر آن بستگی دارد در حالی که در اوراق مالی اسلامی صکوک، اعتبار اوراق به پشتوانه آن مربوط است.

می توان گفت فروش اوراق مالی اسلامی صکوک در بازار ثانویه در واقع فروش مالکیت یک دارایی است در حالی که فروش اوراق قرضه، فروش بدهی است و تفاوت آخر اینکه در اوراق مالی اسلامی صکوک امکان افزایش ارزش پشتوانه دارایی و در نتیجه افزایش ارزش اوراق وجود دارد در حالی که در اوراق قرضه امکان افزایش ارزش بدهی وجود ندارد.

مزایای اوراق مالی اسلامی صکوک

اوراق مالی اسلامی صکوک به عنوان ابزاری برای اصلاح مشکلات اوراق قرضه مطرح شد. به عقیده برخی از صاحب نظران اوراق صکوک پل ارتباط میان بازار پول و سرمایه است. برخی از مزایای اوراق مالی اسلامی صکوک عبارتند از:

افزایش نقدینگی بانی یا فردی که به تامین مالی نیاز دارد

جایگزین شدن وجوه نقد به جای دارایی های غیر نقد یا با نقدینگی پایین در ترازنامه

امکان استفاده بانی از دارایی ها با وجود جدا شدن بخشی از دارایی های شرکت در اثر انتشار اوراق

انتشار اوراق مالی اسلامی صکوک با پشتوانه دارایی است در نتیجه ریسک کمتری دارد

کمک به توسعه بازار سرمایه با امکان تبدیل دارایی ها به اوراق بهادار

همانطور که توضیح داده شد این اوراق در مقایسه با سایر اوراق بهادار در بر دارنده مزایایی است ضمن اینکه سود کسب شده از طریق این اوراق شرعی بوده و در عین حال به رشد و پویایی بازار سرمایه طبق اصول سرمایه گذاری در کشور هم کمک می کند. بنابراین افراد از طریق خرید این اوراق می توانند سود مناسبی از راه مورد قبول و با ریسک پایین دریافت کنند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد خرید و انواع اوراق مالی اسلامی صکوک در کانال تلگرام سرمایه گذاری عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره سرمایه گذاری تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون خرید و انواع اوراق مالی اسلامی صکوک پاسخ دهند.