دعاوی عینی

هر دعوایی که موضوع آن، پیرامون مالکیت نسبت به عین و منفعت، حق انتفاع، حق ارتفاق و به طور کلی، حق عینی باشد، دعوای عینی محسوب می گردد و از جمله تفاوت دعاوی عینی با دعاوی شخصی، در این است که ماهیت موضوع دعوای عینی، مال بوده اما، ماهیت موضوع دعوای شخصی، تعهدات.

از منظر قانونی، هنگامی که حقی از افراد، مورد تضییع قرار می گیرد یا خود را نسبت به یک حق، ذی نفع می دانند، می توانند با ثبت دادخواست، نسبت به موضوع مورد نظر خود، اقامه دعوا کرده و از مرجع صالح، تقاضای رسیدگی و صدور حکم، داشته باشند. 

دعاوی ای که در دادگاه ها اقامه می شود را می توان به انواع مختلفی، تقسیم بندی کرد. تقسیم دعاوی مختلف، سبب به وجود آمدن آثاری می گردد که حائز اهمیت فراوانی است. یکی از مهمترین انواع دعاوی، دعوای عینی بوده که صرفا، نسبت به موضوعات بخصوصی، قابل طرح است و قواعد مخصوص به خود را دارد.

از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم، توضیح دهیم که مقصود از دعاوی عینی چیست، انواع دعوای عینی در قانون آیین دادرسی مدنی کدام است و ثمره تفکیک دعاوی عینی چه می باشد؛ سپس، در آخر، در خصوص تفاوت این دعوا با دعوای شخصی، صحبت کنیم.

دعوای عینی

بر اساس قانون، دعاوی را با توجه به ماهیت حق مورد اجرا، می توان به دعوای عینی، شخصی یا همان دینی و مختلط تقسیم نمود. در این مقاله و در تیتر حاضر، قصد داریم به بررسی این پرسش حقوقی بپردازیم که مقصود از دعاوی عینی چیست؟ 

در پاسخ به پرسش مطروحه باید گفت، مقصود از دعاوی عینی، دعاوی هستند که ماهیت حق موضوع آن، از جمله حقوقی باشد که برای اشخاص، نسبت به عین خارجی وجود دارد و بی واسطه و مستقیم، قابل اعمال هستند.

 با توجه به ماده 29 قانون مدنی که مقرر می دارد: "ممکن است اشخاص نسبت به اموال علاقه‌ های ذیل را دارا باشند: مالکیت (‌اعم از عین یا منفعت)؛ حق انتفاع؛ حق ارتفاق به ملک غیر"، حقوق اشخاص، نسبت به عین خارجی، اعم است از حق مالکیت نسبت به عین و منفعت، حق انتفاع و حق ارتفاق نسبت به ملک دیگری.

بنابراین، هر دعوایی که موضوع آن، پیرامون مالکیت، نسبت به عین و منفعت، حق انتفاع، حق ارتفاق و... باشد، دعوای عینی محسوب می گردد و خواهان آن باید، پس از ثبت دادخواست، از دادگاه صالح، پیرامون آن، تقاضای رسیدگی و صدور حکم را داشته باشد.

انواع دعاوی عینی در آیین دادرسی مدنی

پس از توضیح در این باره که دعاوی عینی چیست، در این بخش از مقاله، قصد داریم انواع دعاوی عینی در آیین دادرسی مدنی را مورد بررسی قرار دهیم. بر اساس ملاک تشخیص دعوای عینی که در آن ها، ماهیت حق موضوع دعوا، از جمله حقوقی است که برای اشخاص، نسبت به اعیان اموال حاصل می شود، از جمله انواع دعاوی عینی در آیین دادرسی مدنی موارد زیر هستند:

دعوای خلع ید که در آن، شخصی که مالک یک مال غیر منقول است و مال وی، بدون اجازه و با زور، در تصرف دیگری قرار گرفته، پس از اثبات مالکیت خود از دادگاه صالح، تقاضای صدور حکم بر رفع تصرف علیه متجاوز را دارد.

دعوای تخلیه ید که در آن، مالک، با ثبت دادخواست، از دادگاه می خواهد، در خصوص مستاجری که با توجه به سررسید قراردادش، از تخلیه مورد اجاره(اعم از منقول یا غیر منقول)، خودداری می کند، حکم تخلیه ید را صادر نماید.

