بیع تولیه

بیع تولیه، بیعی است که در آن، فروشنده کالا را به همان قیمت که مدعی است برای خود وی تمام شده، به مشتری بفروشد. فروختن کالا به قیمت تمام شده از شرایط اصلی بیع تولیه می باشد. نحوه انعقاد بیع تولیه به این صورت است که بایع و مشتری بر مبیع و قیمت آن توافق نموده و معامله را به ایجاد و قبول واقع می نمایند. حکم و آثار بیع تولیه، مشابه احکام کلی عقد بیع است.

ماده 338 قانون مدنی، بیع را چنین تعریف نموده است: «بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم.» مطابق با این تعریف، بسیاری از حقوقدانان و فقها، برحسب اطلاع مشتری از قیمت مبیع، عقد بیع را به انواع مختلفی تقسیم بندی نموده اند که از جمله آن می توان به بیع تولیه اشاره نمود.

برای انجام بیع تولیه، فرد در ابتدا؛ می بایست از تعریف و ماهیت این نوع معامله مطلع بوده و سپس با دارا بودن ضوابط و شرایط لازم، برای انعقاد آن اقدام نماید. همچنین، انعقاد هر عقد و قراردادی، من جمله بیع تولیه، دارای احکام و آثار مختص به خود می باشد، که برای طرفین الزام آور است. به همین دلیل، پرداختن به جزئیات بیع تولیه امری ضروری به نظر می رسد.

از این رو، در ادامه مقاله حاضر، قصد داریم، پس از پاسخ به این پرسش که بیع تولیه چیست؛ به شرایط و ضوابط آن بپردازیم. سپس در خصوص نحوه انعقاد بیع تولیه صحبت خواهیم کرد و در انتها، حکم و آثار این نوع بیع را بیان خواهیم نمود. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با ما همراه باشید.

بیع تولیه چیست

همانطور که پیش تر اشاره گردید، بیع از جمله عقود لازم است که به موجب آن، شخصی مالی را در ازای مال دیگر، به فرد دیگری واگذار نماید. با توجه به این تعریف، می توان عقد بیع را بر اساس اطلاع خریدار از قیمت مبیع، به انواع مختلفی تقسیم بندی نمود که یکی از اقسام آن، بیع تولیه می باشد. در این میان، ممکن است عده از افراد با ماهیت بیع تولیه آشنایی نداشته و از خود سوال نمایند که بیع تولیه چیست و تعریف آن چه می باشد.

در پاسخ به این پرسش که بیع تولیه چیست؛ می توان بیان داشت که بیع تولیه عقدی است که در آن، فروشنده کالا را به همان قیمت که مدعی است برای خود وی تمام شده، به مشتری بفروشد. بنابراین در این بیع، مشتری می بایست از قسمت مبیع آگاه بوده و فروشنده نیز، آن را به همان مبلغی که برای او هزینه برداشته، به مشتری واگذار نماید.

 با توجه به تعریف فوق، دو نکته در رابطه با بیع تولیه حائز اهمیت است. اول این که فروشنده، خریدار را در جریان مبلغ تمام شده کالا برای خود قرار دهد، و دوم این که، فروشنده کالا را به همان میزانی که برای او هزینه برداشته به مشتری واگذار کند. این میزان می تواند شامل مبلغ جابه جایی و هزینه هایی که بر روی کالا صورت گرفته نیز شود. در صورتی که فروشنده، مشتری را در جریان قیمت کالا قرار ندهد یا این که آن را به بیشتر یا کمتر از میزان مبلغی که برای او تمام شده، بفروشد، بیع از نوع تولیه نمی باشد.

شرایط بیع تولیه

در قسمت گذشته، پیرامون تعریف بیع تولیه و نکات آن توضیحاتی ارائه گردید و بیان شد که در بیع، فروشنده کالا را به همان مبلغی که برای خود او تمام شده، به مشتری واگذار می نماید. برای این که بیع تولیه صحیح واقع شود، می بایست شرایط و ضوابطی مورد رعایت قرار گیرد، از این رو؛ این قسمت از مقاله، به بیان شرایط بیع تولیه اختصاص داده شده است.

