بطلان معامله

صغیر غیر ممیز یا مجنون بودن هر دو یا یکی از طرفین قرارداد و فقدان قصد، از جمله شرایط اعلام ابطال قرارداد می باشند که مراحل باطل شدن و نحوه بطلان معامله، با تشکیل حساب ثنا، تنظیم دادخواست آن با کمک نمونه دادخواست های موجود و ثبت آن از طریق دفاتر خدمات قضایی می باشد. بر خلاف بطلان، در ابطال، قرارداد صرفا از لحظه ابطال، فاقد اثر خواهد شد نه از ابتدا.

عقود، قراردادها و معاملات، از جمله مهم ترین و کاربردی ترین ابزار، برای ایجاد آثار حقوقی نظیر مالکیت، تعهد، دین و ... هستند و بخش مهمی از قانون مدنی، در خصوص آن ها و شرایط صحت و ایجاد اثر حقوقی شان، صحبت کرده و تعیین تکلیف نموده و از این رو باید، مطابق آنچه قانون گذار، تعیین تکلیف کرده، منعقد شوند.

یکی از ثمرات عدم رعایت قواعد انعقاد قراردادها و معاملات، ممکن است مواجه شدن طرفین با موردی مثل بطلان معامله باشد و همین امر، این ضرورت را ایجاب می نماید که از موارد بطلان معامله و شرایط اعلام ابطال قرارداد، آگاه بود و در صورت مواجه شدن با آن، بر اساس قواعد و مراحل قانونی، اقدام به اعلام بطلان قرارداد نمود.

از این رو، در مقاله حاضر، قصد داریم در خصوص شرایط و موارد، مراحل باطل شدن و نحوه اثبات، آثار و تفاوت بطلان معامله با ابطال آن، صحبت کرده و متن و فایل دانلود یک نمونه دادخواست اعلام بطلان قرارداد را ارائه نماییم. علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، می توانند در ادامه مقاله، همراه ما باشند.

شرایط و موارد بطلان معامله

قانون گذار، علاوه بر شرایط فسخ معامله، شرایط و موارد بطلان معامله را نیز مورد پیش بینی قرار داده که در این بخش از مقاله، قصد داریم تا به بررسی این شرایط بپردازیم. لکن، پیش از پاسخ به این پرسش که شرایط و موارد بطلان معامله چیست، باید در خصوص شرایط صحت معاملات و آثار آن ها، توضیحاتی ارائه گردد. در همین راستا، باید، ماده 190 قانون مدنی را مورد بررسی قرار داد.

ماده 190 قانون مدنی، مقرر می دارد: برای صحت هر معامله، شرایطی که در ادامه خواهد آمد، اساسی است: "۱) قصد طرفین و رضای آن ها ۲) اهلیت طرفین ۳) موضوع معین که مورد معامله باشد ۴) مشروعیت جهت معامله" بر این اساس، می توان گفت، شرایط و موارد بطلان معامله، به استناد این ماده و سایر آنچه در برخی مواد قانون مدنی آمده، به شرح زیر است:

نبودن قصد؛ با این توضیح که قصد ایجاد یک عقد و اثر حقوقی، از اساسی ترین و مهم ترین شرایط شکل گیری و شرایط صحت معاملات است و چنانچه قصد ایجاد اثر حقوقی وجود نداشته باشد، نظیر اینکه معامله، صوری بوده و به قصد فرار از دین صورت گیرد، معامله و قرارداد، باطل خواهد بود.

 نبود رضا؛ از دیگر مواردی که عدم وجود آن، سبب بطلان قرارداد می گردد، رضا است، یعنی، یکی از طرفین یا هر دو آن ها، با اجبار و اکراه و بدون میل و رضایت قلبی، اقدام به ایجاد قرارداد نمایند. البته باید این نکته را در نظر داشت که معامله اکراهی، غیر نافذ خواهد بود و در صورتی که شخص، بعد از برطرف شدن اکراه، اعلام رضایت ننماید، سبب بطلان معامله می گردد.

نبود اهلیت؛ با این توضیح که طرفین، هنگام انعقاد معامله، باید، عاقل، بالغ و رشید باشند. به این ترتیب، در صورتی که فردی، صغیر غیر ممیز و مجنون باشد، معامله انجام شده از سوی او، فاقد اثر بوده و این امر، از موارد بطلان معامله یا قرارداد می باشد.

عدم مشروعیت جهت قرارداد؛ یعنی، هدف و جهتی که معامله، در خصوص و در راستای آن، منعقد می گردد، باید از لحاظ شرعی و قانونی، مشروع باشد، در غیر این صورت، معامله، باطل خواهد بود. البته، مستفاد از ماده 217 قانون مدنی، این امر، زمانی سبب بطلان قرارداد می گردد که جهت نامشروع، در قرارداد، ذکر شود یا طرف دیگر، از این قصد نامشروع، آگاه باشد.

