اصل 111 قانون اساسی

شرح و تفسیر متن اصل 111 قانون اساسی که در خصوص شرایط بعد از ناتوان شدن رهبری از انجام وظایف قانونی خود و اقداماتی که باید در این شرایط صورت گیرد تعیین تکلیف می نماید، این است که امکان برکناری رهبری از این سمت وجود داشته و مهم ترین نکته از نکات حقوقی اصل ۱۱۱ این بوده که تشخیص این امر، بر عهده خبرگان رهبری می باشد.

پس از انقلاب و برگزاری همه پرسی در دهم و یازدهم فروردین ماه سال هزار و سیصد و پنجاه و هشت، حکومت ایران، جمهوری اسلامی، تعیین شد و 98 درصد مردم، به این امر، رای مثبت دادند. این امر، در اولین اصل از اصول و سرفصل های قانون اساسی، مورد تصریح قرار گرفته است.

یکی از مهم ترین ارکان حکومت جمهوری اسلامی، رهبری است که در فصل هشتم قانون اساسی، تحت عنوان رهبر یا شورای رهبری، طی 6 اصل، در خصوص آن، تعیین تکلیف می گردد و از مهم ترین اصل ها در این 6 اصل، اصل 111 قانون اساسی بوده که در بردارنده شرح و تفسیر و نکات حقوقی مهمی پیرامون مساله رهبری می باشد.

از این رو، در مقاله حاضر، متن اصل ۱۱۱​ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ارائه شده و سپس، شرح و تفسیر این اصل، همچنین نکات حقوقی آن، مورد بررسی قرار گرفته و توضیح داده شده اند. علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در خصوص این موضوع می توانند، در ادامه مقاله، همراه ما باشند.

متن اصل ۱۱۱ قانون اساسی

قانون اساسی، از مهم ترین قوانین در جمهوری اسلامی ایران بوده که در آن، در خصوص موضوعات مهمی، اعم از حاکمیت و شیوه اعمال حکومت، همچنین، نحوه رابطه ای که حکومت باید با شهروندان داشته باشد و حقوق و تکالیف متقابل آن ها بحث شده است.

این قانون، دارای یکصد و هفتاد و هفت اصل و چهارده فصل می باشد که در فصل هشتم، تحت عنوان رهبر یا شورای رهبری، در متن اصل 111 خود، اصلاحی سال 1368، پیرامون شرایط بعد از ناتوان شدن رهبری از انجام وظایف قانونی خود و اقداماتی که باید در این شرایط صورت گیرد، تعیین تکلیف می نماید. 

با توجه به اهمیت این موضوع، لذا، در این تیتر، متن اصل ۱۱۱ قانون اساسی، ارائه خواهد شد و در تیترهای بعدی، شرح و تفسیر و نکات حقوقی متن اصل 111 قانون مذکور ذکر می گردد. متن اصل ۱۱۱ قانون اساسی، مقرر می دارد:

در ادامه، شرح و تفسیر متن اصل 111 قانون اساسی را خواهیم گفت و به مهم ترین نکات حقوقی ناشی از این اصل، اشاره خواهیم کرد. علاقمندان به اطلاعات بیشتر در خصوص وظایف رهبر، می توانند، نسبت به مطالعه مقاله زیر، اقدام نمایند.

شرح و تفسیر اصل 111 قانون اساسی

با توجه به متن اصل ۱۱۱ قانون اساسی که در تیتر قبلی، ارائه گردید، در این بخش از مقاله، شرح و تفسیر اصل 111، مورد بررسی قرار خواهد گرفت. لازم به یادآوری است که متن اصل 111، در خصوص شرایط بعد از فقدان رهبری، به علت، فوت، عزل، بیماری، کناره گیری و یا ناتوان شدن رهبری از انجام وظایف قانونی خود و اقداماتی که باید در این شرایط صورت گیرد، تعیین تکلیف می نماید.

با در نظر گرفتن متن اصل ۱۱۱ قانون اساسی، شرح و تفسیر آن از این قرار بوده که سمت رهبری، یک سمت لایزال و همیشگی نخواهد بود و چنانچه، شرایط مد نظر قانون گذار، در اصل 111، اتفاق افتاده و توسط اعضای مجلس خبرگان رهبری محرز گردند، رهبری، به طور موقت یا دائم، از سمت خود، برکنار خواهند شد. همچنین، فوت رهبری یا کناره گیری ایشان نیز می تواند، سبب از بین رفتن این سمت گردد.