فصل دوم قانون مدنی، به بیان شرایط صحت معاملات، من جمله بیع تولیه، اختصاص داده شده است. مطابق با ماده 190 همین قانون، برای صحت هر معامله، دارا بودن چهار شرط الزامی می باشد که شامل قصد و رضای طرفین، اهلیت آن ها، معین بودن موضوع مورد معامله و مشروعیت جهت آن می شود.

مطابق ماده 210 قانون مدنی، طرفین برای انجام معامله می بایست اهلیت داشته باشند. منظور از اهلیت داشتن در این ماده نیز، بالغ، عاقل و رشید بودن طرفین عقد است. بنابر این چنانچه شخصی، بیع تولیه را با شخص مجنون یا سفیه منعقد نماید، معامله آن ها فاقد شرایط لازمه بوده و باطل تلقی می گردد. ماده 212 قانون مدنی، در این خصوص بیان می دارد که: «معامله با اشخاصی که بالغ یا عاقل یا رشید نیستند به واسطه عدم اهلیت باطل است.»

همچنین، مطابق با تعریف بیع تولیه، خریدار می بایست در جریان قیمت تمام شده کالا برای فروشنده قرار گرفته و از هزینه آن آگاه باشد. از طرف دیگر، فروشنده نیز موظف بوده که کالا به همان مبلغی که برای خود او تمام شده است، به مشتری واگذار نماید. چنانچه فروشنده، کالا را به میزان بیشتر یا کمتر از این مبلغ تمام شده به خریدار واگذار نماید، نام این نوع معامله دیگر بیع تولیه نخواهد بود.

نحوه انعقاد بیع تولیه

برای این که بیع تولیه صحیح واقع شود، طرفین می بایست ضمن رعایت شرایط حاکم بر این نوع معامله، با نحوه انعقاد بیع تولیه نیز آشنایی داشته باشند. عدم اطلاع از نحوه تنظیم و انقعاد بیع تولیه در بسیاری از موارد موجب وارد آمدن ضرر به طرفین معامله می گردد. از این جهت، در این قسمت از مقاله، چگونگی و نحوه انعقاد بیع تولیه بیان گردیده  است.

در بیع تولیه، فروشنده در ابتدا می بایست، قیمت اصلی کالا را به همراه هزینه هایی که برای کالا کرده، به عنوان قیمت نهایی، به مشتری، اعلام می نماید. پس از آگاهی مشتری از قیمت تمام شده کالا برای فروشنده و اعلام رضایت خود، بیع تولیه به ایجاب و قبول بین طرفین واقع می شود. ماده 339 قانون مدنی در این خصوص اظهار می دارد: « پس از توافق بایع و مشتری در مبیع و قیمت آن، عقد به ایجاب و قبول واقع می شود. ممکن است بیع به داد و ستد نیز رخ دهد.»

بنابر ماده 341 قانون مدنی، بیع تولیه ممکن است، مطلق یا مشروط باشد. همچنین، ممکن است که برای تسلیم تمام یا قسمتی از مبیع یا برای پرداخت تمام یا قسمتی از ثمن، مهلت معینی تعیین گردد. همچنین بر طبق ماده 344 قانون مدنی، اگر در عقد بیع تولیه؛ شرطی ذکر نشده یا برای تسلیم مبیع یا پرداخت ثمن، مهلتی معین نگشته باشد، بیع قطعی و ثمن حال محسوب می گردد، مگر اینکه در عرف، خلاف این امر ثابت شده باشد.