معلوم و معین نبودن موضوع معامله؛ در صورتی که موضوع معامله، معلوم و معین نبوده و مجهول باشد، از لحاظ فقهی، معامله، غرری بوده و معامله غرری، باطل است.

نادرست بودن نوع عقد و یکسان نبودن قصدها؛ با این توضیح و مثال که یکی از طرفین، هدفش، انعقاد عقد بیع و دیگری، عقد اجاره باشد.

اشتباه در موضوع عقد؛ با این توضیح و مثال که یکی قصد خرید میز دیگری و دیگری قصد فروش صندلی خود را داشته باشد.

اشتباه در شخص طرف معامله؛ با این توضیح که انعقاد قرارداد، صرفا به علت شخصیت طرف معامله صورت بگیرد، به عنوان مثال، فرد، به این علت که صاحب خودرو، فلان بازیگر مشهور بوده قصد انعقاد قرارداد داشته باشد حال اینکه صاحب ماشینی که در حال حاضر خریداری کرده صرفا یک پزشک است.

اشتباه در اوصاف موضوع معامله که نقش مهمی در انعقاد معامله داشته اند؛ نظیر اینکه فردی، فلان ظرف را به دلیل طلا بودن جنس آن، خریداری نماید حالا، این که ظرف بدلی بوده است.

مالیت و منفعت عقلایی نداشتن مورد معامله؛ با این توضیح که ماده 215 قانون مدنی، مقرر می دارد: "مورد معامله باید مالیت داشته و متضمن منفعت عقلایی مشروع باشد."

شایان ذکر است که قانون گذار، در قانون مدنی، شرایط برخی عقود معین و نامعین را نیز مورد پیش بینی قرار داده و بنابراین، درصورتی که شرایط اختصاصی هر عقد که قانون گذار وجود آن را شرط اساسی صحت عقد دانسته، وجود نداشته باشد، عقد باطل است. 

مراحل و نحوه اثبات بطلان معامله

چنانچه فردی، با کمک ماده 190 قانون مدنی و سایر موارد و نکاتی که در مواد این قانون آمده، متوجه شد که از شرایط بطلان معامله برخوردار می باشد، باید جهت اعلام بطلان معامله، اقدام نماید که این امر، در ابتدا، مستلزم اثبات بطلان بوده و از همین رو، در این بخش از مقاله، مراحل باطل شدن و نحوه اثبات بطلان معامله توضیح داده خواهد شد.

مراحل و نحوه اثبات بطلان معامله از راه دور یا حضوری و نزدیک، با کمک ادله اثبات دعوا در امور حقوقی، ممکن و میسر خواهد بود؛ یعنی مدعی بطلان، باید بتواند با کمک اقرار طرف مقابل؛ هر گونه سند، اعم از عادی یا رسمی مثبت ادعا؛ شهادت و سوگند، اقدام به اثبات بطلان معامله نموده و قاضی را در خصوص ادعای خود، متقاعد نماید.

مراحل اثبات بطلان معامله و قرارداد نیز به این صورت بوده که فرد مدعی، می تواند با طرف دیگر قرارداد، صحبت کرده و یا از طریق ارسال یک اظهارنامه قضایی، او را در جریان قرار دهد، در صورتی که از شیوه مسالمت آمیز، موفق به حل مساله نشدند، نوبت به اقدام قضایی، خواهد رسید که مراحل آن، به شرح زیر می باشد:

در ابتدا، فرد باید، با کمک وکیل و یا دانلود نمونه دادخواست های موجود، اقدام به تنظیم دادخواست خود مبنی بر صدور حکم بر بطلان معامله نماید، آن را بر روی یک حافظه، نظیر رم یا سی دی یا تلفن همراه ذخیره کرده و در صورت امکان، ادله ای که می توان، ضمیمه دادخواست نمود را جمع آوری کند.

پس از قدم اول، مدعی باید، اقدام به تشکیل حساب کاربری سامانه ثنا نماید که با مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا سامانه adliran.ir، بخش احراز هویت برخط، ممکن و میسر می باشد.

در گام سوم، مدعی باید، به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، مراجعه و فایل دادخواستی که با کمک وکیل یا دانلود نمونه دادخواست های موجود در خصوص این موضوع تنظیم کرده، مدارک قابل ضمیمه به دادخواست تنظیمی، نام کاربری و رمز عبور سامانه ثنا، همچنین هزینه دادرسی ثبت دادخواست را تحویل مسئول مربوطه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دهد تا دادخواست وی، ثبت و به مرجع صالح، برای رسیدگی، ارسال گردد.