دعاوی راجع به حق ارتفاق که زمانی مطرح می گردد که شخصی، در ملک دیگری، از حقوق ارتفاقی (حق عبور، حق مجری و...)، طبیعی، قراردادی یا تبعی، برخوردار است اما، بنا به دلایلی، نظیر مزاحمت یا تصرف، حق او، اجرا نشده و مورد تضییع، قرار گرفته باشد.

دعوای مزاحمت که زمانی مطرح می گردد که اعمال یک نفر، به صورت کلی یا جزئی، در اعمال متصرفانه یک در نفر در اموال غیر منقول خود یا حقی که در اموال غیر منقول دارد، اختلال ایجاد نماید.

دعوای ممانعت از حق که زمانی مطرح می گردد که فرد، نتواند از حق ارتفاق یا انتفاع خود در ملک دیگری، بهره مند گردد.

دعوای تصرف عدوانی که زمانی مطرح می گردد که متصرف سابق، مدعی است، شخصی با زور و به صورت غیر قانونی، بدون کسب اجازه، مال غیر منقول در تصرف او را از تصرفش، خارج کرده است. برای کسب اطلاعات در خصوص حقوق مالی، مطالعه مقاله زیر، در قسمت حتما بخوانید، پیشنهاد می گردد.

ثمره تفکیک دعاوی عینی

فایده مهم و ثمره تفکیک دعاوی عینی در خصوص شخصی است که می خواهیم علیه او اقامه دعوا نماییم. بنابراین، چون دعاوی عینی، تابع عین مال هستند، دعاوی عینی را می توان علیه هر شخصی که عین مال مورد نظر را در اختیار دارد اقامه کرد.

حتی حکمی که صادر شده را می توان علیه هر شخصی که عین مال، یعنی محکوم به را در اختیار دارد نیز اجرا کرد. در حالیکه به عنوان مثال، در دعاوی شخصی، حکم را تنها در مورد کسی می توان اجرا کرد که حق اصلی بر عهده او بوده است. 

ثمره دیگر تفکیک دعاوی عینی در مورد صلاحیت دادگاهی است که باید دعوا را در آن اقامه کرد. معمولا دادگاهی صلاحیت رسیدگی به دعاوی عینی را دارد که مال غیر منقول در حوزه آن قرار دارد. در ادامه، خواهیم گفت که تفاوت دعوای شخصی و دعاوی عینی چیست.

تفاوت دعوای عینی و شخصی

در قسمت های قبلی مقاله، توضیح دادیم که دعاوی عینی چیست، انواع دعاوی عینی کدام است و ثمره تفکیک این دعوا چه می باشد. در این بخش از مقاله، قصد داریم تفاوت دعوای عینی و شخصی را مورد بررسی قرار دهیم که به شرح زیر است:

ماهیت حق موضوع دعوای عینی، از جمله حقوقی است که برای اشخاص، نسبت به اموال حاصل می شود و به عبارتی، در دعاوی عینی، دعوا، مستقیما در خصوص یک مال مطرح می گردد.

ماهیت حق موضوع دعوای شخصی، دینی است، مانند الزام به ایفای تعهد و پرداخت دین؛ در واقع، در دعاوی شخصی، دعوا، در خصوص تعهد یا تعهدات یک یا چند شخص است.

مستفاد از ماده 317 قانون مدنی، دعوای عینی را می توان، علیه هر شخصی که مال در ید او است، مطرح کرد.

دعوای شخصی را صرفا می توان، علیه متعهد، ضامنین و یا نمایندگان قانونی او مطرح نمود نه شخص ثالث.

دادگاه صالح رسیدگی کننده به دعاوی عینی، جز در موارد استتثنا، دادگاه محل وقوع مال است.

دادگاه صالح رسیدگی کننده به دعاوی شخصی، جز در موارد استثنا، نظیر زمانی که افراد، محل معینی را برای طرح دعوا و رسیدگی مشخص کرده باشند، دادگاه محل اقامت خوانده دعوا خواهد بود. علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تفاوت حق عینی و دینی، می توانند نسبت به مطالعه مقاله زیر اقدام کنند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص دعاوی عینی و انواع آن در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون دعاوی عینی و انواع آن پاسخ دهند.