با توجه به شرح و تفسیر اصل ۱۱۱ قانون اساسی، مستفاد از اصل 5 و 109 قانون اساسی، شرایطی که می توانند سبب برکناری رهبری، از این سمت گردند، عبارتند از: فوت، کناره گیری، بیماری، ناتوانی از انجام وظایف قانونی، همچنین، از دست دادن یکی از شرایطی که برای استمرار سمت رهبری برای یک فرد، ضروری هستند، یا احراز این امر که از ابتدا، رهبری، فاقد یک یا چند مورد از ویژگی های ضروری بوده است.

این ویژگی ها، مواردی نظیر عدالت، تقوی، آگاه بودن به زمان، شجاعت، مدیر و مدبر بودن، همچنین، داشتن صلاحیت علمی لازم برای فتوا در باب های مختلف فقهی، بینش صحیح سیاسی و اجتماعی، مدیریت و قدرت کافی برای رهبری امت اسلامی را در بر می گیرد.

نکات حقوقی اصل ۱۱۱ قانون اساسی

پس از ارائه متن و شرح و تفسیر اصل 111 قانون اساسی جمهوری اسلامی، در این بخش از مقاله، قصد داریم تا با در نظر گرفتن متن اصل مذکور، نکات حقوقی آن را مورد بررسی قرار دهیم. نکات حقوقی اصل ۱۱۱ قانون اساسی عبارتند از:

برکناری رهبری از این سمت، صرفا در صورت تشخیص خبرگانی است که اصل 108 این قانون، در خصوص نحوه انتخابات مجلس خبرگان رهبری و اعضای آن در دفعه اول و دفعات بعدی، تعیین تکلیف نموده است؛

رهبری، صرفا در صورت ناتوانی از انجام شرایط یا احراز فقدان (از ابتدا یا طی مرور زمان،) یکی از موارد مذکور در اصل 5 و 108 قانون اساسی، آن هم بعد از تشخیص خبرگان، برکنار خواهد شد؛ موارد مذکور در اصل 5 و 108، شامل اموری نظیر از دست دادن عدالت، تقوی، بینش صحیح سیاسی و اجتماعی و سایر موارد مندرج در اصول فوق الذکر می باشد؛

بعد از برکناری رهبری از سمت خود، به علت عزل، فوت یا کناره گیری، وظیفه تعیین رهبر جدید، با خبرگان رهبری خواهد بود؛

تعیین رهبر جدید توسط خبرگان، باید به صورت فوری باشد لکن، تا مادامی که رهبر جدید، معرفی شود، یک شورا، که اعضای آن، رئیس جمهور، رئیس قوه قضاییه و یکی از فقیهان شورای نگهبان منتخب مجمع تشخیص مصلحت نظام است، وظایف رهبری را به طور موقت به عهده می‌گیرند و تمامی وظایف را انجام می دهند؛ در صورت ناتوانی هریک از این اعضا، با حفظ اکثریت فقها، فرد دیگری به جای وی، انتخاب می گردد؛

شورای مذکور در پاراگراف قبل، در صورت ایجاد حادثه یا بیماری رهبری نیز، به طور موقت، عهده دار وظایف ایشان خواهند بود؛ 

علی رغم اینکه شورای متشکل از رئیس جمهور، رئیس قوه قضاییه و یکی از فقیهان شورای نگهبان منتخب مجمع تشخیص مصلحت نظام، می توانند همه وظایف رهبری را تا تعیین رهبر جدید، توسط مجلس خبرگان انجام دهند، اما در خصوص برخی وظایف که در ادامه ذکر می گردد، برای اقدام نیازمند تصویب سه چهارم اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام می باشند که این وظایف، عبارتند از: 

" تعیین سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام."

"فرمان همه‌پرسی."

 "اعلام جنگ و صلح و بسیج نیروها"

"عزل رئیس جمهور با در نظر گرفتن مصالح کشور پس از حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظایف قانونی، یا رای مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت وی بر اساس اصل هشتاد و نهم."

 "نصب و عزل و قبول استعفای رئیس ستاد مشترک؛ فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ فرماندهان عالی نیروهای نظامی و انتظامی."

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص نکات حقوقی اصل 111 قانون اساسی در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نکات حقوقی اصل ۱۱۱ قانون اساسی پاسخ دهند.