 ارسال و ثبت دادخواست، همچنین، تاریخ و ساعت جلسات رسیدگی، به موجب پیامک ابلاغیه سامانه ثنا، به خواهان و خوانده، اطلاع رسانی می گردد و باید، در موعد مقرر، همراه ادله در مقام دفاع یا دعوا، در محکمه، حاضر و ادله خود را ارائه دهند.

آثار بطلان معامله

یکی از رایج ترین پرسش هایی که پیرامون بطلان معامله یا قرارداد مطرح می گردد، مبنی بر این است که آثار بطلان معامله چه می باشد و بر طرفین قرارداد باطل، چه اثری خواهد داشت. برای بررسی این امر، باید به موادی نظیر ماده 365 و 366 قانون مدنی مراجعه کرد.

قبل از تصریح آثار بطلان معامله، باید گفت، هنگامی که محرز گردد، عقد و قراردادی باطل بوده، حالتی که متصور است و پیش می آید این است که گویی، از ابتدا، عقدی وجود نداشته و از همان ابتدا، فاقد هرگونه اثر حقوقی است؛ نه اینکه از زمان بطلان، فاقد اثر گردد.

از جمله آثار بطلان معامله، این است که هیچ گونه تملکی ایجاد نخواهد کرد و مستند این امر، ماده 365 قانون مدنی بوده که مقرر می دارد: "بیع فاسد، اثری در تملک ندارد."

از دیگر آثار بطلان قرارداد، این است که اولا، چنانچه مالی در اثر قرارداد باطل، نظیر بیع فاسد، قبض شده، باید به صاحبش بازگردانده شود و در صورت هر گونه تلف شدن یا نقص در مال، فردی که مال را در قبض داشته، ضامن این امر است که عین یا منافع را جبران کند و مستند این امر، ماده 366 قانون مدنی می باشد که مقرر می دارد: "هر گاه کسی به بیع فاسد، مالی را قبض کند باید آن را به صاحبش رد نماید و اگر تلف یا ناقص شود، ضامن عین و منافع آن خواهد بود."

تفاوت بطلان معامله با ابطال آن

در بسیاری از موارد، بطلان معامله با ابطال آن، یکی انگاشته و خلط می گردند، حال آنکه این دو، مسائلی جدا از یکدیگر بوده و آثاری متفاوت را ایجاد خواهند کرد. از این رو، در زیر، تفاوت بطلان معامله با ابطال آن را از نظر حقوقی، خواهیم گفت.

ابطال، به فسخ کردن معامله، به موجب حق فسخ قرارداد یا خیارات قانونی، یا حکم دادگاه گفته می شود؛ حال آنکه مقصود از بطلان، فاسد و بی اثر شدن قرارداد منعقد شده، به علت وجود موارد و شرایطی که در تیتر اول مقاله، به آن ها اشاره کردیم می باشد.

در ابطال، عقد و قرارداد ایجاد شده، صحیح بوده، لکن، طرفین، بنا به دلایلی، قصد برهم زدن آن را دارند ولی، در بطلان، معامله ایجاد شده، از ابتدا، نادرست و فاقد هر گونه اثر حقوقی ای بوده است.

اثر ابطال قرارداد، ناظر به آینده است، یعنی از لحظه ابطال، معامله، فاقد اثر حقوقی خواهد شد ولیکن، هر آنچه پیش از ابطال ایجاد شده، صحیح و پابرجاست، اما، اثر بطلان قرارداد، علاوه بر آینده، ناظر به گذشته است، به این معنی که گویی از ابتدا، هیچ گونه عقدی وجود نداشته و به محض احراز و اثبات بطلان، عقد و تمامی آثاری که به موجب آن، ایجاد شده اند (در حال یا گذشته) یا حقوقی که برای فرد، در آینده ایجاد کرده اند منتفی خواهند شد.

نمونه دادخواست اعلام بطلان معامله

همانگونه که در تیترهای قبلی مقاله اشاره شد، از شرایط اعلام ابطال قرارداد، ثبت دادخواست آن از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است و برای این امر، فرد باید، دادخواست خود را با کمک یک وکیل یا نمونه دادخواست موجود، تنظیم نماید. از این رو، در این بخش، قصد داریم تا متن و فایل دانلود نمونه دادخواست اعلام بطلان معامله را ارائه کرده تا افراد واجد شرایط اعلام ابطال قرارداد، در صورت نیاز، از این نمونه دادخواست، استفاده کنند.

علاقمندان به دانلود نمونه دادخواست اعلام بطلان معامله می توانند از طریق لینک زیر اقدام کنند.

در صورتی که فردی، قصد فسخ قرارداد خود را داشته باشد باید این امر را به موجب یک دادخواست انجام دهد و از این رو، مطالعه مقاله پیشنهادی در قسمت در ادامه بخوانید مقاله، به علاقمندان کسب اطلاعات در خصوص این موضوع، پیشنهاد می شود.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط اعلام بطلان معامله در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط اعلام بطلان معامله پاسخ دهند.