بر اساس متن ماده 340 قانون مدنی، الفاظی که برای ایجاب و قبول در عقد بیع استفاده می شود، می بایست صریح در معنی بیع باشند. بنابراین، نباید ایجاب و قبول در بیع تولیه به گونه ای باشد که بین دو یا چند منظور مردد باشد یا ابهامی در آن وجود داشته باشد.

حکم بیع تولیه

در قسمت های گذشته، پیرامون تعریف و ماهیت بیع تولیه، شرایط و نحوه انعقاد آن توضیحاتی ارائه گردید. هر عقد و قراردادی، پس از انعقاد، دارای یک سری احکام مربوطه به خود می باشد، که طرفین می بایست آن را مورد رعایت قرار دهند. به منظور آشنایی علاقمندان، این قسمت از مقاله به توضیح حکم بیع تولیه اختصاص داده شده است.

 به طور کلی می توان بیان داشت که بیع تولیه در حکم خود، تابع احکام کلی بیع در مواد قانون مدنی است. حکم عقد بیع در مواد 338 تا 344 قانون مدنی ارائه گردیده و این احکام، بر بیع تولیه که یکی از انواع عقد بیع می باشد، نیز حاکم است. بر طبق این مواد، بیع تولیه به ایجاب و قبول یا داد و ستد واقع می شود. ایجاب و قبول نیز می بایست صریح در معنی بیع باشد و مبهم و یا مردد، بین معانی مختلف نباشد.

بر اساس ماده 342 قانون مدنی در حکم بیع تولیه می بایست مقدار، جنس و وصف مبیع باید معلوم باشد. در صورتی که مقدار مبیع از طریق وزن، کیل، عدد، ذرع، مساحت یا مشاهده صورت گیرد، این عمل تابع عرف است. به موجب ماده 343 همین قانون، اگر مبیع به شرط مقدار معین فروخته شود ولی هنوز مبیع شمرده نشده یا کیل یا ذرع نشده باشد، عقد بیع صحیح است. بیع تولیه ای که مقرون به رضای طرفین نباشد، نافذ نیست.

آثار بیع تولیه

پس از این که بیع تولیه صحیح واقع شد، آثار عقد بیع بر آن مترتب می گردد. در این میان ممکن است، این سوال در ذهن برخی افراد ایجاد شود که آیا آثار بیع تولیه با آثار کلی عقد بیع متفاوت می باشد یا خیر. به همین جهت در این قسمت از مقاله به بیان آثار بیع تولیه اختصاص داده شده است.

مطابق ماده 362 قانون مدنی، اولین اثر از آثار عقد بیع آن است که به مجرد وقوع بیع، مشتری مالک مبیع و بایع مالک ثمن معامله می گردد. همچنین، انعقاد عقد بیع تولیه، بایع را ضامن درک مبیع و مشتری را ضامن درک ثمن قرار می دهد. ضمان درک مبیع و ثمن به این معنی است اگر فروشنده، کالایی را بفروشد و پس از بیع تولیه، معلوم شود که مبیع متعلق به دیگری بوده یا اینکه در عوض خریدار، حق متعلق به دیگری وجود داشته است، طرف معامله ای که مستوجب ضرر بوده، ضامن خسارات طرف دیگر می باشد.

همچنین به موجب همین ماده، بیع تولیه، بایع را ملزم به تحویل مبیع و مشتری را ملزم به پرداخت ثمن می نماید. هر گاه در بیع تولیه ارکان و شرایط قید شده در قانون، موجود نباشد و هر یک از طرفین عوض معامله را قبض نموده باشد، می بایست آن را به صاحب مال برگرداند. ماده 366 قانون مدنی در این خصوص بیان می دارد: «هرگاه کسی به بیع فاسد مالی را قبض کند، باید آن را به صاحبش رد نماید و اگر تلف یا ناقص شود ضامن عین و منافع آن خواهد بود.»

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد شرایط و نحوه انعقاد بیع تولیه در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط و نحوه انعقاد بیع تولیه پاسخ دهند.